Οι απαιτήσεις του Σχολείου και πώς να αντεπεξέλθει το παιδί (aud)

Μαθήματα, εξωσχολικές δραστηριότητες, ξένες γλώσσες… Οι απαιτήσεις του Σχολείου, ακόμη και στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, είναι μεγάλες και αυτό επιβαρύνει τα παιδιά και αγχώνει ιδιαίτερα τους γονείς που χωρίς να το θέλουν τους μεταφέρουν και το δικό τους άγχος, τις δικές τους ανησυχίες. Κάποιες φορές μπορεί να συμβαίνει και το αντίστροφο, οπότε αρχίζει ένας φαύλος κύκλος… 

Eείναι δύσκολο να εντοπίσουμε αν το άγχος προκαλείται αρχικά από τους μαθητές ή από τους γονείς ή και από τους δύο.

Για το άγχος των μαθητών και των γονιών, για τις αυξημένες απαιτήσεις του σχολείου, καθώς και για την έλλειψη ελεύθερου χρόνου που αντιμετωπίζουν τα παιδιά σήμερα, μίλησε στο Πρώτο Πρόγραμμα 91.6/105.8 και στην εκπομπή “Κάτι που μας αφορά” (07/09/2015) ο ειδικός παιδαγωγός Βασίλης Κατσάρας, ο οποίος έχει πολλά χρόνια εμπειρίας τόσο ως δάσκαλος όσο και ως διευθυντής σε πολλά σχολεία στην Αθήνα, με μεταπτυχιακές σπουδές στις τεχνολογίες της επικοινωνίας και της πληροφορίας για την εκπαίδευση…

-κ. Κατσάρα, είναι τα παιδιά σήμερα επιβαρημένα, φορτωμένα με πολλά μαθήματα και υποχρεώσεις, ακόμη και από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού;

Ύστερα από 32 χρόνια που υπηρετώ στην εκπαίδευση και συγκρίνοντας τις παλιότερες γενιές με τη σημερινή, πιστεύω πως ιδιαίτερα τα σημερινά παιδιά, από το δημοτικό σχολείο ακόμη, είναι πολύ επιβαρημένα. Θα σας εξηγήσω γιατί. Πρώτα απ’ όλα καθημερινά έχουν τεράστιο φόρτο εργασίας στο σχολείο με πολλά μαθήματα, από τις μικρές ακόμη τάξεις. Τα περισσότερα μαθήματα είναι κυρίως μαθήματα εργασίας (απαιτούν δηλαδή εργασίες ή μαθησιακές δραστηριότητες από την πλευρά του μαθητή).

Αναφέρομαι στη Γλώσσα, στα Μαθηματικά κ.λπ. που διδάσκονται τις περισσότερες ώρες παραμονής τους στο σχολείο. Ορισμένα άλλα μαθήματα έχουν περισσότερο ψυχαγωγικό και παιγνιώδη προσανατολισμό. Αυτά είναι η Γυμναστική, η Μουσική, τα εικαστικά, η Πληροφορική και η Θεατρική Αγωγή. Αυτά τα μαθήματα, όμως, διδάσκονται λιγότερες ώρες.

Γενικά, κατά την παραμονή τους στο σχολείο οι μαθητές θα πρέπει να εργαστούν με βάση το πρόγραμμα της ημέρας. Να δείξουν αυτοπειθαρχία και ενδιαφέρον και να ελέγξουν την παρόρμησή τους. Να ακολουθήσουν οδηγίες και να εκφράσουν τη γνώμη τους. Τέλος, να στραφούν στο δάσκαλό τους για βοήθεια. Κάπως έτσι περνάει η ημέρα των μαθητών στο σχολείο με τα μαθήματα και με τα διαλείμματα βέβαια. Το απόγευμα στο σπίτι θα πρέπει να μελετήσουν τα μαθήματα και να ασχοληθούν με τις εργασίες της επόμενης ημέρας. Όμως (και αυτό αφορά ιδιαίτερα την ελληνική πραγματικότητα) τα πράγματα δεν τελειώνουν εδώ.

