“Ο μεσάζων” του Λ. Π. Χάρτλεϊ: γράφει η Τόνια Κοβαλένκο

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ένα διαχρονικό αριστούργημα
της αγγλόφωνης λογοτεχνίας
του εικοστού αιώνα

Είναι δυνατόν να αντέχει στο δικό μας σήμερα του εικοστού πρώτου αιώνα μια ιστορία που γράφτηκε το 1953 κι είχε σαν πεδίο δράσης της τη χρονιά-κατώφλι του εικοστού; Κι όμως, όσο ξεπερασμένα κι αν μοιάζουν τα βικτωριανά ήθη και έθιμα της εποχής στην οποία διαδραματίζεται, ο Μεσάζων εξακολουθεί να συναρπάζει και να γητεύει τον σύγχρονο αναγνώστη. Ίσως τα μάγια να τα ασκεί ο πρωταγωνιστής του, ο Λίο, ο οποίος σκαρώνει ξόρκια, συχνά πετυχημένα, άλλοτε για να εκδικηθεί τους συμμαθητές που τον στοχοποιούν, άλλοτε για να επανορθώσει ένα κακό για το οποίο θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο.

Ο Βρετανός Λέσλι Πόουλς Χάρτλεϊ (1895-1972) ήταν καταξιωμένος κριτικός λογοτεχνίας μα όχι πολύ δημοφιλής για τα δικά του συγγραφικά πονήματα, μέχρι τη στιγμή που έγραψε τον Μεσάζοντα, μέσα σε πέντε μόλις μήνες, στην προχωρημένη ηλικία των 58 ετών. Το βιβλίο τον έκανε διάσημο στη χώρα του αλλά και πέρα από τον Ατλαντικό, οι New York Times το συμπεριέλαβαν στη λίστα των μπεστ-σέλερ τους, ενώ ο συγκαιρινός τού Χάρτλεϊ, κορυφαίος ποιητής Γ. Χ. Ώντεν, δήλωσε, διαβάζοντάς το, ότι τον θεωρεί τον πιο αγαπημένο του μυθιστοριογράφο.

Οι αυτοβιογραφικές ρίζες του κλασικού πλέον μυθιστορήματος είναι προφανείς, όπως επισημαίνει ο Κολμ Τομπίν στο επίμετρο που περιλαμβάνεται στην ελληνική έκδοση. Ο κεντρικός αφηγητής, Λίο Κόλστον, είναι κι αυτός μεσόκοπος όταν ανακαλύπτει το παιδικό του ημερολόγιο του Έτους 1900, στο οποίο είχε καταγράψει τα γεγονότα του καλοκαιριού που τον στιγμάτισε και καθόρισε τη μετέπειτα πορεία της ζωής του. Επίσης ο Χάρτλεϊ, όπως ακριβώς και ο μικρός Λίο, βρισκόταν ανέκαθεν λίγο μετέωρος σε εκείνο το μεταίχμιο ανάμεσα στη μεσοαστική του προέλευση και την υψηλή κοινωνία στους κόλπους της οποίας επιθυμούσε διακαώς να ανήκει.

Τον θερμό Ιούλιο του 1900, τρεις σχεδόν εβδομάδες πριν κλείσει τα δεκατρία του χρόνια, ο Λίο καταφθάνει, με την άδεια της χήρας μητέρας του, στην εξοχική κατοικία της οικογένειας Μόντσλεϊ, φιλοξενούμενος του πλούσιου φίλου του, Μάρκους. Όλα τον εντυπωσιάζουν στο καινούριο του περιβάλλον: η πολυτελής έπαυλη με τους κήπους της, οι κομψοντυμένοι του συνδαιτυμόνες στην ευρύχωρη τραπεζαρία, ο οικίσκος με το θερμόμετρο που μπορεί καθημερινά να επισκέπτεται και να ελέγχει αν συμβαδίζει ο υδράργυρος με τις προσωπικές του μετεωρολογικές προβλέψεις. Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Λίο σαγηνεύεται από τη Μάριαν, τη μεγαλύτερη αδελφή του Μάρκους, την οποία μεμιάς ταυτίζει με τον ωραιότερο από τους αστερισμούς του Ζωδιακού που κοσμούν το εξώφυλλο του ημερολογίου του – την Παρθένο. Η Μάριαν πρόκειται σύντομα να παντρευτεί τον ήρωα του πολέμου των Μπόερς, Λόρδο Τρίμινχαμ, που ο Λίο θαυμάζει κυρίως λόγω της γαλαζοαίματης καταγωγής του. Ωστόσο, για τα γαλάζια μάτια της Μάριαν θα ήταν ικανός να κάνει τα πάντα, γι’ αυτό κι ελάχιστα διστάζει όταν η κοπέλα τού ζητά να γίνει ο αγγελιαφόρος ανάμεσα σε αυτήν και τον κοινωνικά κατώτερό της αγρότη Τεντ Μπέρτζες. Τα σημειώματα και μηνύματα που ανταλλάσσουν η Μάριαν κι ο Τεντ, κρύβουν κάτι που ο άμαθος στα μυστήρια του έρωτα Λίο αγνοεί. Άθελά του, ο μικρός Μεσάζων μετατρέπεται έτσι στο πρόσωπο-κλειδί μιας τραγωδίας που μέλλει να ξεσπάσει με τρόπο συνταρακτικό την παραμονή των γενεθλίων του και να σημαδέψει ανεξίτηλα τη ζωή του.

Κάθε μεταφραστής θα μαγευόταν κι αυτός αν το μυθιστόρημα που είχε αναλάβει ξεκινούσε με τη φράση: «Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα, τα κάνουν όλα διαφορετικά εκεί» − μια από τις πιο εμβληματικές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Κι αν ήταν κινηματογραφόφιλος, όπως εγώ, δεν θα μπορούσε παρά να δίνει νοερά στους δυο παράνομους εραστές που ταρακουνούν συθέμελα τον ως τότε αγγελικά πλασμένο κόσμο του Λίο, τις μορφές της Τζούλι Κρίστι και του Άλαν Μπέιτς, των ηθοποιών που υποδύθηκαν τη Μάριαν και τον Τεντ στη βραβευμένη ομότιτλη ταινία του Τζόζεφ Λόουζι (Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Καννών 1971).

Τόνια Κοβαλένκο

Το μυθιστόρημα του Λέσλι Πόουλς Χάρτλεϊ Ο μεσάζων κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη (σελ.: 432, τιμή: €20,00). Τη μετάφραση υπογράφει η Τόνια Κοβαλένκο και το επίμετρο της έκδοσης ο γνωστός Ιρλανδός συγγραφέας Κολμ Τομπίν.

Τίτλος πρωτοτύπου: L.P. Hartley, The Go-Between

«Η περίφημη εναρκτήρια φράση σχετικά με το παρελθόν δίνει τον τόνο αυτού του παράξενου, πανέμορφου βιβλίου. Το πρωτο διάβασα στην εφηβεία αλλά, από τη μνήμη μου, δεν σβήστηκε ποτέ η ατμόσφαιρα της παιδικής αθωότητας και της νοσταλγίας για τα περασμένα που αποπνέει τόσο μοναδικά».
Ίαν ΜακΓιούαν

«Ο Λ.Π. Χάρτλεϊ, όπως και ο Χένρι Τζέιμς, ο πιο προφανής λογοτεχνικός του πρόγονος, διερευνά με διαυγή ακρίβεια τις λεπτές αποχρώσεις της ηθικής, εστιάζοντας στους χαρακτήρες του, και ιδίως στον Λίο, τον αφηγητή του Μεσάζοντα, ο οποίος έχει αιχμαλωτιστεί ανάμεσα στα ένστικτα της φύσης του και στις κοινωνικές συμβάσεις που μέλλουν να τα καταπνίξουν».
The New York Times

«Ο έρωτας, η σύγχυση της εφηβείας, η σαγήνη του απαγορευμένου – τα συναισθήματά μας ανεβαίνουν μαζί με τον υδράργυρο σ’ αυτή την ιστορία, δυο παράνομων εραστών από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, καθώς την παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια ενός αγοριού, με φόντο ένα αφόρητα ζεστό αγγλικό καλοκαίρι».
The Daily Telegraph

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Βρετανός Λέσλι Πόουλς Χάρτλεϊ (1895-1972) κόντευε ήδη τα πενήντα όταν, το 1944, κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα, The Shrimp and the Anemone, ως μέρος της εμβληματικής τριλογίας του υπό τον γενικό τίτλο Eustace and Hilda. Μέχρι τότε ο ίδιος έγραφε κυρίως διηγήματα και λογοτεχνικές κριτικές που δημοσιεύονταν σε έγκριτα αγγλικά περιοδικά και εφημερίδες. Ο Χάρτλεϊ διέμενε συχνά στη Βενετία κι εκεί ήταν που συνέλαβε, τον Μάιο του 1952, την ιδέα του Μεσάζοντα. Ξεκίνησε να γράφει με μια πρωτοφανή όρεξη και τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς είχε κιόλας ολοκληρώσει το περίφημο πλέον βιβλίο του, το οποίο εκδόθηκε στις αρχές του 1953 και σήμερα πια θεωρείται όχι μόνο το πιο σημαντικό αλλά και το πιο δημοφιλές έργο του. Το 1971, η ομότιτλη κινηματογραφική ταινία του Τζόζεφ Λόουζι, σε διασκευασμένο σενάριο του Χάρολντ Πίντερ, με πρωταγωνιστές την Τζούλι Κρίστι και τον Άλαν Μπέιτς, βραβεύτηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών.

Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑ

Η Τόνια Κοβαλένκο γεννήθηκε στην Αθήνα κι ακολουθώντας τα βήματα του μεταφραστή πατέρα της, Γιούρι Κοβαλένκο, ασχολήθηκε από νεαρή ηλικία με τη μετάφραση αγγλόφωνης λογοτεχνίας.
Έχει μεταφράσει μεταξύ άλλων, Ναντίν Γκόρντιμερ (Ο Συντηρητής, Λεηλασία και άλλες ιστορίες, Ένας τυχαίος εραστής, Ο Μπετόβεν ήταν κατά το 1/16 μαύρος), Ντον Ντελίλο (Ζυγός), Άντζελα Κάρτερ (Το πάθος της Νέας Εύας, Οι κολασμένες μηχανές του Δόκτορος Χόφμαν, Η Σαδική γυναίκα), Ντόρις Λέσινγκ (Η σχισμή, Οι γιαγιάδες, Το πιο γλυκό όνειρο), Καζούο Ισιγκούρο (Μη μ’ αφήσεις ποτέ, Τότε που ήμασταν ορφανοί, Νυχτερινά) και πιο πρόσφατα Τόμας Χάρντυ (Ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ).
Τα τελευταία χρόνια είναι η αποκλειστική μεταφράστρια του Ιρλανδού στυλίστα Τζων Μπάνβιλ (Η Θάλασσα, Σάβανο, Άπειροι κόσμοι, Αρχαίο φως, Η μπλε κιθάρα, Η κυρία Όσμοντ).
Έχει επίσης δημοσιεύσει τρεις ποιητικές συλλογές (Γιούρι, Πότε νυχτώνει, Μαύρο προς μπλε).