Μούχλα στο σπίτι: Ζώντας με τον εχθρό μου

Όταν «βούλιαξε» ο θεσσαλικός κάμπος προτεραιότητα ήταν να σωθούν οι άνθρωποι. Μετά τις πρωτοφανείς καταστροφές, κάθε ανθρώπινη ιστορία είναι γροθιά στο στομάχι και το «μετά» αναδύεται ζοφερό. Οι ειδικοί κάνουν λόγο για υγειονομική «βόμβα». Σοβαρές λοιμώξεις και μούχλα απειλούν τους κατοίκους.

Εάν σκεφτούμε ότι εκατομμύρια άνθρωποι ζούνε σε ακατάλληλα σπίτια, παιδιά, σε όλο τον κόσμο, κάνουν μάθημα σε περιβάλλον γεμάτο υγρασία και ότι η παγκόσμια κλιματική αλλαγή είναι πιθανό να αυξήσει τη συχνότητα των πλημμυρών, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε γιατί η μούχλα, η οποία υπάρχει στα σπίτια είναι σοβαρό πρόβλημα για την υγεία.

Πριν από λίγο καιρό η ηθοποιός Τόρι Σπέλινγκ, η Ντόνα από τα «Χτυποκάρδια στο Μπέβερλι Χιλς», έφερε στην επιφάνεια ένα σημαντικό θέμα Δημόσιας Υγείας · τη μούχλα που υπάρχει στους τοίχους των σπιτιών. Αμερικανοί ειδικοί υπέδειξαν την ακραία μούχλα, την οποία ανίχνευσαν στο σπίτι της οικογένειας, ως πηγή των νοσημάτων που οδήγησαν, πολλές φορές, τη Σπέλινγκ και τα παιδιά της στα επείγοντα. Τώρα ζούνε σε τροχόσπιτο.

Ο διακεκριμένος Αμερικανός γιατρός Άντριου Κάμπελ (Andrew Campbell), ασχολείται περισσότερα από 40 χρόνια με τις επιδράσεις της μούχλας στον ανθρώπινο εγκέφαλο και στους νευρικούς ιστούς. Υποστηρίζει ότι οι μυκοτοξίνες απορρυθμίζουν τα μιτοχόνδρια, δημιουργούν κυτταρική απόπτωση, και καταστρέφουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.

Ζητήσαμε από τον Ψυχίατρο Ευθύμιο Ναθαναηλίδη να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι συμβαίνει με τη μούχλα και γιατί είναι τόσο επικίνδυνη.

Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα

Καταρχάς όταν μιλάμε για μούχλα σ’ ένα σπίτι τι εννοούμε και πως δημιουργείται;

Υπάρχει μία κατηγορία οργανισμών που ονομάζονται μύκητες. Μιλάμε για το βασίλειο των μυκήτων. Περιλαμβάνει διάφορες υποκατηγορίες οργανισμών (μικροοργανισμών αλλά και μεγαλύτερων) όπως οι μούχλες, οι ζύμες, τα μανιτάρια και πολλοί άλλοι.

Οι μούχλες λοιπόν, είναι είδη μυκήτων.Υπολογίζεται πως υπάρχουν στη φύση περισσότερα απο 2 εκατομμύρια είδη μυκητών και σε αυτά περιλαμβανονται 100 έως και περισσότερα απο 400 χιλιάδες είδη μούχλας. Οι μούχλες είναι πολυκύτταροι οργανισμοί που αναπτύσσουν μικροσκοπικά νημάτια (τις λεγόμενες υφές).

Υπάρχουν σε όλο το οικοσύστημα και παίζουν συγκεκριμένους ρόλους στην ισορροπία του. Μεταφέρονται με τον αέρα και μέσα στα σπίτια όπου επικάθονται στα πατώματα, στους τοίχους και τα αντικείμενα. Αν ο αερισμός είναι ελλιπής και υπάρχει υγρασία τότε ευνοείται ο πολλαπλασιασμός τους και αναπτύσσονται σε μεγάλες ποσότητες και σύντομα γίνονται ορατές με γυμνό μάτι. Είναι τα γνωστά μαύρα στίγματα στο ταβάνι του λουτρού, στους τοίχους των υπογείων, στα πλακάκια του πατώματος, στα βιβλία, σε έπιπλα κλπ.