Στη συνέχεια, τα περισσότερα παιδιά καλύπτουν τον απογευματινό τους χρόνο με εξωσχολικές δραστηριότητες, είτε μαθησιακές, είτε ψυχαγωγικές (ξένες γλώσσες, μουσική, χορό, αθλητισμό κ.ά.). Το αποτέλεσμα είναι η έλλειψη χρόνου για την πιο σημαντική δραστηριότητα της παιδικής ηλικίας, για το παιχνίδι δηλαδή, την παιδαγωγική αξία του οποίου παραβλέπουμε συχνά.
Αυτή η έλλειψη ελεύθερου χρόνου οδηγεί στην αύξηση του άγχους, τόσο των μαθητών όσο και των γονέων, οι οποίοι τις περισσότερες φορές έχουν αυξημένες προσδοκίες από τα παιδιά τους.

Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό; Το ελληνικό σχολείο ακολουθεί τέτοια κατεύθυνση ή μήπως και οι γονείς, με το άγχος που τους διακατέχει να δώσουν στα παιδιά τους όσο το δυνατόν καλύτερη μόρφωση, τα οδηγούν σε υπερβολές;

Πριν από αρκετά χρόνια, όταν ξεκίνησε η λειτουργία των ολοήμερων σχολείων, ο κύριος στόχος ήταν τα παιδιά να τελειώνουν το σχολείο και να μην έχουν μαθήματα για το σπίτι ούτε να χρειάζεται να πάνε στο φροντιστήριο, αφού όλα αυτά τα είχε αναλάβει το σχολείο συν το φαγητό τους. Επομένως, από την ώρα που το σχολείο τελείωνε, θα άρχιζε ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών. Όλο το εγχείρημα στην πορεία των χρόνων δεν μπόρεσε να καλύψει πλήρως τις απαιτήσεις ούτε των μαθητών ούτε των γονέων, θεωρώ όμως πως λειτούργησε θετικά.

Η ίδια λογική διέπει και τη λειτουργία των αναμορφωμένων δημοτικών σχολείων, που τουλάχιστον στα αστικά κέντρα είναι σήμερα τα περισσότερα. Στα σχολεία αυτά οι μαθητές διδάσκονται ξένη γλώσσα και Πληροφορική από την Α’ Δημοτικού. Παρά τις παραπάνω φιλότιμες -θα έλεγα- προσπάθειες, το πρόβλημα εξακολουθεί να υπάρχει.

Το υπουργείο Παιδείας, ενώ αρκετές φορές έχει επίσημα παραδεχθεί πως υπάρχει πρόβλημα, τόσο με τα πολλά μαθήματα όσο και με την τεράστια ύλη, μέχρι και σήμερα δεν έχει κάνει ουσιαστικά βήματα για να λύσει το πρόβλημα. Τα πολλά μαθήματα (18 για το δημοτικό) και οι πολλές απαιτήσεις για τους μαθητές παραμένουν.

Από τη μια οι αυξημένες απαιτήσεις των μαθητών από το σχολείο, και από την άλλη η προσπάθεια αρκετών γονέων να προσφέρουν στα παιδιά τους περισσότερα εφόδια, για μια καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση. Παρατηρούμε έτσι το φαινόμενο οι γονείς να έχουν αυξημένες απαιτήσεις και προσδοκίες από τα παιδιά τους σε όλο και πιο μικρές ηλικίες.

Οι πιστοποιήσεις των ξένων γλωσσών όπως και οι αθλητικές διακρίσεις απασχολούν πλέον τους μαθητές από πολύ μικρή ηλικία. Επομένως το όλο φαινόμενο σαφέστατα παρουσιάζει μια υπερβολή.
Σίγουρα οι γονείς είναι αυτοί που θα πάρουν την τελική απόφαση για το παιδί τους και θα πρέπει να βρουν μια ισορροπία που να μην οδηγεί στην υπερβολή.

-Εκτός από τα μαθήματα έχουν και πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες που τους στερούν τον ελεύθερο χρόνο, το παιχνίδι. Τι επιπτώσεις έχει αυτό στην ψυχική τους υγεία;

Λιγότερος ελεύθερος χρόνος σημαίνει περισσότερο άγχος και λιγότερο παιχνίδι. Η παιδική ηλικία θυμίζει πλέον ένα εναγώνιο κυνήγι εκπαιδευτικών στόχων. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλο και περισσότερα παιδιά πάσχουν από το «άγχος των εξετάσεων».
Σαφέστατα, λοιπόν, η έλλειψη ελευθέρου χρόνου για παιχνίδι, έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών. Όσο πιο ευτυχισμένη παιδική ηλικία τόσο καλύτερες προϋποθέσεις για την πιο δύσκολη αρκετές φορές ενήλικη ζωή.

-Πολλές φορές οι γονείς διαβάζουν οι ίδιοι τα παιδιά τους, παρεμβαίνοντας στο έργο του δασκάλου. Από την εμπειρία σας όλα αυτά τα χρόνια, συμβαίνει αυτό και τι επιπτώσεις έχει;

Οι γονείς δεν πρέπει να παρεμβαίνουν στο έργο του δασκάλου, γιατί τα παιδιά βιώνουν έτσι μια σύγχυση. Πρέπει να εμπιστεύονται τον δάσκαλο. Στις μικρές τάξεις, ιδιαίτερα στην Α’, χρειάζεται οπωσδήποτε έλεγχος της εργασίας του παιδιού και πολλές φορές καθοδήγηση. Η καθοδήγηση όμως πρέπει να είναι ήπια και όσο το παιδί μεγαλώνει να γίνεται πιο χαλαρή, μέχρι ο μαθητής να αποκτήσει αυτονομία. Η πρώτη αυτονομία, δηλαδή ο μαθητής να είναι σε θέση να εκτελεί χωρίς βοήθεια τις εργασίες του, προβλέπεται για την Γ’ Τάξη και η δεύτερη για την Ε’ Τάξη. Παρατηρείται, όμως, το φαινόμενο, γονείς να διαβάζουν τα παιδιά τους ακόμη και στο Λύκειο.

Βέβαια, για να πάρουμε λίγο και το μέρος των γονιών, οι γονείς έχουν προσδοκίες, έχουν όνειρα και έχουν «επενδύσει» στο παιδί ή στα παιδιά τους. Περιμένουν μέσα από την επιτυχία του παιδιού τους στο σχολείο, να δουν τις προσπάθειές τους να καρποφορούν. Είναι χαρά και ικανοποίηση να βλέπουν το παιδί τους να τα καταφέρνει και να μη δυσκολεύεται. Είναι όμως και η προσωπική τους επιβεβαίωση ότι τα έχουν καταφέρει καλά ως γονείς. Είναι μια -πολλές φορές αβάσιμη- ανακούφιση ότι το παιδί τους εξασφαλίζει ένα -σύμφωνα με τα κριτήριά τους- καλό μέλλον.
Κι εδώ είναι που έρχεται ο δάσκαλος να κατευθύνει, να καθησυχάσει και να βοηθήσει τον γονιό στο δύσκολο έργο του. Ο δάσκαλος είναι αυτός που θα εξηγήσει στον γονιό τι χρειάζεται να κάνει. Ο γονιός θα πρέπει να τον εμπιστευτεί. Αυτό βέβαια δεν συμβαίνει πάντα. Ο δάσκαλος είναι αυτός που οφείλει να ενδυναμώσει αυτή τη σχέση και να την κάνει γόνιμη και ουσιαστική.

Οι ρόλοι του δασκάλου και του γονιού θα πρέπει να είναι απόλυτα διακριτοί. Πρώτα από όλα είναι πολύ σημαντικό στοιχείο για την πρόοδο του μαθητή η σωστή συνεργασία σχολείου-εκπαιδευτικού και οικογένειας του μαθητή. Με τις πρώτες συναντήσεις των γονέων με τον/την εκπαιδευτικό του τμήματος και αφού εξασφαλιστεί κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, ο εκπαιδευτικός θα εξηγήσει στους γονείς τι ακριβώς πρέπει να κάνουν έτσι ώστε να βοηθήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το παιδί τους στη μελέτη.

-Επειδή έχει ζήσει και διδάξει και στο εξωτερικό, απ’ όσο ξέρω στην Ελβετία, πείτε μας πώς είναι το εκπαιδευτικό σύστημα εκεί; Είναι τα παιδιά το ίδιο φορτωμένα με μαθήματα και με εξωσχολικές δραστηριότητες;

Εργάστηκα για μια πενταετία στη Ζυρίχη της Ελβετίας ως αποσπασμένος εκπαιδευτικός για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού σε παιδιά Ελλήνων μεταναστών. Η παραμονή μου στη χώρα αυτή υπήρξε μεγάλο σχολείο για μένα αφού γνώρισα αρκετά διαφορετικές καταστάσεις από τη δική μας εκπαιδευτική και σχολική πραγματικότητα.
Χωρίς αυτό να σημαίνει πως όλα είναι τέλεια, σίγουρα οι μαθητές στην Ελβετία έχουν λιγότερα μαθήματα, δεν πάνε φροντιστήριο και μαθαίνουν ό,τι χρειάζεται στο πλαίσιο του Σχολείου.

Επομένως έχουν σίγουρα λιγότερο άγχος και πιστεύω με βάση τα όσα έζησα πως είναι και πιο ευτυχισμένοι. Για το τελευταίο δεν μπορώ να είμαι βέβαια και σίγουρος. Εξαρτάται από το αν ορίζεις ή ταυτίζεις την ευτυχία με την επιτυχία και στην περίπτωσή μας αναφερόμαστε στη σχολική επιτυχία. Στην Ελβετία δεν υπάρχει σχολική αποτυχία, με την έννοια πως όλοι οι μαθητές από μικρή ηλικία προσανατολίζονται με τη βοήθεια ειδικών δασκάλων προς το μελλοντικό τους επάγγελμα ή τα μελλοντικά τους επαγγέλματα.

Στην Ελλάδα όλοι ονειρευόμαστε τα παιδιά μας να γίνουν γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί κ.λπ. Το αποτέλεσμα είναι πως κάποιοι θα αποτύχουν.
Δυστυχώς στη χώρα μας δεν υπάρχει σύνδεση των σπουδών με την εργασία, ουσιαστικά δεν παρέχουμε επαγγελματική εκπαίδευση αλλά μόνο ακαδημαϊκή. Στο ελβετικό εκπαιδευτικό σύστημα, που σε ορισμένες περιπτώσεις θα το έλεγα αυστηρό για τα ελληνικά δεδομένα, υπάρχει η σύνδεση εκπαίδευσης και εργασίας.

Οι μαθητές ήδη από την Στ’ Δημοτικού καλούνται να επιλέξουν κατά κάποιο τρόπο αν θα ακολουθήσουν τεχνική, επαγγελματική ή πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Στην πορεία μπορεί να ακολουθήσουν άλλο σχολείο από αυτό που επέλεξαν στη μικρή αυτή ηλικία, αν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του, όμως αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο. Νομίζω πως το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα είναι περισσότερο παιδοκεντρικό και λιγότερο αυστηρό.

Στο ελβετικό Δημοτικό Σχολείο τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Τα βιβλία, για παράδειγμα, δεν είναι καινούργια, είναι του μαθητή της προηγούμενης χρονιάς, ο οποίος αν δεν το παραδώσει σε άριστη κατάσταση, θα πρέπει να το πληρώσει.
Στο Ελβετικό Σχολείο, τα παιδιά δεν κάνουν μόνο μαθήματα. Παίζουν περισσότερο, διδάσκονται χειροτεχνία, μαγειρική, πλέξιμο, και άλλα ευχάριστα πράγματα. Είναι λιγότερο φορτωμένα από τα δικά μας παιδιά γιατί κάνουν λιγότερα μαθήματα, έχουν λιγότερη ύλη και λιγότερο διάβασμα για το σπίτι.

Ακούστε τη ραδιοφωνική συνέντευξη του ειδικού παιδαγωγού Βασίλη Κατσάρα, στο Πρώτο Πρόγραμμα.

Ρεπορτάζ: Ασπασία Κακολύρη, Τζένη Χαραλαμπίδου