«Γράμματα από τη Σμύρνη»: To νέο βιβλίο του Θάνου Κoνδύλη

Η γιατρός Πελαγία Αντωνιάδη φτάνει στη σύγχρονη Σμύρνη. Ακολουθώντας τις οδηγίες που της άφησε η συνονόματη γιαγιά της, θα ανακαλύψει έναν χαμένο θησαυρό: τα κρυμμένα από το 1922 γράμματα αλλά και το ημερολόγιο της γιαγιάς.

Αρχίζει να τα διαβάζει και μέσα από αυτά θα γνωρίσει την παλιά πόλη, αλλά και τον μεγάλο έρωτα της γιαγιάς Πελαγίας, τον γιατρό Αλέξανδρο Καλλέργη, που της είχε σώσει τη ζωή. Και μετά ήρθε η μεγάλη φωτιά και η καταστροφή. Η Πελαγία, έχοντας χάσει τα πάντα, ακόμα και τον αγαπημένο της, φτάνει κυνηγημένη στην Αθήνα. Με πολύ κόπο θα σταθεί στα πόδια της.

Όμως ποτέ δε θα ησυχάσει και μια μέρα θα βάλει σε εφαρμογή το παράτολμο σχέδιό της: θα επιστρέψει και πάλι στην κατεστραμμένη Σμύρνη για να ξαναβρεί τον Αλέξανδρο.

Ωστόσο δεν ξέρει ότι έχει μπει στη μεγαλύτερη περιπέτεια της ζωής της. Γιατί η πορεία της στη Μικρά Ασία θα είναι μια πορεία προς το άγνωστο… ίσως και προς τον θάνατο.
Μια ιστορία γεμάτη από τα αρώματα της παλιάς Σμύρνης και την αυτοθυσία μιας γυναίκα για τον αγαπημένο της.

Οι αναφορές που έγιναν παραπάνω, περιγράφουν περιληπτικά το νέο βιβλίο του Θάνου Κoνδύλη με τίτλο «Γράμματα από τη Σμύρνη» (εκδόσεις Ψυχογιός). Μιλήσαμε με το συγγραφέα για το βιβλίο.

-H επιλογή του θέματος είχε πηγή έμπνευσης κάποια πραγματική ιστορία ή προέκυψε από τη σύνθεση των πληροφοριών και των στοιχείων που έγιναν γνωστά μετά τη Μικρασιατική καταστροφή;

-Πράγματι η επιλογή του θέματος έχει βάση μία πραγματική ιστορία που άκουσα πριν από μερικά χρόνια από μία υπέροχη κυρία η οποία καταγόταν από τη Σμύρνη. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι θα μπορούσαν να ήταν πραγματικότητα όλα αυτά που μου είπε κι έτσι κάποια στιγμή αφού τελείωσα την καταγραφή της ιστορίας, αποφάσισα να συνθέσω ένα μυθιστόρημα βασισμένο σε όσα είχα ακούσει. Εννοείται ότι πριν γίνει αυτό το βιβλίο, έκανα μία βαθιά έρευνα στις πηγές και στα αρχεία προκειμένου να ξεκαθαρίσω κάποιες σκοτεινές όψεις αφορούσαν το ζήτημα της Σμύρνης και της καταστροφής της πόλης το 1922 από τους Τούρκους. Όταν ολοκληρώθηκε αυτή η έρευνα ξεκίνησα να γράφω το μυθιστόρημα ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ με πόνο καρδιάς και μεγάλο σεβασμό στους ανθρώπους που πέρασαν τα πάνδεινα εκείνες τις ημέρες της καταστροφής.

– Στην ιστορία της ηρωίδας, όσο ζει στη Σμύρνη, «παρεμβάλλονται» Τούρκοι συμπολίτες της και αν ναι ποιος είναι ο ρόλος τους;

-Αυτό είναι μία πραγματικότητα. Οι Τούρκοι και οι Έλληνες ζούσαν μαζί αν και σε διαφορετικές συνοικίες της πόλης. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν Τούρκοι ανάμεσα στους Έλληνες και Έλληνες ανάμεσα στους Τούρκους. Στη δική μου ιστορία υπάρχουν και οι καλοί Τούρκοι και οι κακοί Τούρκοι, όπως βέβαια συμβαίνει και με την πραγματικότητα στη ζωή, όπου υπάρχουν καλοί και κακοί άνθρωποι ανάμεσά μας. Οι καλοί Τούρκοι είναι αυτοί που υποστηρίζουν και είναι φίλοι με την πρωταγωνίστρια μου την Πελαγία, και ουσιαστικά συμβολίζουν τους προοδευτικούς ανθρώπους της Τουρκίας οι οποίοι επιζητούν την επίλυση των διαφορών και την ειρηνική συμβίωση με την Ελλάδα. Αντίθετα οι λεγόμενοι κακοί Τούρκοι είναι αυτοί οι οποίοι παραδοσιακά αντιμάχονται την Ελλάδα και τον ελληνισμό και δεν ζητούν τίποτα άλλο παρά την καθυπόταξη, αν όχι την εξαφάνιση του Ελληνισμού.

-Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισε στο προσφυγικό της ταξίδι η Πελαγία;

-Όπως κάθε ένας πρόσφυγας έτσι και η Πελαγία μαζί με τη θεία της πέρασαν τα πάνδεινα μέχρι να ανέβουν σε ένα πλοίο το οποίο τους έφερε στην Ελλάδα. Ξυλοκοπήθηκαν, κακοποιήθηκαν, χλευάστηκαν, πείνασαν, δίψασαν. Αυτό ήταν μόνο τα λίγα πέρασαν μέχρι να καταφέρουν να σωθούν.

-Η πρώτη περίοδος της ηρωίδας στην Αθήνα, είχε να αντιμετωπίσει τη δυσπιστία ή ακόμα και την εχθρότητα τμημάτων του γηγενούς πληθυσμού προς τους πρόσφυγες;

-Παρά το ότι η Πελαγία και η θεία της γλύτωσαν από την καταστροφή της πόλης, αυτό δε σήμαινε ότι θα είχαν μπροστά τους στην Αθήνα μια άνετη ζωή σαν αυτή που ζούσαν στη Σμύρνη πριν από την καταστροφή. Αντιθέτως, φτάνοντας την Ελλάδα αντιμετώπισαν από τον κόσμο συναισθήματα όπως η χλεύη, ο αποτροπιασμός, τα στραβά μούτρα από τους Έλληνες. Ευτυχώς γνώρισαν και καλούς ανθρώπους που τους συμπαραστάθηκαν στις πρώτες δυσκολίες τους. Πάντως η δυσπιστία και η εχθρότητα των γηγενών απέναντι στους Σμυρνιούς πρόσφυγες είναι κάτι αποδεδειγμένο και ιστορικά που μπορεί ο καθένας να διαβάσει στις εφημερίδες της εποχής. Ήταν φυσιολογικό άλλωστε οι Αθηναίοι, οι οποίοι ήταν τακτοποιημένοι και νοικοκυραίοι άνθρωποι να αντιμετωπίζουν με αυτό τον τρόπο τους ρακένδυτους πρόσφυγες που είχαν έρθει από την Τουρκία και επιζητούσαν μία καλύτερη ζωή.

-Η επιστροφή της ηρωίδας στη Μικρά Ασία για να αναζητήσει τον αγαπημένο της τη φέρνει σε ένα διαφορετικό περιβάλλον από αυτό που άφησε, πόσο την επηρεάζει στον τρόπο που σκέφτεται και δρα;

-Μετά από κάποιο καιρό που έμεινε στην Αθήνα και αφού βρήκε τα πατήματά της, η Πελαγία έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο της, δηλαδή να επιστρέψει στη Μικρά Ασία και να αναζητήσει το χαμένο ο άντρας της τον Αλέξανδρο. Φτάνοντας στη Σμύρνη βέβαια αντίκρισε το κουφάρι μιας καμένης πόλης την οποία ελάχιστα μπορούσε να αναγνωρίσει. Χάρηκε που είδε το σπίτι της να έχει διασωθεί αλλά λυπήθηκε μιας και διαπίστωσε ότι είχε γίνει το κέντρο μιας Υπηρεσίας αναζήτησης προσφύγων. Στην πόλη συνάντησε παλιούς Τούρκους φίλους που την είχαν βοηθήσει να σωθεί. Με τη βοήθειά τους κατάφερε να οργανώσει το ταξίδι της στη Μικρά Ασία, στη νέα της περιπέτεια. Σαν τελείωσε με επιτυχία την αναζήτηση της δεν παρέμεινε πια στη Μικρά Ασία και στη Σμύρνη της γιατί ήταν μία πόλη την οποία δεν αναγνώριζε. Η δική της Σμύρνη στο εξής ζούσε στην καρδιά και στο μυαλό της.

-Υπάρχει κάποιο μήνυμα που περνάει μέσα από το βιβλίο για τις καταστάσεις που δημιούργησαν το συγκεκριμένο γεγονός της Μικρασιατικής καταστροφής, ή κάποιο μήνυμα που προκύπτει από την ψυχοσύνθεση των προσώπων που έχουν κεντρικό ρόλο στις σελίδες του βιβλίου;

-Το μήνυμα που προσπαθεί να περάσει το βιβλίο στον αναγνώστη είναι ότι σε αυτή τη ζωή τίποτα δεν μένει αιώνιο αλλά τα πάντα υπόκεινται σε μια συνεχή και αέναη αλλαγή, ακόμα και όταν εμείς δεν το καταλαβαίνουμε. Κυρίως δε οι άνθρωποι είναι αυτοί που αλλάζουν. Κανείς δεν πρέπει να υποτιμάει τους ανθρώπους που είναι γύρω του, όσο μικροί σε αξία μπορεί να είναι αυτοί, γιατί ποτέ δεν ξέρεις πού μπορεί να σου χρειαστεί ακόμα και ο πιο μικρός από αυτούς. Κάποια στιγμή η Πελαγία αναφέρει ότι εκείνη την εποχή στους Σμυρνιούς Έλληνες περίσσευαν τα χρήματα και έλειπε η αγάπη και για αυτό καταστράφηκαν από τους Τούρκους που τόσο πολύ τους υποτιμούσαν. Ίσως είναι αλήθεια αυτό και είναι μία μεγάλη διδαχή που όλοι πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, διότι αυτό που μένει τελικά πίσω μας για να μας θυμούνται, όταν θα φύγουμε από αυτή τη ζωή, δεν είναι τα υλικά αγαθά αλλά η αγάπη που είχαμε προς τους άλλους και με αυτή θα μας θυμούνται.

Συνέντευξη: Νάσος Μπράτσος