«Ο Διάβολος στο Celluloid»: γράφει ο Δημήτρης Γ. Ουλής

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Είναι η πρώτη (και πιθανότατα η τελευταία) φορά που θα ισχυριστώ ότι έγραψα ένα βιβλίο, επειδή κανένας άλλος δεν βρέθηκε να το γράψει. Όμως, κυριολεκτώ. Όχι μόνο διότι το ραντεβού των θεολογικών μας γραμμάτων με τον κινηματογράφο καθυστέρησε υπερβολικά· αλλά και γιατί το ραντεβού αυτό, ακόμα κι όταν επιτέλους πραγματοποιήθηκε, τελμάτωσε γρήγορα μέσα στον πουριτανισμό και τη σοβαροφάνεια. Πριν ανοίξει καλά-καλά η συζήτηση και αποσαφηνιστούν οι όροι διεξαγωγής της, θεωρήθηκε δεδομένο ότι αυτή δεν μπορεί παρά να αφορά μονάχα στον «κλασικό» κινηματογράφο. Ξέρετε τώρα: τον Μπέργκμαν, τον Ταρκόφσκι, τον Φελίνι και τους συν αυτοίς. Αλλά για τον λεγόμενο «εμπορικό» κινηματογράφο – αυτόν που παρακολουθείται όχι από μία ευτυχισμένη ελίτ, αλλά από τους κοινούς θνητούς απανταχού της γης· αυτόν που παράγεται από τις σύγχρονες πολιτισμικές βιομηχανίες και συνδέεται άρρηκτα με ό,τι έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε «δημοφιλή κουλτούρα» (pop culture) –δυστυχώς, ούτε κουβέντα!

Κατανοούμε, λοιπόν, ότι όπως τα δύο προηγούμενα βιβλία (Η Ευδαιμονία της Άγνοιας, 2016· Αλεξίσφαιρες Ιδέες σε Περίοδο Κρίσης, 2014), έτσι και το παρόν, γράφτηκε κατ’ αρχάς για να πατάξει κατακέφαλα το παραπάνω πουριτανικό στερεότυπο. Θα έμπαινα, ωστόσο, στον πειρασμό να ισχυριστώ ότι ο Διάβολος στο Celluloid κάνει κάτι πολύ περισσότερο, καθώς επιχειρεί να συναρθρώσει τις επιστήμες της θεολογίας και της θρησκειολογίας όχι απλώς με τη «δημοφιλή κουλτούρα», αλλά με μία από τις πιο «σκοτεινές» πτυχές της: τον κινηματογράφο υπερφυσικού τρόμου. Φιλοδοξεί, δηλαδή, να υποστηρίξει ότι η ερμηνευτική εμβέλεια του θεολογικού και θρησκειολογικού λόγου κάθε άλλο παρά εξαντλείται στο «κλασικό» σινεμά, αλλά αντιθέτως, εκτείνεται ακόμα και στις πιο ανοίκειες, αμφιλεγόμενες και «απαγορευμένες» ζώνες του κινηματογραφικού θεάματος. Υπ’ αυτήν την έννοια, ο Διάβολος στο Celluloid θα μπορούσε να διαβαστεί ως μία απεγνωσμένη έκκληση του γράφοντος προς τους συναδέλφους του θεολόγους και θρησκειολόγους, να προβούμε σε μία αποφαστική επικαιροποίηση (update) των θεματικών μας, έτσι ώστε να καταφέρουμε κάποτε να μιλήσουμε όχι για το χθες, αλλά για το σήμερα… Ένα «σήμερα», που είτε το θέλουμε είτε όχι, διαμεσολαβείται από τα αναρίθμητα προϊόντα της δημοφιλούς κουλτούρας, τα οποία κατακλύζουν καθημερινά τις μικρές και τις μεγάλες οθόνες μας.

Γνωρίζω, φυσικά, ότι κάθε πατέρας βλέπει όμορφο το παιδί του. Θα ήθελα ωστόσο να πιστεύω ότι ο Διάβολος στο Celluloid αξίζει να διαβαστεί για τρεις λόγους, τους οποίους θεωρώ κατά το πλείστον «αντικειμενικούς»: πρώτον, διότι για πρώτη φορά στη νεοελληνική βιβλιογραφία, οι ταινίες υπερφυσικού τρόμου καθίστανται αντικείμενο συστηματικής ακαδημαϊκής μελέτης, και μάλιστα με αξιώσεις πληρότητας. Δεύτερον, διότι η μελέτη αυτή δεν συνιστά απότοκο μίας στενά «εγκεφαλικής» και αποστασιοποιημένης προσέγγισης, αλλά ριζώνει στην «εφηβική» και απαραμείωτη αγάπη του συγγραφέα της για το συγκεκριμένο κινηματογραφικό είδος. Και τρίτον (και σημαντικότερον), διότι ύστατη φιλοδοξία του Διαβόλου στο Celluloid είναι να πείσει τον αναγνώστη και την αναγνώστριά του ότι, παρά τα γκροτέσκα εξώφυλλα και την απόκοσμη αύρα που τις περιβάλλει, οι ταινίες υπερφυσικού τρόμου έχουν πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα να μας πουν, τόσο για τη φύση και την προέλευση του Κακού, όσο και για τη σχέση μας με τους ανθρώπους και τα αντικείμενα αυτού του κόσμου. Διότι σε αντίθεση με την κοινή προκατάληψη, οι ταινίες υπερφυσικού τρόμου δεν είναι καθόλου «εξωπραγματικές»· είναι ταινίες απολύτως γειωμένες στην πραγματικότητα, που προσπαθούν να αφηγηθούν τους πολιτισμικούς φόβους και τα άγχη της εποχής μας, τις σύγχρονες (και συχνά ανεπίγνωστες) μεταπλάσεις του Κακού, καθώς και τις στρατηγικές με τις οποίες θα πρέπει τουλάχιστον να πειραματιστούμε, εάν επιθυμούμε να διεκδικήσουμε μία θέση στο μέλλον.

Ας μην θεωρηθεί, εξάλλου, ότι η ανάγνωση μίας μελέτης για τις υπερφυσικές ταινίες τρόμου θα αποβεί εν τέλει μία «τρομακτική» εμπειρία. Διότι αν θέλουμε να είμαστε απολύτως ειλικρινείς, οι ταινίες υπερφυσικού τρόμου είναι ελάχιστα τρομακτικές, σε σχέση με τη διαρκή ταινία τρόμου που είναι η σύγχρονη ελληνική –και όχι μόνο– πραγματικότητα…

Δημήτρης Ουλής

Η μελέτη του Δημήτρη Ουλή με τίτλο Ο Διάβολος στο Celluloid: Εξορκισμοί, Πνευματικός Κόσμος και άλλα Άνθη του Κακού στις ταινίες Υπερφυσικού Τρόμου, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμός (σελ.: 470, τιμή: €20,00).

Ο Δημήτρης Ουλής γεννήθηκε στην Αθήνα στις 30 Οκτωβρίου 1971. Σπούδασε Θεολογία στη Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ. και Κοινωνική Ανθρωπολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, όπου και ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή, με θέμα την Ανθρωπολογία της New Age θρησκευτικότητας. Σπούδασε επίσης ακορντεόν, πιάνο και Ανώτερα Θεωρητικά της Μουσικής στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών. Εργάζεται ως καθηγητής θεολόγος στα Εκπαιδευτήρια Γεωργίου Ζώη και διδάσκει το μάθημα «Νέα Θρησκευτικά Κινήματα» στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Είναι επίσης επισκέπτης καθηγητής Κοινωνιολογίας της Θρησκείας στο Ελληνικό Βιβλικό Κολλέγιο και καθηγητής ακορντεόν και Ανώτερων Θεωρητικών της Μουσικής στο Ωδείο Ριζοπούλου.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα καλύπτουν τους κλάδους της ιστορίας των θρησκειών και της ανθρωπολογίας της θρησκείας, με ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη «εναλλακτικών» μορφών θρησκευτικότητας και τη σχέση της θρησκείας με τη δημοφιλή κουλτούρα (pop culture). Εκτός από πολυάριθμες μελέτες και άρθρα του, δημοσιευμένα σε συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά της Ελλάδας και του εξωτερικού, έχουν εκδοθεί τα βιβλία του:
⇒ Φτωχός Με Άπειρο Πλούτο: Η Διαλεκτική Νόμου και Ελευθερίας στο Έργο του Συμεών του Νέου Θεολόγου, Αθήνα: Αρμός 2018.
⇒ Η Ευδαιμονία της ΄Αγνοιας: Ένα Σχόλιο στην Τριλογία “The Matrix”, Αθήνα: Α/συνέχεια, 2016.
⇒ Αλεξίσφαιρες Ιδέες σε Περίοδο Κρίσης: Μια ανάγνωση της ταινίας V for Vendetta, Αθήνα: Α/συνέχεια, 2014.
⇒ Unplugged: Αυτοβιογραφικές σημειώσεις ενός Εφέδρου Λοχία, Αθήνα: Θρησκειολογία–Ιερά/Βέβηλα 2006.
⇒ Ο Έρωτας και η Νεοπλατωνίνη: μια θεολογία της Σωματικής Επαφής, Αθήνα: Εξάντας 2001.