Ο Shane O’Mara γράφει για «Το περπάτημα και τα οφέλη του»

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Είσαι λιγάκι υπέρβαρος, και τα επίπεδα σακχάρου σου και η χοληστερόλη είναι λίγο υψηλά. Χρειάζεσαι να μεταβάλεις το βάρος και να θέσεις υπό έλεγχο το σάκχαρο και την χοληστερόλη. Τι κάνεις; Απλώνεις το χέρι σου να πιάσεις ένα χάπι;

Είσαι πολυάσχολος, λίγο παραπάνω στρεσαρισμένος, και έχεις ένα δύσκολο και περίπλοκο πρόβλημα να χειριστείς. Χρειάζεσαι να εστιάσεις στο πρόβλημα, όμως διαπιστώνεις ότι δεν μπορείς. Τι κάνεις; Απλώνεις το χέρι σου να πιάσεις ένα χάπι;

Είσαι ανήσυχος, η μνήμη σου δεν είναι τόσο καλή όπως ήταν παλιότερα. Και είσαι πάντοτε κουρασμένος και δεν κοιμάσαι καλά. Τι κάνεις; Απλώνεις το χέρι σου να πιάσεις ένα χάπι;

Όλοι θα θέλαμε μια γρήγορη μέθοδο για να βοηθήσουμε τον εγκέφαλο και το σώμα να έχουν καλύτερη απόδοση, πιο ισχυρή, ταχύτερη, και με μεγαλύτερη διάρκεια. Αλλά και μια μέθοδο που είναι ασφαλής, αξιόπιστη, και εύκολη να την εφαρμόσεις. Μια γρήγορη μέθοδο η οποία πυροδοτεί και αναστέλλει τον ρυθμό λειτουργίας που ο εγκέφαλος και το σώμα λατρεύουν και χρειάζονται. Μερικοί πιστεύουν ότι θα είναι το καινούργιο έξυπνο χάπι, ή ίσως το καινούργιο παιχνίδι εκγύμνασης του εγκεφάλου. Ωστόσο, όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι τα έξυπνα χάπια και τα παιχνίδια εκγύμνασης του εγκέφαλου δεν έχουν αποτέλεσμα.

Και όμως, μια από τις πιο απλές και αποδεδειγμένες μεθόδους για να βελτιώσεις την απόδοση, για να βελτιώσεις τον τρόπο που αισθάνεσαι, για να βελτιώσεις τη μνήμη σου, για να βελτιώσεις τους χρόνους αντίδρασής σου, για να καθυστερήσεις τη γήρανση του εγκεφάλου και του μυ είναι διαθέσιμη σε όλους μας. Είναι αυτή που με ευκολία προσπερνούν τα άτομα οποιασδήποτε ηλικίας. Αυτή η γρήγορη μέθοδος δεν είναι χάπι. Ούτε παραδίδεται μέσω του smartphone, του tablet σου ή της οθόνης του υπολογιστή σου. Υπόσχεται και επιτυγχάνει τον αδιάκοπο εφοδιασμό μοναδικών εμπειριών και ηθικής ανάτασης. Αυτή η απλή και απρόσμενη μέθοδος είναι το περπάτημα – η θαυμάσια και λησμονημένη προσαρμογή μας. Όλοι μας παραβλέπουμε τα οφέλη του πολύ τακτικού περπατήματος για την υγεία μας, τη διάθεση και τη διαύγεια του μυαλού.

Τη σημερινή εποχή ζούμε σε ένα βαθιά αφύσικο περιβάλλον, περνώντας μεγάλες περιόδους εστιάζοντας σε οθόνες. Όταν καθόμαστε, το βάρος του κορμού του σώματος συγκεντρώνεται στη μέση, και ιδιαίτερα στον κόκκυγα. Δεν είναι άξιο απορίας που ο πόνος στη μέση είναι τόσο συνηθισμένη πάθηση. Και αποτελεί έκπληξη το γιατρικό –δηλαδή το να σηκωθείς και να περπατήσεις– να το αντιλαμβανόμαστε ελάχιστα. Όταν σηκωνόμαστε, περπατάμε και κινούμαστε, ο εγκέφαλός μας και το σώμα μας ζωντανεύουν. Η στάση του σώματός μας σχηματίζει κάθετη γραμμή από το πίσω μέρος της κεφαλής μας, προς τα κάτω στη σπονδυλική στήλη, στα ισχία μας και από εκεί προς το έδαφος. Η αναπνοή μας αλλάζει, και οι ήρεμοι ηλεκτρικοί ρυθμοί ζωντανεύουν στον εγκέφαλο.