Υπάρχουν και μούχλες που εμφανίζουν πράσινο, κόκκινο ή άσπρο χρώμα και σε διάφορες αποχρώσεις. Μυρίζουν χαρακτηριστικά όταν τις πλησιάζουμε. Όλες αυτές οι μούχλες είναι τοξικές για τον ανθρώπινο οργανισμό και θα πρέπει γρήγορα να λαμβάνουμε μέτρα καθαρισμού τους. Πιο συνήθης αιτία εμφάνισης μούχλας είναι η βλάβη των υδραυλικών σωλήνων του σπιτιού. Δηλαδή σε κάποιο σημείο οι σωληνώσεις τρυπούν και υπάρχει εσωτερική διαρροή νερού. Επειδή στα σύγχρονα σπίτια οι σωληνώσεις βρίσκονται μέσα στους τοίχους, γι’ αυτό τον λόγο οι διαρροές μπορεί να αργήσουν να γίνουν αντιληπτές από τους διαμένοντες κι έτσι να αναπτυχθούν μούχλες στους τοίχους.

Μέσα σε 24 ώρες από την διαρροή θα εμφανιστούν οι πρώτες αποικίες μούχλας και θα συνεχίσουν να πολλαπλασιάζονται. Σε χώρες με αυξημένη υγρασία περιβάλλοντος ο κίνδυνος είναι συνεχής και μεγάλος. Επίσης τα σπίτια που θα βρεθούν σε πλημμύρες, θα αναπτύξουν γρήγορα μούχλα στο εσωτερικό τους και θα γίνουν τοξικά γι’ εκείνους που ζουν μέσα σ’ αυτά. Τα κλιματιστικά του σπιτιού και του αυτοκινήτου και οι αεραγωγοί αν δεν συντηρηθούν και καθαριστούν σωστά θα αναπτύξουν μούχλα.

Γιατί είναι επικίνδυνη η μούχλα για τον ανθρώπινο οργανισμό; Τι είναι οι μυκοτοξίνες;

Αναφέραμε προηγουμένως πως υπάρχουν πολλά είδη μούχλας, έχουν περιγραφεί μέχρι τώρα περίπου150.000, αλλά συνολικά υπολογίζεται ότι υπάρχουν στη φύση περισσότερα από 400.000 είδη.

Αυτά που αναπτύσσονται μέσα στα σπίτια (Stachybotrys, Cladosporium, Penicillium,  Fusarium, Aspergillus κλπ.) είναι σαφώς επικίνδυνα και είναι περίπου 25 είδη συνολικά. Παράγουν ουσίες που ονομάζονται μυκοτοξίνες (Satratoxin, Ochratoxin, Alternaria, T2 Toxin, κλπ.). Οι μυκοτοξίνες διαχέονται στον αέρα του δωματίου και εισπνέονται από τους ανθρώπους. Είναι άοσμες, αόρατες και δεν έχουν γεύση. Επικάθονται στα αντικείμενα του σπιτιού και εισχωρούν στον οργανισμό με την εισπνοή και μέσα από το δέρμα όταν αγγίζουμε τα μολυσμένα αντικείμενα.

Ακολούθως φθάνουν στον εγκέφαλο και τους υπόλοιπους ιστούς. Εκεί, στα κύτταρα των ιστών ασκούν την τοξική τους δράση. Βλάπτουν τα μιτοχόνδρια των κυττάρων και παρεμβάλλονται στην λειτουργία του γενετικού υλικού και της σύνθεσης των πρωτεϊνών και των ενζύμων. Βλάπτουν τον νευρικό ιστό, το γαστρεντερικό, το ανοσοποιητικό, το ορμονικό σύστημα κλπ.

