Μια μεγάλη γιορτή αφιερωμένη στην Προφορική Ιστορία, ξεκινά σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της, από τις 22 έως τις 24 Οκτωβρίου, οι ανά την Ελλάδα Ομάδες Προφορικής Ιστορίας θα παρουσιάσουν τη δουλειά τους, θα μοιραστούν τις σκέψεις, τους προβληματισμούς και τις προοπτικές τους, ενώ στις 25 και 26 Οκτωβρίου θα υπάρξουν ανακοινώσεις που θα αφορούν την Προφορική Ιστορία ως μέθοδο και εκπαιδευτική πρακτική στα σχολεία. Παράλληλα, θα πραγματοποιηθούν εργαστήρια Προφορικής Ιστορίας τόσο για το ευρύ κοινό όσο και για εκπαιδευτικούς, με αντικείμενα την ιστορική χαρτογράφηση, τους πολυαισθητηριακούς περιπάτους, το θέατρο, το μοντάζ, το ντοκιμαντέρ και τη βιντεοσκόπηση. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Οπτικοακουστικής Κληρονομιάς στις 27 Οκτωβρίου, η Εθνική Βιβλιοθήκη και η Πρωτοβουλία του Συντονιστικού των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας (ΟΠΙ) συνδιοργανώνουν Ημερίδα Διαλόγου για την Προφορική Ιστορία. Τους συμμετέχοντες θα απασχολήσουν θέματα διαχείρισης των οπτικοακουστικών αρχείων, η μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας και η διάχυσή της στην κοινωνία. Τον διάλογο θα συντονίσουν σε τρία αντίστοιχα στρογγυλά τραπέζια ο Φίλιππος Τσιμπόγλου, Γενικός Διευθυντής της ΕΒΕ, η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, Πρόεδρος της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας και η Τασούλα Βερβενιώτη, Μέλος του Συντονιστικού των ΟΠΙ. Στόχος της ημερίδας είναι να ενισχύσει την περαιτέρω ανάπτυξη της Προφορικής Ιστορίας και να αποτελέσει συνάμα την εναρκτήρια δράση μιας νέας πρωτοβουλίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος για την προαγωγή της Προφορικής και Τοπικής Ιστορίας και τη διαφύλαξη των αρχείων τους. Στο κλείσιμο της Εβδομάδας Προφορικής Ιστορίας, στις 27/10, στις 9μμ, θα τραγουδήσουν ο Αργύρης Μπακιρτζής και οι Χειμερινοί Κολυμβητές.
Σημαντική είναι και η παρουσία της ΕΡΤ στη διοργάνωση καθώς την Πέμπτη 27 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο της Στρογγυλής Τράπεζας για τη Διαχείριση των Οπτικαουστικών Αρχείων, συμμετέχει, μεταξύ άλλων, ο Βασίλης Αλεξόπουλος, επικεφαλής του Οπτικοακουστικού Αρχείου της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης ενώ την ίδια μέρα στο πλαίσιο της ενότητας Διάχυση της Προφορικής Ιστορίας στην Κοινωνία συμμετέχει ο δημοσιογράφος της ΕΡΤ, Θωμάς Σίδερης.
Λίγο πριν την έναρξη των εκδηλώσεων το ertnews.gr συνομίλησε με την ιστορικό και μέλος του συντονιστικού των ΟΠΙ, κ. Τασούλα Βερβενιώτη η οποία αναφερόμενη στις σχετικές εκδηλώσεις σημείωσε ότι «πρόκειται για μια μεγάλη διοργάνωση που έχει ως στόχο να αναδείξει τη σημασία της προφορικής ιστορίας και της συλλογικής μνήμης, σε μια εποχή μεγάλων κοινωνικών αναδιαθρώσεων και ανακατατάξεων. Σε ένα κοινωνικό τοπίο συνεχώς μεταβαλλόμενο, στοχεύει να αναδείξει αφενός τη δημιουργία συλλογικοτήτων, των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας (ΟΠΙ), και αφετέρου πώς η γνώση του παρελθόντος, η Ιστορία, εδράζεται και μέσα από τις βιωμένες εμπειρίες των “απλών” ανθρώπων, οι οποίοι δεν είναι απλοί παρατηρητές του ιστορικού γίγνεσθαι, αλλά ενεργά υποκείμενα».
