Ο Πάμπλο Γκουτιέρεθ και το μυθιστόρημα «Κομμένα κεφάλια»: γράφει η Ιφιγένεια Ντούμη

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

«Είσαι στην Αγγλία και οφείλεις να μιλάς αγγλικά!» φώναξε ο συνεπιβάτης της γυναίκας που μιλούσε ισπανικά στο κινητό της. Όταν εκείνη του απάντησε και πάλι στη γλώσσα της, ο άντρας τη γρονθοκόπησε.

Αυτή είναι μια είδηση από την Αγγλία του 2018 την οποία αναδημοσιεύει στο ιστολόγιό του ο Πάμπλο Γκουτιέρεθ από την Ουέλβα της Ισπανίας, ο συγγραφέας των Κομμένων κεφαλιών. Και ναι, η πρωταγωνίστρια αυτού του περιστατικού θα μπορούσε να είναι η πρωταγωνίστρια του βιβλίου του.

Η Μαρία, θυμωμένη ακόμα και με το κατά την ίδια θλιβερά κοινότοπο όνομα που της έδωσαν οι γονείς της, φεύγει από τη χώρα της και πηγαίνει να εγκατασταθεί σε μια μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, με το όνειρο να πετύχει περισσότερα απ’ όσα θα κατάφερνε στην πατρίδα της. Καταλήγει να δουλεύει σερβιτόρα και οι φιλοδοξίες της πολύ γρήγορα εξανεμίζονται. Θα μείνει όμως εκεί, αποφασισμένη να δοκιμάσει τα όριά της, αναμοχλεύοντας τις αναμνήσεις και τις πικρίες της, και προκαλώντας με τη στάση της τους κατοίκους του αραβόφωνου γκέτο στο οποίο αποφασίζει να εγκατασταθεί, δίχως να νιώθει όμως λιγότερο ξένη και ανεπιθύμητη απ’ ό,τι αυτοί.

Χωμένη στο κάθισμα του λεωφορείου και με ένα αθλητικό κασκέτο μέχρι τα μάτια, η Μαρία γράφει στο ημερολόγιό της τις σκέψεις της, καθώς περνάει από τη μια γειτονιά στην άλλη και παρατηρεί. Έχει ξεκόψει από τις φιλίες που είχε όταν πρωτοπήγε στη χώρα, καθώς αυτό που τελικά την ενδιαφέρει δεν είναι η καλοπέραση, παρά να καταδυθεί στο σκοτεινό κομμάτι της πόλης και του εαυτού της, επιδιώκοντας συναναστροφές που θα τη βοηθήσουν να το διερευνήσει και μπλέκοντας σε ιστορίες γεμάτες ανατροπές, που κορυφώνουν την ένταση και αιφνιδιάζουν τον αναγνώστη.

«Η γειτονιά μου είναι η Δαμασκός, είναι το Ριάντ, είναι το Αλγέρι, το λεωφορείο που με πηγαίνει στη δουλειά είναι ένα Boeing 747 που διασχίζει δύο ηπείρους».

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει ωραιότερη λέξη από το «πελαγώνω» του οπισθόφυλλου για να περιγράψει την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει αυτή η γυναίκα, η οποία πρακτικά, μάλλον δεν ξέρει πια ούτε κι η ίδια τι θέλει ή αν θέλει τίποτα. Συναίσθημα μάλλον γνώριμο στους 30+ του ευρωπαϊκού νότου της εποχής μας. Ξένοι, μόνοι, πικραμένοι, ματαιωμένοι, απελπισμένοι. Μοναδική διέξοδο της προσφέρει το ημερολόγιο στο οποίο καταγράφει τις σκέψεις της – το βιβλίο το οποίο κρατάμε στα χέρια μας. Η λογοτεχνία ως διαφυγή, προστασία από την αυτοκαταστροφή, θεραπεία· θέμα που είδαμε να απασχολεί τον συγγραφέα και στο βιβλίο με το οποίο μας συστήθηκε στην Ελλάδα, τα Ανατρεπτικά βιβλία σε μετάφραση Κλαίτης Σωτηριάδου (εκδ. Καστανιώτη, 2017).

«Η Μαρία είναι διαφορετική, ανακοινώνατε όταν τρώγαμε με φίλους κι εγώ προτιμούσα να κάθομαι στο τραπέζι με τους μεγάλους, γιατί δεν πας να παίξεις με τα παιδάκια; με ρωτούσαν, και τότε εσείς σπεύδατε να με υπερασπιστείτε, άσ’ την, καλά είναι εδώ, η Μαρία είναι διαφορετική, λέγατε, σαν να μην ήμουν μπροστά, κι εγώ ένιωθα τεράστια υπερηφάνεια γιατί κι εσείς ήσασταν ιδιόρρυθμοι, και κατά κάποιον τρόπο αυτή την ιδιορρυθμία είχα κληρονομήσει κι εγώ, ένα πεδίο δυνάμεων και αντιπάθειας τριγύρω μου, μην πλησιάζεις άλλο, ο σκύλος δαγκώνει».

Ο Γκουτιέρεθ είναι ένας 40+ πατέρας, καθηγητής λογοτεχνίας σε ένα γυμνάσιο στο Κάντιθ, μια πανέμορφη επαρχιακή πόλη του ισπανικού νότου, και δηλώνει επηρεασμένος μεταξύ άλλων από τους Μπόρχες, Κορτάσαρ, Κούντερα, Έιμις, Μπαρόχα, Γαλδός. Εντυπωσιακή η ικανότητά του να μπαίνει στη γυναικεία ψυχοσύνθεση ή μάλλον –καλύτερα– να καταρρίπτει τα περί γυναικείας αφήγησης· ο αφηγητής αυτού του βιβλίου μπορεί και να μην έχει φύλο, είμαστε όλοι μας, ασχέτως φύλου. «Η φωνή της μού είναι τόσο ξένη όσο και ένα ακρωτηριασμένο μέλος», δήλωσε σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα Diario de Sevilla σχετικά με την ηρωίδα. Αυτή η φωνή τού επιτρέπει, δίχως διαμεσολαβητές και χωρίς τους φραγμούς της πολιτικής ορθότητας, να μιλήσει για την απογοήτευση μίας (τουλάχιστον) γενιάς, για τον ρατσισμό της Ευρώπης αλλά και του Ισλάμ, τον θρησκευτικό φανατισμό, την πατριαρχία, τη μεγάλη σύγχυση των νέων ως προς την ταυτότητά τους, συναισθηματική, σεξουαλική, ταξική. Τα αποτελέσματα της κρίσης, όπως αποτυπώνονται στα εκατομμύρια των ανθρώπων που (δεν) έχουν εγκαταλείψει την πατρίδα τους.

Η μετάφραση αυτού του βιβλίου ήταν από τις απολαυστικότερες δουλειές που έχω κάνει. Μου κράτησε συντροφιά σε δύσκολες περιόδους καραντίνας, έδειξε κατανόηση όταν η αδυναμία συγκέντρωσης με έκανε αντιπαραγωγική, να αντιμετωπίζω όλες τις δουλειές μου σαν το προς αποστήθιση βιβλίο της Ιστορίας των Πανελληνίων, που το καταχώνιαζα για να μην το βλέπω. Με βοήθησε να συνέλθω (στον βαθμό που μπορεί κανείς να έχει συνέλθει), περπατώντας πάνω κάτω στο σπίτι και διαβάζοντας δυνατά τα λόγια της Μαρίας, σε ένα λεωφορείο-Boeing που με ταξίδευε σε διάφορες σκοτεινές περιοχές. Αν ήταν δύσκολη δουλειά; Ναι. Όχι μόνο επειδή το κείμενο ήταν απαιτητικό, αλλά και επειδή το να φέρεις στη γλώσσα σου τη φωνή μιας γυναίκας που θα μπορούσε να μοιάζει με πολλές από μας ενέχει κινδύνους και για τη μετάφραση και για τη μεταφράστρια.

Ιφιγένεια Ντούμη

Το μυθιστόρημα του Πάμπλο Γκουτιέρεθ Κομμένα κεφάλια κυκλοφορεί, σε μετάφραση από τα ισπανικά της Ιφιγένεια Ντούμη, από τις Εκδόσεις Καστανιώτη (σελ.: 210, τιμή: €14,00).

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
[Pablo Gutiérrez]

Ο Πάμπλο Γκουτιέρεθ γεννήθηκε το 1978 στην Ουέλβα της Ανδαλουσίας. Σπούδασε δημοσιογραφία στη Σεβίλλη αλλά άσκησε το επάγγελμα για σύντομο διάστημα. Το 2010 συμπεριλήφθηκε από το περιοδικό Granta μεταξύ των καλύτερων νέων συγγραφέων της ισπανόφωνης λογοτεχνίας, γεγονός που αργότερα επιβεβαιώθηκε από τους επαίνους της κριτικής. Το 2011 βρέθηκε στη βραχεία λίστα του διεθνούς βραβείου Ribera del Duero de Narrativa Breve για το βιβλίο του Ensimismada correspondencia. Έχει δημοσιεύσει τα μυθιστορήματα Rosas, restos de alas (2008, εμπλουτισμένη εκδοχή 2011), Nada es crucial (2010), με το οποίο απέσπασε το βραβείο Ojo Crítico de Narrativa, Democracia (2012) και Los libros repentinos (2015). Το τελευταίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2017 με τίτλο Τα ανατρεπτικά βιβλία από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. Ακολούθησαν το 2018 τα Κομμένα κεφάλια (Cabezas cortadas) και το 2021 το νεανικό El síndrome de Bergerac. Ο ίδιος είναι καθηγητής λογοτεχνίας σε λύκειο στο Σανλούκαρ ντε Μπαραμέδα (Κάντιθ). Διατηρεί ιστολόγιο με την ονομασία «Το επίθετο σκοτώνει».

Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑ

Η Ιφιγένεια Ντούμη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1982, σπούδασε αγγλική φιλολογία, μετάφραση και υποκριτική, και μεταφράζει από τα αγγλικά και τα ισπανικά. Μεταξύ άλλων έχει μεταφράσει Guillermo Martínez (Αργεντινή), Javier Cercas (Ισπανία), Adolfo García Ortega (Ισπανία), Wendy Guerra (Κούβα), Mónica Ojeda και María Fernanda Ampuero (Ισημερινός), καθώς και θεατρικά των Mark Ravenhill (Αγγλία), Edward Albee (ΗΠΑ) και Roberto García de Mesa (Ισπανία). Το 2018 κυκλοφόρησε η πρώτη της ποιητική συλλογή (Love me tender, Σαιξπηρικόν) ενώ η δεύτερη θα εκδοθεί εντός του 2022 από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

«Η Μαρία είναι μια ηρωίδα παζολινικής έμπνευσης, ενοχική, αλαζονική, βάναυση και ευάλωτη ταυτόχρονα. Στα Κομμένα κεφάλια, ο Πάμπλο Γκουτιέρεθ ξεδιπλώνει τη μεγάλη αφηγηματική του δύναμη χωρίς φανφάρες. Μέσα από τις σελίδες αυτού του καλοζυγισμένου μυθιστορήματος με το ριπλεϊκό τέλος ‒πατημένο το γκάζι, αλλά απόλυτος ο έλεγχος στις στροφές‒, ο αναγνώστης εκτιμά τόσο το αποτέλεσμα όσο και τις προκλήσεις που αντιμετώπισε ο συγγραφέας. Αυτό το βιβλίο μάς βάζει να δούμε τα πράγματα από την άλλη πλευρά, όχι όπως τα βλέπουμε συνήθως. Και μετά να αναρωτηθούμε σχετικά με το κακό, την αβεβαιότητα ή τον φανατισμό ως απαντήσεις στη διαρκή σεξουαλιστική επίθεση του σύγχρονου καπιταλισμού. Ο Πάμπλο Γκουτιέρεθ, μάλιστα, ευφυώς αποφεύγει τόσο τη μανιχαϊστική ρητορεία όσο και το αποκαλυπτικό αφήγημα, συνθέτοντας έτσι μια ζωηρή και επίκαιρη τοιχογραφία».
El País

«Ο Πάμπλο Γκουτιέρεθ ανήκει στους πλέον διακεκριμένους Ισπανούς μυθιστοριογράφους οι οποίοι στηλιτεύουν τη δεινή συλλογική κατάσταση των τελευταίων ετών. Αυτή τη φορά περιγράφει την απόφαση της Μαρίας να διαρρήξει τους δεσμούς με την οικογένεια και την πατρίδα της (την «παλιοχώρα»), να πάει στο εξωτερικό και να μπει αυτοβούλως στο περιθώριο. Η αφήγηση του Γκουτιέρεθ διαθέτει ανθρώπινο και κοινωνικό υλικό πρώτης τάξεως. Τα Κομμένα κεφάλια αποτελούνται από εξαίσια κομμάτια άμεσης και υποβλητικής πρόζας, όπου αναπαράγεται μια πληθώρα καταστάσεων οι οποίες γλαφυρά αποδεικνύουν την αδικία του βάρβαρου κόσμου μας, παρουσιάζουν με συγκινητική αληθοφάνεια τη μοναξιά ως τίμημα της απόφασης να είναι κανείς ελεύθερος, και κάνουν ξεκάθαρη έκκληση στη συνείδησή μας».
El Cultural

Παρακολουθήστε την παρουσίαση του βιβλίου που έγινε τον Νοέμβριο του 2021 στο πλαίσιο του 13ου Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις). Με τον Πάμπλο Γκουτιέρεθ συνομιλεί η Ιφιγένεια Ντούμη.