Η πολύχρονη μελέτη της μούχλας οδήγησε βέβαια και στην παραγωγή ωφέλιμων ουσιών απ’ αυτές, όπως τα αντιβιοτικά (πενικιλλίνη, κεφαλοσπορίνες, ερυθρομυκίνη, τετρακυκλίνες κλπ), την κυκλοσπορίνη (ανοσοκατασταλτικό φάρμακο), τις στατίνες (φάρμακο για την υψηλή χοληστερόλη), τα αλκαλοειδή της ερυσιβώδους όλυρας, την κορτιζόνη, ένζυμα, κλπ.

Συγκεκριμένα είδη μούχλας χρησιμοποιούνται στην παραγωγή τροφίμων, όπως το τυρί και το σαλάμι. Αυτά τα είδη μούχλας είναι βρώσιμα και επομένως δεν είναι τοξικά. Διαφέρουν από τη μούχλα που εμφανίζεται σε σπίτια με υδραυλικές βλάβες. Συγκεκριμένες μυκοτοξίνες έχει επιχειρηθεί να χρησιμοποιηθούν και ως βιολογικά όπλα (στον πόλεμο του Κόλπου).

Πώς επηρεάζει τον εγκέφαλο και τον υπόλοιπο οργανισμό η έκθεσή μας στη μούχλα;

Πολυάριθμες μελέτες ενοχοποιούν τη μούχλα και τις μυκοτοξίνες για την πρόκληση συνήθων ασθενειών. Πιο γνωστό απ’ όλα είναι το άσθμα, όπου τα σπόρια της μούχλας ή θραύσματά τους και οι μικοτοξίνες εισπνέονται και προκαλούν αλλεργική αντίδραση. Προκαλούν πληθώρα σημείων και συμπτωμάτων όπως επιπεφυκίτιδα, βήχας, άπνοια, ναυτία και έμετος, εξάνθημα, βρογχίτιδα κλπ.

Επιδημιολογικές μελέτες έδειξαν ότι ομάδες παιδιών που ζούσαν σε σπίτι μολυσμένο με μούχλα είχαν χαμηλότερο νοητικό πηλίκο (IQ) σε σχέση με τα άλλα παιδιά.

Πολλέςδοκιμασίες που ελέγχουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και του νευρικού ιστού (οπτικά προκλητά δυναμικά, ταχύτητες αγωγής των περιφερικών  νεύρων κλπ) είναι εμφανώς παθολογικές για όσους ζουν ή εργάζονται σε χώρους με μούχλα.
Άλλοι ερευνητές εμπλέκουν τις μυκοτοξίνες με την πρόκληση άνοιας Alzheimer, με το Parkinson, το ALS (νόσος του κινητικού νευρώνα), κάποιες περιφερικες νευροπάθειες και την σκλήρυνση κατά πλάκας (επειδή οι μυκοτοξινες προκαλούν απομυελίνωση) και τον αυτισμό.

Ερευνητές στο Rutgers Medical School, μάλιστα, έκαναν την υπόθεση πως οι μυκοτοξινες είναι η βασική αιτία της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Υπάρχει ένα σύνδρομο που ονομάζεται σύνδρομο ενεργοποίησης των μαστοκυττάρων (mast cell activation syndrome). Αυτό το σύνδρομο προκαλείται κι από τις μυκοτοξίνες, ανάμεσα στις άλλες αιτίες του. Τα συμπτώματα του είναι ποικίλα, όπως εξανθήματα, δύσπνοια, βήχας, ρινική συμφόρηση, κοιλιακοί πόνοι, διάρροιες, ταχυπαλμία, υπόταση, ζάλη, πονοκέφαλος και νευροψυχιατρικά συμπτώματα, όπως κατάθλιψη, άγχος, γνωσιακές διαταραχές (brain fog), αϋπνία κλπ.

Ο γνωστός Έλληνας καθηγητής Θεοχάρης Θεοχαρίδης στο Tufts University ασχολείται εντατικά με το σύνδρομο αυτό και τον ρόλο του στον αυτισμό. Έχει επίσης δημοσιεύσει μελέτη επάνω στα ανοσολογικά και νευροψυχιατρικά συμπτώματα των μυκοτοξινών. Άρχισε έτσι να γίνεται σαφής και ο ρόλος των μυκοτοξινών στη γένεση του αυτισμού.

Άλλοι ερευνητές εμπλέκουν τον ρόλο των μυκοτοξινών στα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η θυροειδιτιδα Hashimoto, η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Πιθανολογείται πως το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης σε μεγάλο βαθμό προκαλείται από τις μυκοτοξίνες και άλλοι ερευνητές εξετάζουν τον ρόλο της μούχλας στην χρόνια ιγμορίτιδα.Επιδημιολογικές μελέτες συσχετίζουντη ραγδαία αύξηση των αυτοάνοσων νοσημάτων με την δράση των μυκοτοξινών. 

Μελέτη της Mayo Clinic έδειξε πως η μούχλα μάλλον προκαλεί περίπου το 96% των περιπτώσεων της χρόνιας ιγμορίτιδας.

Άλλοι ερευνητές μελετούν τον ρόλο των μυκοτοξινών στον καρκίνο όπου φαίνεται πως είναι πολύ σημαντικός.Κι αυτό γιατι οι μυκοτοξίνες βλάπτουν το γενετικό υλικό.Παρατηρεί κανείς πως ο κατάλογος των ασθενειών και των συμπτωμάτων είναι πολύ μεγάλος και οι μυκοτοξίνες χτυπούν πολλά και διαφορετικά ανθρώπινα όργανα. Και αυτό οδήγησε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να ονομάσει τη νόσο από τις μυκοτοξίνες ως «τον μεγάλο μίμο» (the great masquerader). Συχνά άνθρωποι που πάσχουν από τις μυκοτοξίνες και την έκθεση στη μούχλα του σπιτιού εκλαμβάνονται ως υποχόνδριοι και παραπέμπονται στον ψυχίατρο ενώ το μόνο που χρειάζονται είναι η αποκατάσταση της υδραυλικής βλάβης και η απολύμανση του σπιτιού.

Ποιοι είναι περισσότερο ευαίσθητοι στην έκθεση τους στη μούχλα και τις μυκοτοξίνες;

Οι παλαιοί άνθρωποι γεννιούνταν στο σπίτι και έτσι τα μικρόβια από το οικοσύστημα έφταναν γρήγορα στο έντερο των νεογνών και το αποίκιζαν σύντομα (το έντερο του νεογνού είναι στείρο μικροβίων και σύντομα γεμίζει – αποικίζεται με μικρόβια από το περιβάλλον του, έτσι φτιάχνεται το λεγόμενο μικροβίωμα του εντέρου).

Οι σύγχρονοι άνθρωποι γεννιόμαστε στις κλινικές και έτσι το έντερο μας γεμίζει αμέσως με παθογόνα μικρόβια από τα νοσοκομεία, οπότε το μικροβίωμά μας είναι αρκετά διαταραγμένο από την αρχή της ζωής μας. Επίσης σήμερα τρώμε τα φρούτα και τα λαχανικά πολύ καλά πλυμένα, οπότε δεν φτάνουν ποτέ στο έντερο μας τα απαραίτητα μικρόβια από το χώμα του εδάφους (προβιοτικά του εδάφους).

Το μικροβίωμα του εντέρου παίζει πρωταρχικό ρόλο στην ανοσία του οργανισμού, αφού το 80% του ανοσοποιητικού συστήματος βρίσκεται στο έντερο. Έτσι φτάνουμε στο συμπέρασμα πως ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πολύ περισσότερο επιρρεπής στη λοίμωξη από τη μούχλα σε σχέση με τον παλαιότερο άνθρωπο.