Το πολύ τακτικό, σε υψηλό ρυθμό περπάτημα παρέχει πολλά οφέλη για την υγεία. Όλοι θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το περπάτημα είναι καλό για την υγεία της καρδιάς. Το περπάτημα επιπλέον κάνει καλό στην υγεία του στομάχου, βοηθώντας την δίοδο της τροφής μέσα από τα έντερα. Ο τακτικός αυξανόμενος ρυθμός στο περπάτημα ενεργεί ως φρένο στη γήρανση των εγκεφάλων μας. Το περπάτημα διευκολύνει τη δημιουργικότητα, βελτιώνει τη διάθεση και ακονίζει τη σκέψη μας. Πράγματι, η εκμάθηση της αεροβικής άσκησης βελτιώνει την ανάκληση. Η αξιόπιστη, τακτική άσκηση παράγει καινούργια κύτταρα στο τμήμα του εγκεφάλου που αφορά στη μάθηση και στη μνήμη (τον ιππόκαμπο). Επιπλέον διεγείρει την παραγωγή μορίων στον εγκέφαλο που βοηθούν την πλαστικότητα του εγκεφάλου.

Το περπάτημα είναι ένα θαυμαστό επίτευγμα, όπου τα ρομπότ δεν μπορούν να μιμηθούν τη ρευστότητα κίνησης των ανθρώπων και των άλλων ζώων. Το περπάτημα μας κάνει κοινωνικούς, απελευθερώνοντας τα χέρια μας για να κάνουμε χειρονομίες – κινήσεις χεριών που υποδηλώνουν νοήματα στους άλλους. Το περπάτημα μας επιτρέπει να κρατιόμαστε χέρι-χέρι, εκπέμποντας σήματα αποκλειστικού ρομαντικού δεσμού· το περπάτημα με τα δύο κάτω άκρα απελευθερώνει τα χέρια μας για να πιάνουμε εργαλεία, να κουβαλάμε παιδιά, την τροφή, ακόμη και όπλα πολέμου. Η πορεία, το περπάτημα σε ένδειξη διαμαρτυρίας, είναι ένα συνηθισμένο χαρακτηριστικό των ελεύθερων πολιτικών ζωών μας και κάτι που οι μονάρχες εμποδίζουν, λόγω της απειλής προς την εξουσία τους που το συντονισμένο περπάτημα κατά μάζες υποδηλώνει.

Η κίνηση –το προϊόν της ενέργειας του εγκεφάλου– αλλάζει τη δυναμική του ίδιου του εγκέφαλου. Η κίνηση είναι βασική για τη συνεχόμενη δραστηριότητα του εγκεφάλου: την αλλάζει, την αυξάνει και τη βελτιώνει. Πρόσφατα πειράματα δείχνουν ότι το περπάτημα αυξάνει τη δύναμη των σημάτων σε τμήματα του εγκεφάλου που αφορούν στην όραση και σε άλλες αισθήσεις, όπως την αφή. Αυτή είναι η βιολογική πραγματικότητα της φράσης «ψάχνω για λεία» – το περπάτημα σε βοηθάει να ανακαλύψεις πράγματα γρηγορότερα συγκριτικά με την παραμονή απλώς σε ένα μέρος.

Είναι φυσικό να σκεφτόμαστε το περπάτημα συνδυάζοντας την όραση και την κίνηση. Βλέπουμε, επεξεργαζόμαστε πού θέλουμε να πάμε, και περπατάμε προς τα εκεί. Εντούτοις, οι άνθρωποι που έχουν πρόβλημα όρασης –ακόμη και εκ γενετής– μπορούν να περπατήσουν, και μπορούν να περπατήσουν έχοντας κάποιον σκοπό και προσανατολισμό. Με ποιον τρόπο αυτοί που έχουν πρόβλημα στην όραση το κάνουν; Εμείς με τη φυσιολογική όραση ξεγελιόμαστε από την αντίληψή μας του τρισδιάστατου χωρικού κόσμου ως οπτικού. Πραγματικά, αναφορικά με τον εγκέφαλο, η όραση είναι απλώς η μία αίσθηση που συνεισφέρει στην κατανόησή μας του χώρου –μια σημαντική αίσθηση– αλλά μόνο η μία. Και το γνωρίζουμε αυτό επειδή μπορούμε να βρούμε τον δρόμο μας σε γνωστά και άγνωστα περιβάλλοντα στο σκοτάδι. Ο εγκέφαλος έχει ένα υψηλά εξελιγμένο σύστημα που μοιάζει με GPS για την κατανόηση του τρισδιάστατού μας κόσμου, και σήμερα έχουμε μια καλή κατανόηση αυτού του συστήματος και του τρόπου που λειτουργεί. Το σύστημα GPS του εγκέφαλου κατανέμεται κατά πλάτος σε πολλαπλές περιοχές του εγκεφάλου, και αποτελείται από εγκεφαλικά κύτταρα που υποδηλώνουν τη θέση σου στον χώρο (κύτταρα «θέσης»), κύτταρα που υποδηλώνουν πού κατευθύνεσαι (κύτταρα «κατεύθυνσης κεφαλής»)· κύτταρα που υποδηλώνουν την παρουσία συνόρων, ορίων και περιμέτρων· κύτταρα που παρέχουν μετρικό σύστημα για τον χώρο (κύτταρα «πλέγματος»).

