Η πανδημία έχει δοκιμάσει τις ανθρώπινες αντοχές σε τέτοιο βαθμό που οι ειδικοί προειδοποιούν ότι σύντομα θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μια κρίση ψυχικής υγείας καταστροφικών διαστάσεων.
Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση που πραγματοποίησαν τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ τα περιστατικά άγχους ή κατάθλιψης αυξήθηκαν από 36% σε 42% τους από τον Αύγουστο 2020 έως τον Φεβρουάριο 2021.
Ωστόσο πολλοί άνθρωποι καταφέρνουν να διαχειριστούν το άγχος που έχει προκαλέσει η πανδημία. Γιατί όμως; Μήπως αυτοί οι άνθρωποι νιώθουν λιγότερη πίεση; Οι επιστήμονες λένε ότι ίσως αυτοί που δεν εργάζονται στην πρώτη γραμμή, ή δεν έχουν χάσει τη δουλειά τους ή ένα μέλος της οικογένειας τους από τον ιό, να είναι πιο ήρεμοι.
Υπάρχει όμως η πιθανότητα να έχουν καταφέρει να αντιμετωπίζουν το άγχος ως κάτι φυσιολογικό, αποδεκτό και ακόμη και θετικό μέρος της ζωής. Έτσι, λένε οι ειδικοί, επιτυγχάνεται η ανθεκτικότητα.
Η ιδέα ότι το άγχος είναι επιβλαβές μπορεί να σκοτώσει
Το 1998, ένα τυχαίο δείγμα Αμερικανών συμμετείχε στην εθνική έρευνα για την υγεία των πολιτών, όπου απάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με το άγχος. Η συγκεκριμένη έρευνα έκανε κάτι που δεν γίνεται τα τελευταία χρόνια: ρώτησε τους ανθρώπους αν πίστευαν ότι το άγχος είχε επιπτώσεις στην υγεία τους.
Περισσότερο από το 55% των σχεδόν 29.000 συμμετεχόντων δήλωσε ότι είχε υποστεί από μέτρια έως σοβαρή πίεση τους τελευταίους 12 μήνες. Σχεδόν το 34% δήλωσε ότι το άγχος είχε επηρεάσει την υγεία του σε κάποιο βαθμό εκείνο το έτος, και περίπου το ένα τέταρτο αυτών που ανέφεραν ότι ένιωθαν αγχωμένοι, είχαν προβλήματα με την υγεία τους.
Οκτώ χρόνια αργότερα, οι ερευνητές συνέκριναν αυτές τις απαντήσεις με τα εθνικά δεδομένα θανάτου, για να δουν ποιοι είχαν υποστεί τη μεγαλύτερη ζημιά από το άγχος. Όπως αναμενόταν, τα υψηλά επίπεδα άγχους είχαν αυξήσει τον κίνδυνο θανάτου.
Αυτό που παρατήρησαν οι ερευνητές ήταν έχει ότι ο κίνδυνος εμφανίστηκε μόνο σε άτομα που πίστευαν ότι το άγχος έβλαπτε σημαντικά την υγεία τους. Στην πραγματικότητα, ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου αυξήθηκε κατά 43% στα άτομα που έβλεπαν το άγχος ως κάτι αρνητικό.
Τι συνέβη όμως σε εκείνους που δεν έβλεπαν το άγχος ως κάτι επιβλαβές; Η ψυχολόγος Kelly McGonigal, και συγγραφέας του βιβλίου «Το πλεονέκτημα του άγχους: Γιατί το άγχος σας κάνει καλό και πώς να γίνεται καλύτεροι», λέει ότι είχαν τον χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου, ακόμη χαμηλότερο και από εκείνους που ανέφεραν ότι είχαν πολύ λίγο άγχος.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «δεν ευθυνόταν το άγχος για τους θανάτους αλλά ο συνδυασμός του άγχους και της πεποίθησης ότι είναι επιβλαβές». Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών που εκπόνησαν τη μελέτη τους, 182.000 Αμερικανοί μπορεί να πέθαναν πρόωρα επειδή πίστευαν ότι το άγχος βλάπτει την υγεία τους.