Άνθρωποι που εκτίθενται σε ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες, βαριά μέταλλα και πετροχημικά επίσης έχουν πιο αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο, λαμβάνουν κορτιζόνη, ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, μεταμοσχευμένοι, ή πάσχουν από AIDS επίσης είναι πιο επιρρεπείς για τον ίδιο λόγο.Το ιδιο και οι ανθρωποι με
γενετικά ελαττώματα που αφορούν τα συστήματα αποτοξίνωσης του οργανισμού ή το ανοσοποιητικό τους. Τα μικρά παιδιά κι οι ηλικιωμένοι δυσκολεύονται να νικήσουν τα σπόρια της μούχλας και μολύνονται ευκολότερα.

Και τελικά όλοι όσοι ζουν ή δουλεύουν σε υπόγεια, σε σπίτια με κακό αερισμό ή υγρασία, με υδραυλικές βλάβες που δεν διορθώθηκαν εντός 24ώρου, σε  σπίτια παραμελημένα που δεν καθαρίζονταισυχνά, γεμάτα σκόνη (η μούχλα υπάρχει και στη σκόνη) είναι πιο πιθανό ναεμφανίσουν προβλήματα από την μούχλα.

 Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να προστατευτούμε;

Χρειάζεται καλός και συχνός καθαρισμός του σπιτιού, καλός αερισμός και χρήση αφυγραντήρα όταν η υγρασία είναι έντονη. Υπάρχουν σύγχρονοι και εύχρηστοι μικρού μεγέθους φορητοί καθαριστές του αέρα με ειδικά φίλτρα που συγκρατούν και καταστρέφουν τις μυκοτοξίνες. Αυτά τα μηχανήματα δεν θα τα βρούμε εύκολα στα συνήθη  καταστήματα ηλεκτρικών συσκευών.

Βασικότερο απ’ όλα είναι η άμεση αποκατάσταση της βλάβης των υδραυλικών του σπιτιού και μάλιστα εντός 24ωρου ώστε να μην προλάβει να αναπτυχθεί μούχλα. Πολλά σπίτια είναι τελείως ακατάλληλα και μολυσματικά, οπότε κάποιος θα πρέπει να αφιερώσει πολύ χρόνο και χρήματα ώστε να μονώσει τους τοίχους σε μεγάλη έκταση και με ειδικά ανθεκτικά υλικά, ώστε να ξεπεράσει το πρόβλημα της υγρασίας. Μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί και στον καθαρισμό ή και την απολύμανση των κλιματιστικών στο σπίτι και το αυτοκίνητο και ο συχνός επιμελής καθαρισμός του  αυτοκινήτου.Οι μυκοτοξίνες είναι ισχυρά τοξικές. Δυστυχώς το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι φαντάζεται κανείς και όλα δείχνουν ότι μεγάλο μέρος της ανθρώπινης παθολογίας οφείλεται στις μυκοτοξίνες από την μούχλα των σπιτιών.

Υπολογίζεται ότι 85% των σπιτιών στην Αμερική έχουν παλαιότερη υδραυλική βλάβη και 45% έχει τωρινή υδραυλική βλάβη που ακόμη δεν διορθώθηκε. Πολλά ξύλινα σπίτια που βρίσκονται σε καταστροφικές πλημμύρες γεμίζουν μούχλα και τελικά κατεδαφίζονται γιατί πλέον η διαμονή σ’ αυτά γίνεται επικίνδυνη. Παλαιότερα πολλά προβλήματα υγείας δημιουργούνταν από την βρώση μουχλιασμένου φαγητού, που ήταν δηλαδή αποθηκευμένο με κακές συνθήκες συντήρησης (πχ σιτηρά που μούχλιαζαν μέσα σε υγρές αποθήκες). Στον δυτικό κόσμο έχουν ληφθεί μέτρα και το πρόβλημα αυτό έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Παραμένει ως πρόβλημα σε υπανάπτυκτες χώρες.

Υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για τις ασθένειες από τις μυκοτοξίνες και τη μούχλα;

Στην Παλαιά Διαθήκη, στο Λευιτικόν (κεφάλαιο 14, παραγραφος 33), ο Θεός δίνει σαφείς οδηγίες στον Μωϋσή για το πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της μούχλας που θα εμφανιστεί στον τοίχο. Η μούχλα εκεί αναφέρεται ως λέπρα. Το σπίτι επιθεωρείται και επισκευάζεται, τα έπιπλα και τα αντικείμενα μεταφέρονται έξω για να καθαριστούν και δεν επιτρέπεται σε κανένα να μπει μέσα για επτά ημέρες. Κατόπιν, εάν έχει αποκατασταθεί το πρόβλημα, το σπίτι γίνεται πάλι κατοικήσιμο. Διαφορετικά το σπιτι κατεδαφίζεται. Η νόσος από τη μούχλα αναφέρεται επίσης σε κείμενα σφηνοειδούς γραφής των Βαβυλωνίων.

Στη μεσαιωνική Ευρώπη υπήρξε η «Φωτιά του Αγίου Αντώνιου» ή αλλιώς εργοτισμός. Τα δημητριακά (κυρίως σίκαλη) που αποθηκεύονταν σε υγρές αποθήκες μολύνονταν (μουχλιαζαν) από τον μύκητα Claviceps Purpurea (ερυσιβώδης όλυρα) και όσοι τα έτρωγαν νοσούσαν με βαριά συμπτώματα (επιληψία, ψευδαισθήσεις, γάγγραινα στα κάτω άκρα κλπ) και συχνά πέθαιναν. Σημειώθηκαν εκατομμύρια θάνατοι (κατα κύματα πολλών χιλιάδων). Πήρε το όνομα της από το αίσθημα καύσου (σαν φωτιά) στα πόδια και από τις παρακλήσεις ειδικά προς τον Άγιο Αντώνιο για να θεραπευτούν οι πάσχοντες (από Βενεδικτίνους μοναχούς του τάγματος του Αγίου Αντώνιου που προσέφεραν βοήθεια υπηρετώντας τους ασθενείς).

Εικάζεται ότι ο μύκητας αυτός χρησιμοποιούνταν και στα Ελευσίνια μυστήρια ως ψευδαισθησιογόνο. Απ΄ αυτόν φτιάχτηκε το LSD και αλλά φάρμακα αργότερα. Σ΄αυτή την περίπτωση βέβαια οι μυκοτοξίνες τρώγονται (δεν εισπνέονται όπως συμβαίνει με τη μούχλα των σπιτιών).

Τα τελευταία τριάντα χρόνια οι έρευνες επάνω στις μυκοτοξίνες οδήγησαν στην περιγραφή των καταστρεπτικών συνεπειών τους στην υγεία μας. Παρ’ όλα αυτά η γνώση αυτή δεν έχει μεταδοθεί, δυστυχώς, στο κοινό και η επικινδυνότητα της μούχλας αγνοείται από τους περισσότερους ανθρώπους, συχνά και από τους γιατρούς.

Μερικοί ερευνητές έχουν πάει ένα βήμα παραπέρα και θεωρούν πως τα σπόρια της μούχλας όταν εισπνέονται εγκαθίστανται στον βλεννογόνο της μύτης και των βρόγχων και έτσι μολύνουν μόνιμα τον άνθρωπο και συνεχίζουν να παράγουν μυκοτοξίνες στο εσωτερικό πια του οργανισμού καταστρεφοντας τον αργά και σταθερά.

Υπάρχει αρκετή συζήτηση επάνω στο ζήτημα αυτό και άλλοι ερευνητες διαφωνούν και δεν δέχονται την περίπτωση της χρόνιας λοίμωξης. Ο Andrew Campbell είναι πρωτοπόρος αυτής της έρευνας και χορηγεί αντιμυκητιασική αγωγή (ιτρακοναζόλη) ώστε να καταπολεμήσει τη λοίμωξη αυτή, συνεπώς και όλες τις ασθένειες που αυτή πιθανώς να επιφέρει, πχ αυτοάνοσα, αυτισμό, αλλεργίες, γαστρεντερικά κλπ.