Οι περισσότεροι άνθρωποι τη σημερινή εποχή ζουν σε κωμοπόλεις και μεγαλουπόλεις. Το μεγαλύτερο μέρος βάδισης, στη σημερινή εποχή και στο μέλλον, θα είναι σε αστικές περιοχές. Ωστόσο, σε ολοένα περισσότερες μεγαλουπόλεις η διαχείριση της ροής των οχημάτων είναι μια από τις κυριότερες εργασίες του πολεοδόμου. Η εξασφάλιση ότι οι μεγαλουπόλεις μας είναι φιλικές προς το περπάτημα για όλους μας είναι απλά κάτι που προστέθηκε αργότερα. Χρειαζόμαστε οι πόλεις μας να είναι φιλικές προς το περπάτημα, για το καλό όλων μας. Περνάμε τον περισσότερο χρόνο του ξύπνιου και του ύπνου μας στα αυτοκίνητα, στα λεωφορεία, στα τρένα και στα κτίρια, και σχετικά ελάχιστο χρόνο εκθέτοντας τα πρόσωπά μας στον αέρα και στο φυσικό φως. Αυτό συμβαίνει λόγω του τρόπου χτισίματος του περιβάλλοντός μας, εκτός και εάν σχεδιάσουμε τη φύση και το βάδισμα στον αστικό μας κόσμο. Υπάρχουν γνωστές συστημικές διαφορές στην ψυχική υγεία ανάμεσα στα στείρα αστικά περιβάλλοντα και σε εκείνα που δεν είναι. Τα «καταπράσινα προάστια» είναι αντικείμενο χλευασμού και επιθυμίας. Χλευασμού, γιατί τους βάζουν ταμπέλες ως στατικά και βαρετά· επιθυμίας όμως, επειδή οι πράσινοι χώροι, τα δέντρα και το γρασίδι προκαλούν θετικές καταστάσεις διάθεσης εύκολα και γρήγορα. Και τα καταπράσινα προάστια διατίθενται σε υψηλότερες τιμές.

Οι πεζόδρομοι συχνά φαίνονται δεύτερες σκέψεις για τους πολεοδόμους, παρά το γεγονός ότι από άποψη αμιγούς όγκου, ο οποίος μετράται σε άτομα ανά δευτερόλεπτο ή ανά μέτρο, οι πεζόδρομοι συχνά διακινούν ουσιαστικά μεγαλύτερους αριθμούς πεζών από ό,τι ο γειτονικός δρόμος διακινεί αυτοκίνητα. Στάσου σε μια πολυσύχναστη διασταύρωση για ένα λεπτό· μέτρησε τα αυτοκίνητα που διέρχονται κατά τη διάρκεια του χρονικού κύκλου ενός μονού σηματοδότη. Τώρα στρέψε την πλάτη σου προς τον δρόμο: μέτρησε τους πεζούς με τον ίδιο χρονικό κύκλο του σηματοδότη. Συχνά θα διαπιστώσεις ότι οι πεζόδρομοι διακινούν περισσότερους πεζούς από ό,τι οι δρόμοι διακινούν αυτοκίνητα. Και όμως, για κάποιον ανομολόγητο λόγο, ο συνωστισμός μας στους πεζόδρομους μας φαίνεται εντάξει. Δεν είναι. Οι πεζοί και αυτοί που έχουν κινητικά προβλήματα χρειάζονται καλύτερους, φαρδύτερους και πιο άνετους πεζόδρομους.

Το περπάτημα είναι καλό για το σώμα, καλό για τον εγκέφαλο, και καλό για την κοινωνία συνολικά. Το αντίθετο είναι επίσης αληθινό. Πληρώνουμε το τίμημα για την έλλειψη κίνησής μας, είτε προκύπτει από τις ζωές μας στο γραφείο, είτε είμαστε κολλημένοι στον καναπέ, είτε οτιδήποτε άλλο. Χρειαζόμαστε να ξεκινήσουμε να περπατάμε ξανά, και όλοι θα πρέπει να το κάνουμε. Εμείς και οι κοινωνίες μας θα ωφεληθούμε από αυτό.

Shane O’ Mara
Photo credit κεντρικής φωτογραφίας: ©Brid O’Donovan

O Shane O’ Mara είναι καθηγητής Πειραματικής Έρευνας του Εγκεφάλου στο Trinity College του Δουβλίνου και συγγραφέας του βιβλίου Το περπάτημα και τα οφέλη του: Η νέα επιστήμη του πως περπατάμε και γιατί μας κάνει καλό. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κάκτος (σελ.: 312, τιμή: €16,96).
Επικοινωνία με τον συγγραφέα:
Email: smomara@tcd.ie
Twitter: @ShaneOMara3
Προσωπική ιστοσελίδα: www.shaneomara.com

Σημείωση: η στήλη ευχαριστεί τους συνεργάτες του εκδοτικού οίκου Κάκτος για τη συνεισφορά τους στη μετάφραση του κειμένου που μας έστειλε ο συγγραφέας.