Σημείο αναφοράς αποτελούν για την Καλαμαριά αλλά και για την ιστορία του προσφυγικού ρεύματος του Μικρασιατικού ελληνισμού, τα «απολυμαντήρια» ή αλλιώς Λοιμοκαθαρκτήρια. Η περιοχή δέχτηκε μεγάλο αριθμό προσφύγων που λόγω της κακής υγειονομικής τους κατάστασης, μετά από μεγάλο διάστημα κακουχιών, έπρεπε να περάσουν από τη διαδικασία.
Αυτή ήταν απολύμανση, αποπαρασίτωση, κούρεμα με την ψιλή για άνδρες και γυναίκες, συχνά του κουρέματος προηγούνταν λούσιμο τις περισσότερες φορές με κρύο νερό, κλίβανο για τα ρούχα, τα σκεύη και γενικά τα υπάρχοντά τους. Διαδικασίες που έρχονταν να προσθέσουν επιπλέον ψυχικά τραύματα στους ξεριζωμένους.
Υπολογίζεται πως σε όλα τα προσφυγικά ρεύματα της περιόδου, από τους πρώτους διωγμούς μέχρι το 1922, το προσφυγικό κύμα του 1922, αλλά και τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν περίπου 355.000 πρόσφυγες από τον Καύκασο, τον Πόντο, την Καππαδοκία, την υπόλοιπη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και τη Ρωσία αποβιβάστηκαν στην Καλαμαριά.
Σε έγγραφο μιας νοσηλεύτριας, που απηύθυνε στην ελληνική κυβέρνηση της εποχής, αναφερόταν ότι από τα «Απολυμαντήρια» Καλαμαριάς, είχαν περάσει 260.000 άνθρωποι από τον Πόντο, 50.000 από την Ανατολική Τουρκία και 25.000 από τα παράλια της Τουρκίας, δηλαδή δε σύνολο 335.000 άτομα!
Δηλαδή στην περιοχή έφτασε περίπου το ¼ του συνολικού αριθμού των προσφύγων που ήρθαν στη χώρα από το 1916 έως το 1924.
Από αυτούς περίπου 22.000 δεν τα κατάφεραν και απεβίωσαν στην καραντίνα των απολυμαντηρίων.
Λόγω του μεγάλου αριθμού προσφύγων συνολικά στη Θεσσαλονίκη, οι αρχές της εποχής για να εμποδίσουν την εξάπλωση ασθενειών και επιδημιών τόπο επέλεξαν την Καλαμαριά, για να γίνει απομόνωση των προσφύγων.
Το χρονοδιάγραμμα ήταν 6-7 μήνες παραμονή σε σκηνές αρχικά, και ακολούθως σε ξύλινους θαλάμους, οι συνθήκες διαβίωσης τραγικές και οι αυτοσχέδιες τουαλέτες συμπλήρωναν το σκηνικό. Μετά έρχονταν η οριστική εγκατάστασή τους σε χωριά της Μακεδονίας και Θράκης από την Επιτροπή Περίθαλψης αρχικά, και την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων στη συνέχεια. Αρκετοί έμειναν στην Καλαμαριά και μετά την έξοδό τους από την την «Καραντίνα» του Καραμπουρνού.
Συνολικά το ζήτημα της εξεύρεσης σταθερού – μόνιμου τόπου κατοικίας για αρκετούς λύθηκε τη δεκαετία του 1950, καθώς ο πόλεμος και η κατοχή σταμάτησε τις διαδικασίες αυτές και τη μεταπολεμική περίοδο η επανεκκίνησή τους δεν ήταν εύκολη. Σε μία χώρα που είχε πληρώσει βαρύ τίμημα από τον πόλεμο. Η Καλαμαριά έδωσε Μικρασιάτες και γηγενείς στην Εθνική Αντίσταση και το πλήρωσε με το Μπλόκο της Καλαμαριάς. Την αυλαία για τα απολυμαντήρια την έριξαν οι ναζί κατακτητές το 1942, όταν απολύμαναν 45.000 Εβραίους της Θεσσαλονίκης πριν τους στείλουν στα στρατόπεδα εξόντωσης του Άουσβιτς.
Σε πρόσφατη επίσκεψή του ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, έριξε στεφάνι στη θάλασσα στη μνήμη των προσφύγων που χάθηκαν, ενώ ψαράδες επάνω στις βάρκες τους άναψαν πυρσούς, ενώ δήλωσε: «Τόπος προσκυνήματος, λοιπόν, εθνικού και θρησκευτικού κοινωνικού προσκυνήματος είναι ο τόπος αυτός και όχι τόπος περιηγητικού ενδιαφέροντος.
Και ημείς ως προσκυνητές ήρθαμε από την Κωνσταντινούπολη, από το Φανάρι της Ορθοδοξίας και της Ρωμιοσύνης, που είναι το κεντρικόν ταμείο του πόνου και των καημών του γένους», ενώ ο Μητροπολίτης Νέας Κρήνης & Καλαμαριάς, κ. Ιουστίνος επεσήμανε ότι «Τα απολυμαντήρια είναι τόπος ιερός για την Καλαμαριά». Πρότεινε μάλιστα να γίνει στο σημείο ένας χώρος που να προβάλει σε αναπαράσταση το μαρτύριο των προσφύγων, προκειμένου οι νέοι και οι επισκέπτες να γνωρίζουν τι συνέβη εκεί πριν εκατό χρόνια.
Έρευνα: Νάσος Μπράτσος
Υ.Γ. ευχαριστούμε το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού για την παραχώρηση των φωτογραφιών από την Καλαμαριά
Σχετικά θέματα:
Θ. Καστανίδης: “1922-1923 Εκατό χρόνια μετά το Μακρονήσι λύνει τη σιωπή του” (audio)
13 Αυγούστου 1944 – Το Μπλόκο της Καλαμαριάς
«Η Κρήνη του Χέλιου» από το Μελί της Μικράς Ασίας στο Χαλάνδρι
Το ertnews.gr στο «Μουσείο Προσφυγικής Μνήμης 1922» στη Λέσβο (φωτορεπορτάζ)
Το ertnews.gr στο Μουσείο Μικρασιατών Ελευσίνας (φωτορεπορτάζ)
Το ertnews στο Μουσείο Μικρασιάτικου Ελληνισμού «Φιλιώ Χαϊδεμένου» (φωτορεπορτάζ)
Το ertnews στο Μουσείο Μικρασιατικού Πολιτισμού Αιγάλεω (φωτορεπορταζ)
Περιήγηση στο Μουσείο Μικρασιατικής Μνήμης Χανίων (φωτορεπορτάζ)
To ertnews.gr στο Μουσείο Μεταξουργείου του Βόλου (φωτορεπορτάζ)
Το ertnews.gr στο Κέντρο Μικρασιατικού Πολιτισμού (φωτορεπορτάζ)
Συνεχής δράση από το 1923: Παμμικρασιατικός Σύνδεσμος Πατρών & Περιχώρων (φωτορεπορτάζ)
Το Μουσείο Μικρασιατικού Πολιτισμού στο Προκόπι Ευβοίας
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος