“Los buenos antifascistas”: οι Έλληνες εθελοντές του Ισπανικού Εμφυλίου. Γράφει ο Γιάννης Παντελάκης

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

“Ονομάζομαι Anastasia Tsackos Moratalla, είμαι κόρη μιας Ισπανίδας και ενός έλληνα brigadista, μέλους των Brigadas Internacionales”.

Δυο χρόνια πριν, μια ισπανική εφημερίδα, η El Diario, φιλοξενεί τη συνέντευξη μιας γυναίκας με δυο επώνυμα. Anastasia Tsackos Moratalla. Το πρώτο από αυτά μοιάζει αρκετά Ελληνικό. Kαι είναι. Διαβάζω όσα η γυναίκα αυτή λέει στην εφημερίδα και είναι συγκλονιστικά. Μερικές εβδομάδες αργότερα βρίσκομαι απέναντί της στο Albacete, μια μικρή επαρχιακή πόλη στη νοτιοανατολική πλευρά της Ισπανίας. Για ημέρες ολόκληρες την ακούω να διηγείται τη ζωή της και ιδιαίτερα τη ζωή του πατέρα της. Της ζητάω συχνά να επαναλάβει όσα λέει, μοιάζουν απίστευτα. Είναι η 80χρονη κόρη ενός Έλληνα εθελοντή που τα τελευταία χρόνια του πολέμου θα κάνει κάτι εντυπωσιακό. Σίγουρα πρωτόγνωρο. Είναι ένας μετανάστης που θα ξεκινήσει από τη Νέα Υόρκη και μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι θα πάει στην Ισπανία για έναν λόγο που στις ημέρες μας μοιάζει αδιανόητος. Για να ενταχθεί στις στρατιωτικές μονάδες των Δημοκρατικών και να πολεμήσει τους Ισπανούς εθνικιστές του Φράνκο. Θα πάρει μέρος στον Ισπανικό εμφύλιο. Όσα ακολουθούν κάνουν τη ζωή του να μοιάζει με μυθιστόρημα.

Ο Γιώργος Τσάκος, ο πατέρας της, είναι ένας από τους χιλιάδες ξένους που από 53 διαφορετικές χώρες του πλανήτη θα συμμετείχαν σε αυτό το μοναδικό ραντεβού διεθνισμού και αλληλεγγύης. Φεύγοντας από το Albacete με την αφήγηση της κόρης του ακόμα να ηχεί στα αυτιά μου, προσπαθώ να ρίξω φως σε μια ιστορία που η χώρα μας άφησε στη σκιά. Σίγουρα δεν της έδωσε τη σημασία που της έπρεπε. Ποιοι και πόσοι ήταν αυτοί οι Έλληνες και Κύπριοι που σε εξαιρετικά δύσκολους καιρούς παράτησαν τις ζωές που έκαναν ως τότε για να πάνε στην Ισπανία και να πολεμήσουν τους εθνικιστές μιας χώρας που δεν ήταν η δική τους; Άνθρωποι που δεν είχαν ιδέα από πόλεμο, διανοούμενοι, εργάτες, ναυτικοί και φοιτητές που θεώρησαν χρέος τους να υπερασπιστούν τη Δημοκρατία της Ισπανίας.

Χρειάστηκαν δυο χρόνια έρευνας σε εκατοντάδες διαφορετικές πηγές σε κάθε γωνιά του πλανήτη για να φωτίσουν αυτή την ξεχασμένη ιστορία. Αναζήτησα στοιχεία στη Μαδρίτη, τη Βαρκελώνη, τη Νέα Υόρκη, τη Μόσχα, το Παρίσι, το Βερολίνο, το Λονδίνο, το Βουκουρέστι και αλλού. Πιο πολύτιμα αποδείχτηκαν τα αρχεία των «Διεθνών Ταξιαρχιών», των μονάδων δηλαδή που είχε ενταχθεί η πλειονότητα των ξένων εθελοντών που στήριξαν τους Δημοκρατικούς σε αυτό τον πόλεμο. Είχαν πολλά να πουν τα αρχεία γι’ αυτούς τους Έλληνες και Κύπριους. Ποιοι ήταν, ποιες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αναφορές είχαν, γιατί ξεκίνησαν από κάθε γωνιά της γης για να πάρουν μέρος στον εμφύλιο μιας ξένης χώρας, ποιοι σκοτώθηκαν σε αυτό τον πόλεμο, ποια ήταν η τύχη όσων σώθηκαν μετά από αυτόν.

Η ελληνική εμπλοκή σε αυτό τον Εμφύλιο, δεν περιορίστηκε στους Έλληνες και Κύπριους δημοκρατικούς εθελοντές, έχει πολλές ακόμα διαφορετικές διαστάσεις. Προκαλούν εντύπωση οι θετικές για τον εθνικιστή στρατηγό Φράνκο αναφορές του Νίκου Καζαντζάκη σε ανταποκρίσεις που έστελνε για εφημερίδα της εποχής, έχει τεράστιο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο πλούτισαν Έλληνες κατασκευαστές και έμποροι όπλων από τον Ισπανικό εμφύλιο παρ’ ότι η χώρα μας δήλωνε ουδέτερη, είναι χαρακτηριστικό το ασφυκτικό πολιτικό πλαίσιο που επικρατούσε στην Ελλάδα τα χρόνια του δικτάτορα Μεταξά βάζοντας εμπόδια στους Έλληνες που ήθελαν να πολεμήσουν στην Ισπανία, είναι άξιας λόγου η ισχυρή αριστερή ελληνική παρουσία στις ΗΠΑ απ’ όπου προήλθαν πολλοί εθελοντές, είναι εντυπωσιακή η παρουσία του ναυτικού προλεταριάτου στον Ισπανικό εμφύλιο. Όλα αυτά έγιναν βιβλίο μ’ έναν τίτλο δανεισμένο από πολλές αξιολογήσεις που κάνουν οι Ισπανοί για τους Έλληνες εθελοντές, “Los Buenos antifascistas”.

Μέσα από την καταγραφή της πολυτάραχης ζωής του Γιώργου Τσάκου, το βιβλίο αφηγείται την ιστορία των Ελλήνων και Κύπριων εθελοντών του Ισπανικού εμφυλίου.

Γιάννης Παντελάκης

Το βιβλίο του Γιάννη Παντελάκη Los Buenos antifascistas: Η ιστορία των Ελλήνων εθελοντών του Ισπανικού Εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Θεμέλιο. (σελ.: 304 και οκτασέλιδο  φωτογραφικό υλικό της εποχής, τιμή: €18,02).
Φωτογραφία εξωφύλλου: Έλληνες και Κύπριοι εθελοντές, μέλη των Διεθνών Ταξιαρχιών, από το αρχείο της οικογένειας του Μ. Οικονομίδη.
Εξώφυλλο: Άννα Κατσουλάκη