Θα μπορούσε να είναι απλά άλλη μια θεωρία;
«Το να βιώνεις αγχωτικές καταστάσεις δεν είναι απαραίτητα καταστροφικό», δήλωσε ο Mark Seery, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα ψυχολογίας του Πανεπιστημίου στο SUNY, στη Νέα Υόρκη. Ο Seery έχει περάσει χρόνια μελετώντας γιατί μερικοί άνθρωποι είναι πιο ανθεκτικοί στο άγχος από άλλους.
«Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν το άγχος φαίνεται να έχει αντίκτυπο στο αν θα είναι επιβλαβές ή όχι», δήλωσε ο Seery, προσθέτοντας ότι επηρεάζεται από το πώς «προσεγγίζουμε τα πράγματα ψυχολογικά».
Αυτό, είπε, «ανοίγει την πόρτα για να σκεφτούμε τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούν να μάθουν να προσεγγίζουν το άγχος με έναν πιο υγιή τρόπο».
Για να καταλάβετε πώς μπορεί να συμβεί αυτό, φανταστείτε τι συμβαίνει στο σώμα σας όταν βρίσκεται υπό πίεση. Αρχαία μέρη του εγκεφάλου πλημμυρίζουν το σώμα με χημικές ουσίες που έχουν σχεδιαστεί για να προετοιμάσουν την απόκριση του οργανισμού που ονομάζεται «μάχη ή φυγή». Ο καρδιακός ρυθμός αυξάνεται, η αναπνοή επιταχύνεται και ο εγκέφαλος βρίσκεται σε μια κατάσταση επιφυλακής. Οι αισθήσεις οξύνονται, τα χρώματα και οι ήχοι γίνονται πιο ξεκάθαροι και έντονοι. Μια «έκρηξη» ενέργειας κατακλύζει το σώμα για να το προετοιμάσει να αντιμετωπίσει την απειλή. Στη συνέχεια, μόλις αντιμετωπιστεί η άμεση απειλή, τα επίπεδα των ορμονών του άγχους επανέρχονται σε φυσιολογικά επίπεδα χωρίς μακροχρόνιες επιπτώσεις.
Τι θα συμβεί λοιπόν εάν δούμε την απόκριση στο άγχος μας ως ευεργετική, ως τον τρόπο με τον οποίο το σώμα μας προετοιμάζεται για βέλτιστη απόδοση;
«Οι σκέψεις έχουν μεγάλη δύναμη και η λύση είναι να δημιουργήσεις εσύ τις σκέψεις σου», δήλωσε η Michelle Anne, σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού με εκπαίδευση στη νευροεπιστήμη και την ηγεσία. «Όταν μαθαίνετε να ελέγχετε τις σκέψεις σας, μπορείτε να αλλάξετε την απάντησή σας στο άγχος ή στο φόβο. Εσείς έχετε τον έλεγχο».
Η McGonigal αναφέρθηκε σε μια μελέτη όπου οι φοιτητές έπρεπε να εκλάβουν το άγχος ως κάτι χρήσιμο. «Το πιο συναρπαστικό εύρημα για μένα ήταν πώς άλλαξε η απόκριση στο φυσικό τους άγχος».
Σε μια τυπική απόκριση στο άγχος, ο καρδιακός ρυθμός ανεβαίνει και τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονται, καθιστώντας το έναν από τους λόγους που το χρόνιο άγχος συνδέεται με καρδιαγγειακές παθήσεις.
«Αλλά όταν οι συμμετέχοντες θεωρούν ότι η απόκρισή τους στο άγχος είναι χρήσιμη, τα αιμοφόρα αγγεία τους παραμένουν χαλαρά», δήλωσε η McGonigal, προσθέτοντας ότι είχαν «ένα πολύ πιο υγιές καρδιαγγειακό προφίλ. Στην πραγματικότητα μοιάζει πολύ με αυτό που συμβαίνει όταν νιώθουμε χαρά ή θάρρος».
Τα ίδια αποτελέσματα έδειξαν και τα πειράματα για τις καρδιαγγειακές αντιδράσεις στο στρες που έγιναν στο εργαστήριο του Seery.
«Και στην πρόκληση και στην απειλή, η καρδιά χτυπά γρηγορότερα και ο καρδιακός μυς συστέλλεται πιο έντονα», είπε ο Seery. «Ωστόσο, όταν το σώμα νιώθει απειλή, τα αιμοφόρα αγγεία είναι πιο πιθανό να συστέλλονται και να δυσκολεύουν την καρδιά στο να αντλεί αίμα. Μοιάζει πολύ με αερόβια άσκηση, όπου οι αρτηρίες στο σώμα τείνουν γενικά να διαστέλλονται και η καρδιά να αντλεί περισσότερο αίμα», πρόσθεσε.
«Αυτή η βιολογική αλλαγή θα μπορούσε να είναι η διαφορά μεταξύ καρδιακής προσβολής που προκαλείται από άγχος στην ηλικία των 50 και της καλής διαβίωσης στα 90», εξηγεί η McGonigal. «Αυτό αποκαλύπτει η νέα έρευνα, το πώς αντιμετωπίζουμε το άγχος έχει σημασία».
Ο εγκέφαλος και το «καλό» άγχος
Όταν το άγχος αντιμετωπίζεται θετικά, ο εγκέφαλος αντιδρά διαφορετικά, αλλάζοντας την αναλογία των ορμονών του στρες που απελευθερώνει και από αυτό εξαρτάται εάν το στρες γίνει τοξικό.
Όταν έχουμε μια πιο θετική αντίδραση στο στρες, το σώμα παράγει μικρότερη ποσότητα κορτιζόλης, η οποία μπορεί να είναι επιβλαβής σε βάθος χρόνου. Ταυτόχρονα, ο εγκέφαλος αυξάνει την παραγωγή ενός άλλου στεροειδούς, της δεϋδροεπιανδροστερόνης, ή DHEA, η οποία συχνά ονομάζεται «αντιγηραντική» ορμόνη. Η φυσικά υψηλή αναλογία DHEA φαίνεται να προστατεύει από τις αρνητικές επιδράσεις του στρες στο σώμα.
Φοιτητές στρατιωτικών σχολών που ήταν στην κορυφή της τάξης τους και είχαν λιγότερη αγωνία, βρέθηκαν να έχουν υψηλότερα επίπεδα DHEA από κορτιζόλη στο αίμα τους. Ωστόσο, όταν άνδρες και γυναίκες συμμετέχοντες θεώρησαν ότι τα επίπεδα άγχους που ένιωθαν στην εργασία ήταν υψηλά, η παραγωγή DHEA μειώθηκε.
Σε περίοδο στρες, το σώμα παράγει και την ωκυτοκίνη, την «ορμόνη της αγάπης» που κάνει τους ανθρώπους να ερωτεύονται και τις μητέρες να φροντίζουν τα μωρά τους. Όταν αυτή απελευθερώνεται σε μια πιο θετική απόκριση στο στρες, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να αναζητήσουν περισσότερες και καλύτερες κοινωνικές επαφές.
«Αυτή η απόκριση σας παρακινεί να προστατεύσετε τους ανθρώπους και τις κοινότητες για τις οποίες νοιάζεστε. Και, το σημαντικότερο, σας δίνει το θάρρος να το κάνετε», υπογραμμίζει η επιστήμονας.
