Μία δυσάρεστη επέτειος για την προστασία των ελληνικών θαλασσών

Γράφει ο Γιώργος Μελισσουργός, υπεύθυνος πολιτικής για τις προστατευόμενες περιοχές και τον χωρικό σχεδιασμό του WWF Ελλάς

Σήμερα, 2 Δεκεμβρίου, συμπληρώνεται ένα έτος από τότε που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στην Ελλάδα και τέσσερις ακόμα μεσογειακές χώρες σχετικά με την μη συμμόρφωσή τους με το ενωσιακό δίκαιο για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό.

Σύμφωνα με τη σχετική οδηγία (2014/89/ΕΕ), τα κράτη μέλη όφειλαν να έχουν θεσπίσει τα απαραίτητα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια έως τον Μάρτιο του 2021. Ωστόσο, η πρόοδος που έχει επιτευχθεί στη Μεσόγειο είναι απογοητευτική, καθώς οι πέντε από τις οκτώ χώρες υπολείπονται σημαντικά έναντι αυτής της υποχρέωσης. Και δυστυχώς η Ελλάδα, μαζί με την Κροατία, είναι η «τελευταία των τελευταίων», αφού ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός (ΘΧΣ) δεν έχει ακόμα ξεκινήσει.

Η σημασία του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού (ΘΧΣ)

Η ολιγωρία στην εφαρμογή του ΘΧΣ βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τη σημασία του θαλάσσιου χώρου στις χώρες της Μεσογείου. Η αντίθεση αυτή αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία αν αναλογιστούμε ότι, από την άποψη της βιοποικιλότητας, η Μεσόγειος φιλοξενεί το ένα στα δέκα γνωστά θαλάσσια είδη, το 28% των οποίων δεν συναντάται πουθενά αλλού στον κόσμο. Συγχρόνως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι το μέγεθος της μεσογειακής γαλάζιας οικονομίας -δηλαδή των δραστηριοτήτων που σχετίζονται άμεσα με τη θάλασσα- ανέρχεται σε 67 δισ. €, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 36% της γαλάζιας οικονομίας σε επίπεδο ΕΕ. Αντίστοιχη είναι και η σημασία των ελληνικών θαλασσών, οι οποίες φιλοξενούν περισσότερα από 3.500 είδη και χαρακτηρίζονται από σημαντικό βαθμό ενδημισμού, ενώ περίπου το 14% της απασχόλησης στη χώρα μας αφορά στον θαλάσσιο χώρο, συνεισφέροντας περισσότερα από 8,4 δισ. € στην ελληνική οικονομία.

Γιατί όμως χρειαζόμαστε τον ΘΧΣ; Η χωροταξία στη θάλασσα είναι μια διαδικασία ανάλυσης και κατανομής των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον χώρο και στον χρόνο με πολλαπλά οφέλη, τόσο σε περιβαλλοντικό, όσο και σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, .Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τα περιβαλλοντικά ζητήματα, ο ΘΧΣ ανταποκρίνεται στην ανάγκη προστασίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων από απειλές, όπως η υπεραλίευση ή η ρύπανση, αλλά και στις επείγουσες προτεραιότητες που θέτει η κλιματική κρίση για άμεση λήψη των κατάλληλων μέτρων.

Σημαντική είναι επίσης, η ανάγκη για διευθέτηση των συγκρούσεων ανάμεσα σε ανταγωνιστικές δραστηριότητες (π.χ. ιχθυοκαλλιέργειες και τουρισμός), ενώ και η δυναμική έλευση νέων δραστηριοτήτων δημιουργεί καινούριες προκλήσεις (π.χ. υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας). Επιπρόσθετα, μεγάλη ανάγκη για ρυθμίσεις υφίσταται για τον «πυκνό» παράκτιο χώρο: Εκεί, η μεγάλη συγκέντρωση χρήσεων κάθε μορφής, οι οποίες μάλιστα εξαρτώνται στενά η μία από την άλλη, επιφέρει πολυδιάστατες και σωρευτικές επιπτώσεις, η αντιμετώπιση των οποίων δεν μπορεί πλέον να συνεχίσει να γίνεται με αποσπασματικό τρόπο.

Δείτε στο ακόλουθο video τι ακριβώς σημαίνει ΘΧΣ. (Είναι διαθέσιμο και με ελληνικούς υπότιτλους, θα πρέπει απλά στο βίντεο από τις ρυθμίσεις κάτω δεξιά να επιλέξετε υπότιτλους στα ελληνικά)

Τι (δεν) έχει κάνει η Ελλάδα

Η χώρα μας βρίσκεται σε ιδιαίτερα πρώιμο στάδιο σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του χωροταξικού σχεδιασμού στη θάλασσα. Παρά την σχετική ετοιμότητα που υφίσταται σε ερευνητικό επίπεδο, μέχρι σήμερα δεν είναι γνωστή κάποια συνεκτική πρωτοβουλίατου αρμόδιου ΥΠΕΝ για την εκπόνηση καθαυτών των χωροταξικών σχεδίων. Συγχρόνως, σε ό,τι αφορά το επίσης σημαντικό εργαλείο που προβλέπει η νομοθεσία μας για τον ΘΧΣ, την εθνική χωρική στρατηγική για τον θαλάσσιο χώρο, είναι άγνωστο το γιατί αυτή δεν έχει ακόμα θεσμοθετηθεί μετά τη διαβούλευσή της που ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2022 και την επίσημη παρουσίασή της λίγους μήνες αργότερα.

Με τις καθυστερήσεις αυτές, είναι σαφές ότι χάνεται πολύτιμος χρόνος σε μια διαδικασία που, έτσι κι αλλιώς, έχει σοβαρές απαιτήσεις χρόνου, εξαιτίας τόσο της συνθετότητάς της όσο και των πολυάριθμων εμπλεκομένων (ΥΠΕΝ, Υπουργεία Ναυτιλίας, Αγροτικής Ανάπτυξης, Τουρισμού, Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας αλλά και παραγωγικοί φορείς, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, κοινωνία των πολιτών).

Η τρέχουσα συγκυρία είναι επίσης κρίσιμη, καθώς οι πιέσεις στον θαλάσσιο χώρο ολοένα και εντείνονται. Η σχεδιαζόμενη ανάπτυξη «παραδοσιακών» χρήσεων και οι χωροθετήσεις νέων (τουρισμός, ιχθυοκαλλιέργειες, ΑΠΕ, αλλά και η ασύμβατη με κάθε έννοια βιωσιμότητας εξόρυξη υδρογονανθράκων), χωρίς να έχει προηγηθεί ο ΘΧΣ, αντικατοπτρίζει τη συνέχιση της συμβατικής και αποσπασματικής προσέγγισης στον θαλάσσιο χώρο. Είναι προφανές ότι, με αυτόν τον τρόπο, μειώνεται σημαντικά η αποτελεσματικότητα του χωροταξικού σχεδιασμού και ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας του.

Τι πρέπει να γίνει άμεσα

Το ΥΠΕΝ θα πρέπει να προχωρήσει τάχιστα με την οριστικοποίηση της στρατηγικής για τον θαλάσσιο χώρο, και συγχρόνως να προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για την εκπόνηση των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων. Σε αυτήν την προσπάθεια θα ήταν χρήσιμο να αξιοποιήσει τα διδάγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών (π.χ. στη Βαλτικήή τη Βόρεια Θάλασσα), οι οποίες έχουν ήδη θεσπίσει τα απαραίτητα σχέδια αλλά και να «μεταφράσει» καταλλήλως τα διδάγματα αυτά με βάση τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού θαλάσσιου χώρου, χωρίς αυτές να αποτελούν πλέον άλλοθι για περαιτέρω καθυστερήσεις.

Ο ΘΧΣ είναι κρίσιμο να υλοποιηθεί άμεσα και χωρίς εκπτώσεις σε ό,τι αφορά α) την εξασφάλιση της οικοσυστημικής και ολοκληρωμένης προσέγγισης, β) την αποτελεσματική διαχείριση της αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε θαλάσσιο και παράκτιο χώρο, αλλά και γ) την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων από τα πρώιμα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού. Πρόκειται για τρία χαρακτηριστικά που αποτελούν όχι μόνο απαιτήσεις της ίδιας της ευρωπαϊκής οδηγίας, αλλά και την ουσία μιας αποτελεσματικής χωροταξίας, η οποία προωθεί τις βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες, ενώ συγχρόνως διασφαλίζει την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

Αυτοί είναι οι βασικοί άξονες που οφείλουν να διέπουν το μείζον για την Ελλάδα εγχείρημα του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού. Είναι πραγματικά παράδοξο η χώρα μας, η οποία στηρίζεται σε τέτοιο μεγάλο βαθμό στη θάλασσα για την ευημερία της, να υπολείπεται έναντι άλλων ευρωπαϊκών κρατών ως προς τηθαλάσσια χωροταξία. Είναι απαραίτητοτην επόμενη χρονιά να μην επαναληφθεί η σημερινή επέτειος, και βεβαίως να έχουμεαποφύγει μιαακόμα παραπομπή στο Δικαστήριο της ΕΕ. Θα θέλαμε, αντιθέτως, οι αρμόδιοι φορείς να έχουν επιδείξει σημαντική πρόοδο, έχοντας επιτέλους αναγνωρίσει τη σημασία που έχει η θαλάσσια χωροταξία για το βιώσιμο μέλλον των ελληνικών θαλασσών.