“Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας”: γράφει ο Σπύρος Μοσκόβου

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Όταν το 1957 εκδόθηκε η πρώτη ποιητική συλλογή του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ με τίτλο «Η υπεράσπιση των λύκων», η κριτική δεν υποδέχθηκε μόνο το ντεμπούτο μιας ισχυρής λογοτεχνικής ιδιοσυγκρασίας αλλά και την επανεφεύρεση του πολιτικού ποιήματος στη Γερμανία. Ήταν η έκφραση μιας ριζικής διαμαρτυρίας για τον ανεγκέφαλο μικροαστισμό και τη σεμνότυφη υποκρισία της εποχής του Konrad Adenauer, η υπεράσπιση της ανταρσίας και η αποτόλμηση της ουτοπίας. Ο Enzensberger έγινε ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της αριστερής κριτικής κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.

Ήταν η εποχή που ο συγγραφέας εγκατέλειπε κάθε τόσο τη Γερμανία για να εγκατασταθεί ως τεχνουργός στίχων σε κάποιο φιόρδ της Νορβηγίας ή ως επαναστάτης στην Κούβα. Επιστρέφοντας υποδαύλιζε τη δημόσια συζήτηση με δοκίμια και ποιήματα, στα οποία όμως άρχιζε σιγά-σιγά να διαφαίνεται ένας σκεπτικισμός έναντι ακόμη και των δικών του βεβαιοτήτων. Ο συγγραφέας θα εξελισσόταν σε έναν στοχαστικό και ειρωνικό παρατηρητή των πραγμάτων. Ένα από τα τελευταία έργα της οργίλης περιόδου του είναι και το ιδιότυπο μυθιστόρημα «Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» (1972).

• Η ζωή και ο θάνατος του Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι 

Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια συρραφή ντοκουμέντων με την πνοή μυθιστορήματος. Ο συγγραφέας προσπαθεί να ανασυνθέσει την προσωπικότητα και τη δράση του ήρωα της ισπανικής επανάστασης Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, ενός φτωχόπαιδου από τη Λεόν και κατάφερε να ενσαρκώσει την ορμή και το πάθος του αναρχικού κινήματος στην Ισπανία. Σε μια χώρα που στις αρχές του εικοστού αιώνα ήταν ακόμα ένα απολίθωμα του μεσαίωνα στη σύγχρονη εποχή, μια χώρα στα χέρια των φεουδαρχών και του κλήρου, ο αναρχισμός υποσχόταν την ελεύθερη κοινοκτημοσύνη, την ισότητα, την κατάλυση του παλιού κράτους. Και ενέπνεε τις μάζες.

Μέσα στον σπασμένο καθρέφτη της ιστορίας η φυσιογνωμία του Ντουρούτι μοιάζει αλλοιωμένη. Διακρίνει κανείς στις φωτογραφίες που σώζονται τα αδρά χαρακτηριστικά, τα κατάμαυρα μαλλιά, τα εμπύρετα μάτια. Τίποτα παραπάνω. Κι από πίσω ο αχός των συμβάντων, ψίθυροι, κουτσομπολιά, ζητωκραυγές, σφαίρες, μινυρίσματα. Ποιος ήταν αυτός ο προλεταριακός ήρωας που έδρασε τη δεκαετία του τριάντα, τι πρέσβευε αυτός ο εμβληματικός ηγέτης του αναρχισμού που πολέμησε με το τάγμα του τον στρατηγό Φράνκο και πέθανε άδοξα;

Ο Εντσενσμπέργκερ προσπαθεί να απαντήσει με ένα κολάζ ετερόκλιτων μαρτυριών, όπου συνυφαίνονται αναμνήσεις, ομιλίες, επιστολές, συνεντεύξεις, αποσπάσματα εφημερίδων και βιβλίων, πολιτικά φυλλάδια της εποχής. Ανάμεσά τους παρατίθενται οκτώ θεωρητικές παρεμβάσεις του συγγραφέα για τον ισπανικό αναρχισμό και το υπόβαθρο της εποχής. Όταν στις αρχές του 1932 οι εξαθλιωμένοι ανθρακωρύχοι του Φίγιολς εξεγέρθηκαν κηρύσσοντας την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και του χρήματος, ο στρατός κατέπνιξε το κίνημα μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα. «Πέντε μέρες αναρχίας – δεν κράτησαν παραπάνω από τη ζωή ενός λουλουδιού», σημείωνε τότε η αναρχική συγγραφέας Φεδερίκα Μοντσένι.

Το 1936, για λίγους μόνο μήνες, το καλοκαίρι, κι ενώ ξεκινούσε ο ισπανικός εμφύλιος, το αναρχικό κίνημα πρωτοστατούσε στην αντίσταση κατά της δεξιάς του στρατηγού Φράνκο· το τάγμα του Ντουρούτι βρισκόταν στην πρώτη γραμμή. Ήταν τότε που ο σοβιετικός δημοσιογράφος Μιχαήλ Κολτσόφ έβρισκε μια Βαρκελώνη παραδομένη στον ξέφρενο ρυθμό της νίκης: «Τα πάντα βρίσκονται σε αναταραχή, τα πάντα έχουν αναδυθεί στο φως της μέρας, όλα σε απόλυτη ένταση, στο σημείο βρασμού. Το πάθος που πλημμυρίζει την ατμόσφαιρα μεταδίδεται και σ’ εμένα, νιώθω τους υπόκωφους χτύπους της καρδιάς μου. Με κόπο προχωράω μέσα απ’ αυτό το αδιαπέραστο πλήθος, περικυκλωμένος από νεαρούς με όπλα, από γυναίκες με λουλούδια στα μαλλιά και γυμνά σπαθιά στα χέρια, από γέρους με τα διακριτικά της επανάστασης περασμένα στον ώμο, από τα πορτρέτα του Μπακούνιν, του Λένιν και του Ζωρές, ανάμεσα σε τραγούδια, μουσική από μπάντες και τις φωνές των εφημεριδοπωλών.»

Λίγο μετά τα όνειρα θα γίνουν θρύψαλα. Το αναρχικό κίνημα θα συντριβεί μέσα στις ίδιες του τις αντιφάσεις, το περιβόητο τάγμα Ντουρούτι δεν έχει την οργάνωση που απαιτούν οι περιστάσεις και ηττάται, ο ισπανικός εμφύλιος θα συνεχιστεί με άλλους στρατιωτικούς και πολιτικούς πρωταγωνιστές. Η αναρχική επανάσταση έσβησε πριν την ώρα της. Όπως κι ο ίδιος ο Ντουρούτι που στις 20 Νοεμβρίου του 1936 έπεσε θύμα του όπλου του που κρατούσε αδέξια.

Σπύρος Μοσκόβου

Το μυθιστόρημα του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ  Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας κυκλοφορεί, σε μετάφραση του Σπύρου Μοσκόβου, από το βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ (σελ.: 424, τιμή: €19,00).

Φωτογραφία εξωφύλλου: Evacuate Madrid, 1937. Λεπτομέρεια από δημοκρατική αφίσα της εποχής, η οποία καλεί τον άοπλο πληθυσμό της Μαδρίτης να εκκενώσει την πόλη ενόψει των αεροπορικών βομβαρδισμών του Φράνκο.

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Ρεβέκκα Βιτάλ

Απόσπασμα από το βιβλίο:

«Όταν κάποιος πήγαινε επίσκεψη σπίτι του, εκείνος φορούσε συχνά ποδιά επειδή καθάριζε εκείνη τη στιγμή πατάτες. Η γυναίκα του δούλευε. Δεν τον πείραζε καθόλου∙ δεν είχε τη μανία του ανδρισμού και δεν ένιωθε ότι οι δουλειές του σπιτιού πλήγωναν τον εγωισμό του. Την άλλη μέρα έπαιρνε το πιστόλι κι έβγαινε στον δρόμο για να τα βάλει με έναν κόσμο κοινωνικής καταστολής. Το έκανε με τον ίδιο φυσικό τρόπο, όπως την προηγουμένη το βράδυ είχε αλλάξει πάνες στην κορούλα του, την Κολέτ.»

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ (Hans Magnus Enzensberger) είναι ένας από τους πιο διακεκριμένους Γερμανούς συγγραφείς, ποιητής, δοκιμιογράφος, εκδότης και μεταφραστής. Γεννήθηκε το 1929, μεγάλωσε στη Νυρεμβέργη, σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στη Γερμανία και τη Γαλλία.
Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 υπήρξε ο πιο χαρισματικός εκπρόσωπος της ανταρσίας κατά του μικροαστισμού και της υποκρισίας στη μεταπολεμική Γερμανία. Με το πέρασμα των χρόνων ο πυρετός της αντίδρασης υποχώρησε και έδωσε τη θέση του σε μια ειρωνική και θυμόσοφη παρατήρηση των πραγμάτων. Στο πρόσωπο και τα βιβλία του Εντσενσμπέργκερ μπορεί να παρακολουθήσει κανείς την άνοδο και την πτώση της αριστερής ουτοπίας.
Για το έργο του τιμήθηκε με πολλά βραβεία· μεταξύ αυτών και με το βραβείο Georg Büchner, τη σημαντικότερη λογοτεχνική διάκριση στη Γερμανία.

Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ

Ο Σπύρος Μοσκόβου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960. Σπούδασε κλασσική φιλολογία, βυζαντινολογία και γλωσσολογία στα πανεπιστήμια Αθηνών και Κολωνίας. Από το 1983 έχει εγκατασταθεί στην Κολωνία. Το 1989 έγινε μόνιμος συντάκτης του Ελληνικού Προγράμματος της Deutsche Welle και το 2000 διευθυντής του Ελληνικού Τμήματος. Από το 1996 είναι συνεργάτης του ένθετου ΒΙΒΛΙΑ στην εφημερίδα «Το Βήμα». Συνεργάζεται με διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Έχει μεταφράσει γερμανική πεζογραφία και ποίηση (P. Handke, H.M. Enzensberger, Th. Bernhard, G. Grass, J. Sartorius).