Ειδικότερα αναφερόμενη στις εκδηλώσεις που θα φιλοξενηθούν στην Εθνική Βιβλιοθήκη είπε ότι είναι οι εξής:
- Η 3η Γιορτή Προφορικής, 22-24/10, κατά την οποία οι ανά την Ελλάδα ΟΠΙ θα παρουσιάσουν τις δουλειές τους με κεντρικό θέμα «Ιστορίες Καθημερινότητας».
- Η διημερίδα για την εκπαίδευση με τίτλο Η Προφορική Ιστορία ως μέθοδος & Εκπαιδευτική Πρακτική, 25-26/10.
- Η Ημερίδα Διαλόγου για την Προφορική Ιστορία, 27/10. Παίρνουν μέρος περίπου 30 φορείς, σε τρία στρογγυλά τραπέζια, τα οποία αφορούν τη διαχείριση των αρχείων, τη μεθοδολογία και τη διάχυση της προφορικής ιστορίας στην κοινωνία.
- Έξι εκπαιδευτικά εργαστήρια, 23-26/10: προφορική ιστορία και ιστορική χαρτογράφηση, πολύ-αισθητηριακός περίπατος, θέατρο-ντοκουμέντο, μοντάζ, ντοκιμαντέρ και βιντεοσκόπηση.
- Δύο ξεναγήσεις, 23 & 26/10, στους χώρους της ΕΒΕ.
Η είσοδος είναι για όλους ελεύθερη. Τα εργαστήρια και οι ξεναγήσεις είναι δωρεάν· απαιτείται, όμως, δήλωση συμμετοχής και θα τηρηθεί η σειρά προτεραιότητας.
- Στο κλείσιμο της Εβδομάδας Προφορικής Ιστορίας, στις 27/10, στις 9μμ, θα τραγουδήσουν ο Αργύρης Μπακιρτζής και οι Χειμερινοί Κολυμβητές.
Ακολουθεί η συνέντευξη:
Γιατί να στρέψουμε την προσοχή μας στην Προφορική Ιστορία; Είναι ένα νέο ή παλιό είδος; Πόσο «φως» έρχεται να ρίξει στο παρελθόν και στο παρόν; Πόσο βοηθά στη διατήρηση της μνήμης;
Η Προφορική Ιστορία αναδεικνύει το ρόλο των “απλών” ανθρώπων, αυτών που μέχρι τώρα ήταν “αφανείς” από το ιστορικό προσκήνιο, τους οποίους η ιστοριογραφία τους παρέλειπε ή τους έβαζε στο περιθώριο.
Δεν μπορούμε να πούμε ότι η χρήση της προφορικής μαρτυρίας στην Ιστορία, είναι κάτι το καινούριο. Και ο Θουκυδίδης, ο μεγάλος ιστορικός της αρχαιότητας, στηρίχτηκε σε προφορικές μαρτυρίες για να γράψει την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π. Χ). Αυτό που κάνει τη διαφορά στις μέρες μας είναι δύο πράγματα. Το ένα είναι η τεχνολογία: η χρήση των οπτικοαστικών μέσων. Το δεύτερο είναι ότι έχουν αλλάξει οι τρόποι μεταβίβασης της μνήμης: η μνήμη δεν μεταβιβάζεται πια από τους γεροντότερους στους νεότερους, όπως στις αγροτικές κοινωνίες. Γι αυτό, στις σύγχρονες κοινωνίες οι άνθρωποι έκριναν σκόπιμο να δημιουργήσουν μουσεία, να διατηρήσουν τα αρχεία και να συλλέγουν μαρτυρίες, έγγραφα, φωτογραφίες, τα οποία να καταθέσουν στην Ιστορία. Τις τελευταίες δεκαετίες μάλιστα η μελέτη της μνήμης αναπτύχθηκε σε επιστήμη. Ενώ, αρχικά οι προφορικές μαρτυρίες κάλυπταν την έλλειψη ιστορικών πηγών, σήμερα έχει αναδειχθεί ο σπουδαίος ρόλος της υποκειμενικότητας.
Βασίζεται σε προφορικές μαρτυρίες. Πόσο αξιόπιστη μπορεί να είναι;
Η μνήμη είναι συλλογική. Γι αυτό, με τις προφορικές μαρτυρίες δημιουργείται ένα αφήγημα το οποίο δεν αντανακλά απλώς τις προσωπικές απόψεις του αφηγητή, αλλά εκφράζει ευρύτερες κοινωνικές και πολιτισμικές καταστάσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ιστορικοί της προφορικής ιστορίας αντιμετωπίζουν τον υποκειμενικό χαρακτήρα των μαρτυριών όχι ως σημάδι αδυναμίας, αλλά ως δυνατότητα, η οποία προσθέτει μια νέα διάσταση στην κοινωνική ιστορία. Έχει γίνει πια αποδεκτό ότι η υποκειμενικότητα της προφορικής μαρτυρίας αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο ανάλυσης· περιλαμβάνει τη σχέση μεταξύ ατομικής και συλλογικής ιστορίας και μνήμης, επιτρέπει μια αξιολόγηση των αλλαγών στα ιστορικά παραδείγματα, καθώς και των αλλαγών που συντελούνται στους ανθρώπους στον χρόνο και τον τόπο.
Τι ρόλο παίζουν οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας; Με ποια μέθοδο δουλεύουν και πού καταγράφεται το υλικό που συλλέγουν; Υπάρχουν πολλές; Ποιος ο ρόλος των ιστορικών σε αυτές;
Οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας είναι αυτοφυείς. Ξεκινούν από την επιθυμία μιας ομάδας ανθρώπων να συγκεντρώσει τις μνήμες για τη γειτονιά τους ή για κάποιο γεγονός. Αυτοί κάνουν μια πρόσκληση σε όποιον άλλον ενδιαφέρεται και οργανώνουν ένα σεμινάριο. Στο σεμινάριο αυτό, συνήθως 18 ωρών, αναλαμβάνουμε να τους εκπαιδεύσουμε στις βασικές αρχές της προφορικής ιστορίας, που αφορά τόσο τη συγκέντρωση όσο και την ταξινόμηση, αρχειοθέτηση των μαρτυριών, με βάση κάποιες διεθνείς προδιαγραφές.
Η κοινότητα των ιστορικών δεν έδειξε, μέχρι τώρα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη δημιουργία των ΟΠΙ.
Υπολογίζουμε ότι έχουν γίνει περίπου σαράντα εκπαιδευτικά σεμινάρια, αλλά δεν λειτουργούν αντίστοιχες ΟΠΙ. Τα μέλη των ΟΠΙ είναι ενήλικες και αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα· η συμμετοχή τους στην Ομάδα είναι εθελοντική και απαιτεί τη διάθεση αρκετού προσωπικού χρόνου. Η καραντίνα, επίσης, έπαιξε ανασταλτικό ρόλο στη συνέχιση της δουλειάς των ΟΠΙ. Κάποιες έχουν αδρανήσει και κάποιες δεν λειτουργούν πια. Τα αρχεία τους, όμως, τα έχουν διατηρήσει τουλάχιστον σε τρεις μεριές, ώστε να τα διασώσουν. Γνωρίζουν ότι αποτελούν έναν πολύτιμο κοινωνικό θησαυρό.
Είναι εύκολο να πείσετε τον κόσμο να μιλήσει και να βγουν στην επιφάνεια κομμάτια της ιστορίας;
Τα μέλη των απανταχού ΟΠΙ, δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στο να πάρουν συνεντεύξεις. Συνήθως απευθύνονται σε ηλικιωμένους συμπολίτες τους. Και η πρόταση να δώσει συνέντευξη, καθώς και η ίδια η διαδικασία της συνέντευξης προσδίδει αξιοπρέπεια σε όσους αυτή η κοινωνία τους έχει βάλει στο περιθώριο: τους φτωχούς και τους γεροντότερους. Με αυτή την έννοια η συλλογή προφορικών μαρτυριών αντιμάχεται τη λήθη και επενδύει στη μνήμη. Ο αγώνας ανάμεσα στη λήθη και τη μνήμη είναι ένας αγώνας ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι.
Επιπλέον, η καταγραφή μιας προσωπικής μαρτυρίας συνιστά ένα είδος αντίστασης απέναντι στις απρόσωπες αγορές που προσπαθούν να ελέγξουν τη ζωή των ανθρώπων. Οι αγορές, οι τράπεζες, οι εταιρείες, τα funds, μετονομάζονται, μετατρέπονται, μεταφέρονται, συγχωνεύονται και μεταπουλούνται. Δεν έχουν μνήμη. Σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο οι «εταιρείες» δεν έχουν ποινική ευθύνη, άρα δεν έχουν ούτε ηθική και βέβαια δεν φέρουν καμιά ιστορική ευθύνη για τις πράξεις τους. Επιπλέον, πολλές δρουν έξω από τα πλαίσια του έθνους κράτους: είναι εξωχώριες (offshore). Σε αντίθεση με τις «αγορές», οι άνθρωποι διαθέτουν Ιστορία και μνήμη (δεν υπάρχουν χωρίς μνήμη). Έχουν ευθύνες όχι τόσο ποινικές, αλλά πρωτίστως ηθικές και πολιτικές. Τέλος, οι άνθρωποι δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένους χώρους, κατασκευάζοντας μνημονικούς τόπους μέσα στους οποίους διαβιούν και οι οποίοι αποτελούν την αφετηρία τους προς το μέλλον. Και, εν μέσω κρίσης και πανδημίας, αισθάνονται την ανάγκη να ανά/κατά-σκευάσουν τόσο τη μνήμη όσο και την Ιστορία τους.
Μέσα από τη συγκεκριμένη διαδικασία έρχονται πληροφορίες για τη ζωή των ανθρώπων σε διάφορες εποχές και περιοχές. Είναι κάποιες ιστορίες που σας έχουν συγκινήσει ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ενασχόλησης σας με το συγκεκριμένο αντικείμενο;
Ως ιστορικός, που ασχολούμαι με την κοινωνική ιστορία της κρίσιμης δεκαετίας του 1940, αλλά και ως μέλος ΟΠΙ, κυρίως στην ομάδα που είχαμε φτιάξει για την κρίση, αλλά και για την πανδημία, έχω ακούσει αφάνταστα ενδιαφέρουσες ή και συγκλονιστικές ιστορίες.
Η καταγραφή της ιστορίας ενός άλλου ανθρώπου σε πλουτίζει με νέες εμπειρίες, γιατί ο καθένας από εμάς ζει μια μόνο ζωή. Το να ακούς και να μελετάς τη ζωή των άλλων αποτελεί ένα ταξίδι γοητευτικό που σε βοηθά να σκεφτείς πάνω στη δική σου ζωή, αλλά και συνολικότερα πάνω στην ίδια τη ζωή.
Πόσο συμβάλλει η Προφορική Ιστορία στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και πόσο στο να έρθουν στο φως και κοινωνικά προβλήματα που ενδεχομένως συνδέονται και με το σήμερα;
Η Προφορική Ιστορία συμβάλλει στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, γιατί καταγράφει από το παρελθόν, ήθη και έθιμα, τραγούδια και γιορτές που έχουν χαθεί. Στη διάρκεια της 3ης Γιορτής Προφορικής Ιστορίας θα γίνει μια συζήτηση, ένα πάνελ, πάνω σε αυτό το θέμα. Συμμετέχουν κυρίως ΟΠΙ οι οποίες δρουν εκτός Αθηνών.
Όσον αφορά τα κοινωνικά προβλήματα του σήμερα, αξίζει να σημειώσουμε ότι το παρελθόν υπάρχει μέσα στο παρόν και με βάση τη γνώση του παρελθόντος δομείται το μέλλον των ατόμων και των κοινωνιών. Και τα σημερινά κοινωνικά προβλήματα έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν, το οποίο πρέπει να κατανοήσουμε ώστε να φτιάξουμε ένα καλύτερο μέλλον. Και η βιωμένη εμπειρία που καταγράφεται είναι ένας ασφαλής «μπούσουλας» για την αντιμετώπισή τους.
Θα μπορούσε η προφορική ιστορία να ενταχθεί με κάποιο τρόπο και στην εκπαιδευτική διαδικασία; Τι θα «κέρδιζαν» στα παιδιά;
Το 2019 οργανώσαμε ένα τριήμερο Μαθητικό Συνέδριο προφορική ιστορίας και αναδείξαμε ότι η προφορική ιστορία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι δουλειές που παρουσίασαν οι μαθητές, ήταν, ακόμα και για μας που το οργανώσαμε, μια αποκάλυψη· ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Έχουμε επίσης εκδώσει, στο πλαίσιο ενός δικτύου σχολείων στο 4ο ΠΕΚΕΣ, ένα εγχειρίδιο για τους εκπαιδευτικούς, το οποίο μπορεί να κατεβάσει και να τυπώσει όποιος ενδιαφέρεται.
Το «κέρδος» για τους μαθητές, από τη χρήση της προφορικής ιστορίας, είναι να μετατραπούν σε ερευνητές και να μην εθίζονται στην «παπαγαλία». Και αυτό το «κέρδος» δεν αφορά μόνο τους μαθητές, αλλά όλη την κοινωνία. Θα ζήσουν σε μια κρίσιμη εποχή και θεωρώ ότι θα χρειαστούν δύο πράγματα για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς: φαντασία και οργανωμένη σκέψη. Και τα δυο τους τα προσφέρει η ενασχόληση με την προφορική ιστορία. Μέσα από τις ερευνητικές διαδικασίες καλλιεργείται η φαντασία τους ώστε να αντιμετωπίζουν τις απρόβλεπτες αντιξοότητες και τους μαθαίνει, επίσης, να οργανώνουν τη σκέψη του, μαζί με τα αρχεία τους.
Υπάρχουν αντίστοιχες πρωτοβουλίες στο εξωτερικό;
Στο εξωτερικό υπάρχουν ενώσεις προφορικής ιστορίας που έχουν μακροχρόνια παράδοση, τόσο στην Αγγλία, όσο και στις ΗΠΑ. Εκεί, όμως, τα προγράμματα στις γειτονιές γίνονται κυρίως από τα πανεπιστήμια. Δεν έχω υπόψη μου ένα δίκτυο ΟΠΙ, όπως στην Ελλάδα, που να δημιουργήθηκε από τα κάτω και να αποτελείται από εθελοντές. Θα έλεγα ότι στην Ελλάδα έχουμε ένα μοναδικό grassroots κίνημα Ομάδων Προφορικής Ιστορίας.
Ποιοι οι στόχοι σας για το μέλλον; Δίνεται κάπου ιδιαίτερη βαρύτητα για την εξέλιξη της προσπάθειάς σας;
Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ΟΠΙ είναι η αποθήκευση και η διαφύλαξη των οπτικοακουστικών αρχείων, των προφορικών μαρτυριών, που έχουν συγκεντρώσει. Θεωρούμε ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη είναι ο ιδανικός τόπος. Όπως συγκεντρώνει όλη τη συγγραφική δραστηριότητα της χώρας θα πρέπει να συγκεντρώσει και τις προφορικές μαρτυρίες, τη μνήμη, της χώρας. Γι αυτό είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων για προφορικές μαρτυρίες. Η νέα τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα η βάση αυτή να έχει διακλαδώσεις σε όλη την Ελλάδα.
Η Ημερίδα Διαλόγου που συνδιοργανώνουν οι ΟΠΙ με την ΕΒΕ, αποτελεί την εναρκτήρια δράση μιας νέας πρωτοβουλίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος για την προώθηση της Προφορικής Ιστορίας και τη διαφύλαξη των αρχείων των προφορικών μαρτυριών.
Και ευχόμαστε να ευοδωθεί.
Για περισσότερα δείτε στο http://oralhistorygroups.gr/week_-oral_history και το πρόγραμμα σε μορφή e-book στο https://online.fliphtml5.com/cclcq/pbnh/#p=1
Συνέντευξη στην Αγγ. Παπαθανασίου
Σχετικά Άρθρα: ΟΠΙΔΗΧ: Το Χαλάνδρι έχει τη δική του Προφορική Ιστορία
ΟΠΙ Βριλησσίων: Μια πόλη αφηγείται την ιστορία της
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος