Το 1934, μαζί με άλλους συνοικισμούς της Αθήνας και του Πειραιά, η Νέα Ιωνία Αττικής ονομάστηκε δήμος, αλλά σαν πόλη ιδρύθηκε το 1923, συνεπώς κλείνουν 100 χρόνια από την ίδρυσή της και στα πλαίσια αυτά, συνεχίζουμε το σπονδυλωτό αφιέρωμα στην ιστορία της, που αποτυπώνει κατ’ αναλογία και αντίστοιχες διαδρομές σε άλλες περιοχές της χώρας, ιδίως όσες στέγασαν μεγάλο αριθμό Μικρασιατών προσφύγων.
Ήδη έχουμε αναφερθεί σε συγκεκριμένες βιομηχανίες και επιχειρήσεις της περιοχής (Νίκη, ΕΡΙΟΤΕΚ, ανθρακωρυχεία, Ιωνική Υφαντουργία) και την ιστορία τους. Επανερχόμαστε με μία συγκεντρωτική αναφορά σε άλλες που μας δίνουν τη δυνατότητα να κατανοήσουμε γιατί η περιοχή πήρε το προσωνύμιο «το ελληνικό Μάντσεστερ», με αφετηρία της προσέγγισής μας τα χρόνια που ακολούθησαν τη Μικρασιατική καταστροφή.
Το εργατικό δυναμικό αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό το προσφυγικό στοιχείο, μεταξύ αυτών και μεγάλος αριθμός γυναικών, που δεν είχε τα ίδια δικαιώματα με τους άνδρες, συνεπώς είχε χαμηλότερο εργατικό κόστος, ενώ εκείνα τα χρόνια και όχι μόνο στη Νέα Ιωνία, η κακή οικονομική κατάσταση της χώρας μετά από χρόνια πολέμων και η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929, δημιούργησαν τις συνθήκες για να υπάρξει και το εκτεταμένο φαινόμενο της παιδικής εργασίας.
Τα ρέματα της περιοχής διευκόλυναν τη λειτουργία βιομηχανιών κλωστοϋφαντουργίας που χρειάζονταν νερό, ενώ η διέλευση της σιδηροδρομικής γραμμής διευκόλυνε τη μετακίνηση πρώτων υλών και προϊόντων από και προς τις επιχειρήσεις.
Δύο ήταν οι βασικές περιοχές του σημερινού Δήμου Νέας Ιωνίας που στέγασαν βιομηχανική δραστηριότητα, ο Περισσός στον οποίο προϋπήρχε δραστηριότητα και πριν τη Μικρασιατική καταστροφή και η Ελευθερούπολη που συγκέντρωσε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή ανάλογη δραστηριότητα. Η πρώτη περίοδος ήταν αυτή έως το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ακολούθησε η μεταπολεμική, με τις δεκαετίες 1950-1960 να είναι ανθηρές, αλλά από το 1960 και μετά να ξεκινάει μία φθίνουσα πορεία στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η είσοδος κινέζικων συνθετικών προϊόντων και το χαμηλό κόστος εργασίας και λειτουργικών εξόδων στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, οδήγησαν σε κλεισίματα (σε πανελλαδική κλίμακα) και μετακομίσεις επιχειρήσεων (με επιδότηση του ελληνικού κράτους για να έχει, κατά τη γνώμη μας, πατήματα στην οικονομία άλλων χωρών και διπλωματική εξαργύρωσή τους), αφήνοντας πίσω τους λουκέτα, απολυμένους, χρέη σε ασφαλιστικά ταμεία και κτήρια-φαντάσματα.
Στην Ελευθερούπολη που ως βιομηχανική περιοχή ήταν και εργατούπολη – προσφυγούπολη, υπάρχουν ακόμα σπίτια εκείνης της εποχής, όπου τότε διέμενε το εργατικό δυναμικό και σήμερα η παλαιότητά τους και οι σύγχρονες ανάγκες στέγασης έχουν οδηγήσει στην εγκατάλειψή τους ή στην ενοικίασή τους σε οικονομικούς μετανάστες.
Βεβαίως η οικονομία δεν περιορίζεται «τοπικά» και έτσι και στη γειτονική Νέα Φιλαδέλφεια, όσο και στο Ηράκλειο Αττικής, έχουν απομείνει δυστυχώς λίγα σημάδια της βιομηχανικής δραστηριότητας εκείνων των χρόνων.
Σημείο αναφοράς στη βιομηχανική ιστορία της περιοχής της Νέας Ιωνίας ήταν το εργοστάσιο «Μουταλάσκη» (όνομα περιοχής στην Καισάρεια, ίδρυση στη Νέα Ιωνία το 1927 από τους Αλέξανδρο (πατέρα), Γεώργιο και Συμεών (υιοί) Σινιόσογλου και Ιακώβ Τσαλίκογλου.
Οι Τσαλίκογλου αποχώρησαν το 1938 και συνέχισαν με την υφαντουργία «Ελληνίς». Το κτήριο και επιχείρηση δεν υπάρχουν πια και στο εμβαδό τους βρίσκεται κατάστημα αλυσίδας σούπερ μάρκετ.
Στο εργοστάσιο «Μουταλάσκη» οι συνθήκες εργασίας ήταν αισθητά καλύτερες από άλλες επιχειρήσεις, εργάστηκαν πολλοί Μικρασιάτες πρόσφυγες και ακόμα και στη δύσκολη κατοχική περίοδο που υπολειτουργούσε στήριξε στο μέτρο του εφικτού το προσωπικό του. Αποτέλεσμα να θυμούνται ακόμα και σήμερα τη συμβολή της στην επιβίωση των προσφύγων από τον πρώτο καιρό της εγκατάστασής τους και στη συνέχεια, οι γενιές που ακολούθησαν. Η «Μουταλάσκη» συγχωνεύτηκε το 1979 με την «Πειραϊκή Πατραϊκή» και «πήγε» έως το 1992. Ακολούθησε η διαμόρφωση του χώρου σε γραφεία του Οργανισμού «Αθήνα 2004» (ζήσαμε από κοντά εργατικό δυστύχημα στη διαμόρφωση του χώρου) για τις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων και σήμερα στεγάζονται υπηρεσίες τράπεζας.
Εμβληματική ήταν η Ανατολική Ταπητουργία (Ο.Τ. 150) με μέρος των κτηρίων που έχουν απομείνει να στεγάζουν (μετά από παρεμβάσεις – ανακαινίσεις) το Κέντρο Σπουδής και Ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού (ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ.) και τα μουσεία της πόλης (Ιστορικό-Λαογραφικό-Υφαντουργίας-Ταπητουργίας), ΚΕΠ, καθώς και την αίθουσα εκδηλώσεων του συνεδριακού κέντρου του Δήμου Νέας Ιωνία. Δίπλα σώζεται η καμινάδα, σε ένα χώρο που για χρόνια ήταν ανοιχτό πάρκινγκ και εδώ και και καιρό πεδίο έργων με αργούς ρυθμούς και στόχο την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ.
Δυστυχώς δεν έχει απομείνει τίποτα από τον άλλοτε κραταιό γείτονά την «Ελληνική Ταπητουργία».
Παρελθόν αποτελεί και η ταπητουργία Ανατόλια (σταμάτησε το 1988) στη συμβολή των οδών Εμμανουήλ Παππά – Βυζαντίου και Λεωφόρου Εθνικής Αντιστάσεως, με μέρος των εγκαταστάσεων να έχουν δώσει τη θέση τους σε γυμνάσιο – λύκειο που ανεγέρθηκε στην περιοχή, ενώ ένα άλλο μέρος παραμένει εγκαταλελειμμένο. Στο σεισμό του 1999 όπου στεγάζονταν κάποιες δραστηριότητες ιδιωτικής επιχείρησης, ο γράφων και τότε γείτονας στο κτήριο, είχε κινητοποιήσει το εργατικό κέντρο Αθήνας, για ενέργεια της εργοδοσίας, που ήταν η αυθαίρετη αφαίρεση σήμανσης από μηχανικούς που προέβλεπε επανέλεγχο του κτηρίου, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ανησυχίες στους περιοίκους για το αν κινδυνεύουν από μετασεισμούς, αλλά και για την ασφάλεια των εκεί εργαζομένων. Λίγο μετά το κτήριο «βγήκε στο σφυρί», προς πώληση και παραμένει ερειπωμένο και ετοιμόρροπο, προκαλώντας διαμαρτυρίες κατοίκων.
Στην περιοχή επίσης λειτούργησαν η «Υφαντουργία Αθηνά» από το 1926 και μετέπειτα «Α.Ε. Κλωστοϋφαντήρια Αθηνά», η «Εριουργία Τρία Άλφα Α.Ε.», με προγόνους της την «Στύλογλου – Εφραίμογλου ΟΕ 3Α» του 1932.
Στα Πευκάκια, εκτός από τους κατοίκους της περιοχής και όσοι μετακινούνται με τη γραμμή του ΗΣΑΠ, βλέπουν το κτήριο που κάποτε στέγαζε τη Βαμβακουργία Κυρκίνη το οποίο κτίστηκε το 1925. Μετέπειτα ήταν τα «Κλωστήρια Αττικής» του Στέλιου Αργυρού, προέδρου του ΣΕΒ (θυμόμαστε στη δεκαετία του 1990 τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων που είχαμε καλύψει δημοσιογραφικά στα «τελειώματα» της επιχείρησης) και σήμερα στο χώρο στεγάζονται ένα σούπερ μάρκετ και ένα κατάστημα αλυσίδας παιδικών παιχνιδιών.
Απέναντι από το κτήριο αυτό υπήρξε η κλωστοϋφαντουργία του «Λέκκα», όπου στα τέλη του 1993 προλάβαμε τις τελευταίες κινητοποιήσεις εργαζομένων πριν το κλείσιμό της. Σήμερα είναι χώρος που στεγάζει μεγάλο σούπερ μάρκετ γνωστής αλυσίδας.
Ίσως αυτή η γειτνίαση δύο παλιών βιομηχανιών που σήμερα είναι δύο σούπερ μάρκετ και ένα πολυκατάστημα, να αποτυπώνει με χαρακτηριστικό τρόπο και τη στροφή από τη βιομηχανία προς το εμπόριο και τις υπηρεσίες, για την ιστορία της περιοχής και όχι μόνο αυτής, για παράδειγμα και η ΜΙSKO στην Πάτρα, σούπερ μάρκετ έχει γίνει.
Λίγο παρακάτω με κατεύθυνση προς την Αθήνα, απέναντι από το σταθμό ΗΣΑΠ του Περισσού, το κτήριο που στεγάζει εδώ και χρόνια τα κεντρικά γραφεία του ΚΚΕ ήταν κάποτε (1924) η Μεταξουργία Κυρκίνη.
Δεν έχουν διασωθεί τα κτήρια από την Εριουργία Μποδοσάκη και την «Ηλεκτροβιομηχανική Α.Ε.» η οποία κάλυπτε τις ανάγκες σε ρεύμα τόσο των εργοστασίων του Κυρκίνη όσο και των γειτονικών συνοικισμών. Εξαίρεση το κτήριο των πλυντηρίων της Εριουργίας στη λεωφ. Ηρακλείου.
Κεντρική φωτο: αρχείο ΚΕΜΙΠΟ εργάτες στου Μουταλάσκη και ο αγιασμός στην ίδρυση της πόλης
Έρευνα & σύγχρονες φωτο: Νάσος Μπράτσος
Διαβάστε στο www.ertnews.gr την Kυριακή 14 Μαΐου 2023: «Η πόλις του ελέους» και το άδοξο τέλος της
Σχετικά θέματα – 100 χρόνια Νέα Ιωνία
Το «παγωμένο φουγάρο» του «Σπάρταλη» και της «Ιωνικής Υφαντουργίας Α.Ε.». (φωτορεπορτάζ)
Η ιστορία του Μπλόκου της Καλογρέζας το Μάρτιο του 1944
Σημείο αναφοράς στην ιστορία της Νέας Ιωνίας τα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας
Στις παλιές σιδηροδρομικές ράγες του «ελληνικού Μάντσεστερ» (φωτορεπορτάζ)
ΕΡΙΟΤΕΚ: Εκεί που κάποτε ήταν ένα εργοστάσιο (φωτορεπορτάζ)
Ένα μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς – Η «Νίκη» στη συνοικία του Λαζάρου (φωτο)
Το ertnews.gr στο Κέντρο Μικρασιατικού Πολιτισμού (φωτορεπορτάζ)
KEMIΠΟ: 100 Χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή – Πρόγραμμα εκδηλώσεων
Επισκέψεις σχολείων στο ΚΕΜΙΠΟ και επαφή με τον Μικρασιατικό Πολιτισμό
Η συμβολή των Μικρασιατών προσφύγων στον αθλητισμό
«Κιβωτός γνώσης» το νέο βιβλίο του Λουκά Χριστοδούλου
Ένωση Σπάρτης Μικράς Ασίας: Συνεχής δημιουργική πορεία από το 1933 μέχρι σήμερα (φωτορεπορτάζ)
Οι μαθητές ζωγραφίζουν το Μπλόκο της Καλογρέζας (φωτορεπορτάζ)
“Εθνική Αντίσταση και ποδόσφαιρο” στις εκδηλώσεις για το Μπλόκο της Καλογρέζας
Οι παλαίμαχοι ποδοσφαιριστές τίμησαν το Μπλόκο της Καλογρέζας
Τριήμερο Εκδηλώσεων Μικρασιατικού Πολιτισμού στη Νέα Ιωνία – Το αναλυτικό πρόγραμμα
Ανάδειξη της ιστορικότητας των παλιών λιγνιτωρυχείων Καλογρέζας
«Λέσβος- Νέα Ιωνία Δρόμοι της Προσφυγιάς Τότε και Τώρα»
«Στις γειτονιές των Μικρασιατών Προσφύγων» – 2ος αγώνας δρόμου την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου
«Ιωνικές Ημέρες Τέχνης & Πολιτισμού» στο Δήμο Νέας Ιωνίας
Τα πρώτα αθλητικά βήματα των Μικρασιατών προσφύγων στη Ν. Ιωνία Αττικής (Α’ μέρος)
Τα πρώτα αθλητικά βήματα των Μικρασιατών προσφύγων στη Ν. Ιωνία Αττικής (B’ μέρος)
Τα πρώτα αθλητικά βήματα των Μικρασιατών προσφύγων στη Ν. Ιωνία Αττικής (Γ’ μέρος)
Α.Ε. Ελευθερούπολης 1929: Με Μικρασιατική ρίζα σε μια διαδρομή προσφοράς μέχρι σήμερα
Α.Ο. Νέας Ιωνίας: Συνεχής προσφορά στον ερασιτεχνικό αθλητισμό
Οι «παραποτάμιες» ομάδες στη Νέα Ιωνία του Μεσοπολέμου
ΠΑΟ Καλογρέζας: Η πρώτη ομάδα που διαλύθηκε από τη δικτατορία
ΟΦΝΙ: 97 χρόνια δράσης για το αθλητικό δημιούργημα των Μικρασιατών προσφύγων
Από τις αλάνες στην ίδρυση της ΕΠΑΣΙ – Συντονισμός των προσφυγικών αθλητικών σωματείων στη Νέα Ιωνία