Προάγει ακόμη και την ανάπτυξη του εγκεφάλου, σύμφωνα με την Daniela Kaufer, αναπληρώτρια πρύτανη και καθηγήτρια ολοκληρωμένης βιολογίας στο UC Berkley. Στο εργαστήριο της η Kaufer ερευνά το πώς το άγχος επηρεάζει την πλαστικότητα και την επιδείνωση της λειτουργίας του εγκεφάλου.
Μελέτες που πραγματοποίησε σε πειραματόζωα, δείχνουν μέτρια αύξηση του στρες στα βλαστικά κύτταρα σε ένα μέρος του εγκεφάλου που ρυθμίζει τη συναισθηματική μάθηση και βοηθά στην κατάθλιψη.
«Διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν περισσότερα από αυτά τα κύτταρα τα οποία ενεργοποιήθηκαν στον επόμενο στρεσογόνο παράγοντα, κάτι που βοήθησε το ζώο να τον αντιμετωπίσει καλύτερα. Έτσι αποδείξαμε ότι λίγο άγχος μπορεί να είναι ευεργετικό», δήλωσε η Kaufer.
Η οξυτοκίνη έχει και ένα άλλο πλεονέκτημα όταν απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια μιας απόκρισης στο στρες, σύμφωνα με την McGonigal.
«Η καρδιά σας έχει ειδικούς υποδοχείς για την οξυτοκίνη, οι οποίοι βοηθούν τα καρδιακά κύτταρα να αναγεννηθούν και να επιδιορθωθούν από οποιαδήποτε μικροβλάβη. Όταν η απόκριση περιλαμβάνει την οξυτοκίνη, το στρες μπορεί κυριολεκτικά να ενισχύσει την καρδιά σας».
Το χρόνιο άγχος βλάπτει
Ωστόσο, το καθημερινό, παροδικό άγχος διαφέρει κατά πολύ με αυτό που μπορεί να προκαλέσει η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή άλλες στρεσογόνες καταστάσεις όπως το διαζύγιο, η απώλεια εργασίας, η οικονομική ανασφάλεια και η χρόνι αασθένεια.
Στην πραγματικότητα είναι αποδεδειγμένο ότι το χρόνιο άγχος προκαλεί τεράστια βλάβη στο σώμα, επιδεινώνοντας τις υπάρχουσες ασθένειες και καταστάσεις.
«Όσο πιο σοβαρές αντιξοότητες αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο κινδυνεύουν να έχουν αρνητικές ψυχολογικές και σωματικές συνέπειες στη ζωή τους», δήλωσε ο Seery.
Ωστόσο, η έρευνά του διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που βιώνουν κάποιες δυσκολίες στη ζωή τους, «έχουν στην λιγότερες αρνητικές και πιο θετικές αντιδράσεις» στο άγχος.
«Δεν πρόκειται για μια ευθεία γραμμή όπου όσο περισσότερα πράγματα συμβαίνουν, τόσο χειρότερα είσαι», είπε ο Seery. Αντίθετα, είναι περισσότερο μια «χρυσή τομή» όπου οι άνθρωποι που έχουν βιώσει κάποιες δυσκολίες, τείνουν να αντιμετωπίζουν καλύτερα το άγχος.
«Έτσι, ακόμα κι αν κάποιος έχει βιώσει πολύ δύσκολες καταστάσεις, δεν σημαίνει ότι είναι καταδικασμένος για πάντα», τονίζει ο Seery.
Αυτό υποδηλώνει ότι η διαδικασία αντιμετώπισης δυσκολιών, παρόλο που είναι δύσκολη αυτή την περίοδο, μπορεί στην πραγματικότητα να φέρει μια νέα μορφή μελλοντικής ανάπτυξης, μια τάση για ανθεκτικότητα που θα εκπαιδεύσει τους ανθρώπους να διαχειρίζονται καλύτερα το άγχος τους.
«Το βλέπω πραγματικά ως μήνυμα ελπίδας, ως μια θετική πλευρά», καταλήγει ο επιστήμονας.
ΠΗΓΗ: CNN
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος