Το συλλογικό πένθος μετά από την τραγωδία στα Τέμπη

Η παρούσα συνθήκη θα μπορούσε να συγκριθεί με μια φυσική καταστροφή… με μια ημέρα πολέμου, δεν έχει σημασία σε ποιον τόπο. Η λύπη είναι διάχυτη, σαν ένα βαρύ καπέλο στα κεφάλια μας. Πόνος και φόβος κυριαρχούν. Η ψυχοθεραπεύτρια Δανάη Μαρινάκη έγραψε ένα κείμενο για τους νεκρούς στα Τέμπη, το οποίο εκφράζει με έναν πολύ απλό και άμεσο τρόπο τι σημαίνει συλλογικό πένθος.

   Σε εσένα που… 

...Κλαις δύο μέρες τώρα, κι ας μην είχες δικό σου παιδί στο τραίνο, 

...Θυμώνεις , θέλεις να τα σπάσεις ΟΛΑ, 

...Αναρωτιέσαι πού είναι ο Θεός, 

…Έχεις πέσει στα γόνατα και προσεύχεσαι για τις ψυχές, 

...Ένιωσες ευγνωμοσύνη για τη ζωή σου και κάτι σκίρτησε μέσα σου,

…Σε εσένα που ο κόσμος όπως τον ήξερες, τελειώνει εδώ, 

…Σε εσένα που καθόλου δεν μπορείς και δε θέλεις να συνδεθείς με όλο αυτό για διάφορους λόγους, 

Σε εσένα που είσαι θεραπευτής/τρια, νοσηλευτής/τρια, δημοσιογράφος, γιατρός, και δεν μπορείς, θέλεις ή δεν θέλεις, δεν σου επιτρέπεται να κοιτάξεις αλλού,  

Σε όλους εμάς, θέλω να στείλω μια σκέψη και μια αγκαλιά σήμερα,  

Είμαστε τόσο πολλοί και μέσα από τη διαφορετικότητα μας, μοιάζει να ζούμε μια παράξενη ένωση. 

Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα

Κυρία Μαρινάκη έχετε ασχοληθεί ως ψυχοθεραπεύτρια με το πένθος. Σήμερα βιώνουμε ένα συλλογικό πένθος. Πώς μπορεί ο καθένας μας να το διαχειριστεί ατομικά; 

Σήμερα όντως βιώνουμε ένα συλλογικό πένθος. Εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας μια τραγωδία που ενώ θα μπορούσε όντως να συγκριθεί (στην ένταση και την έκτασή της) με μια φυσική καταστροφή, έχει σημαντικές διαφορές στην ποιότητά της.  

Η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης καταστροφής έγκειται στο ότι δεν μπορούμε μέσα μας να την καταχωρήσουμε ως κάτι που μας συνέβη, κάτι που πάθαμε που δεν θα μπορούσαμε με κανένα τρόπο να έχουμε ελέγξει (ένας μεγάλος σεισμός, μια ξαφνική πλημμύρα ή φωτιά). Ακόμη και σε αυτές τις καταστροφές αναζητούμε τις ανθρώπινες ευθύνες αλλά μέσα μας υπάρχει αυτή η φωνή που λέει «αυτά συμβαίνουν..». Εδώ μιλάει ο κόσμος για απώλειες που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί. Αυτό όχι μόνο είναι δικαιολογημένο, αλλά δίνει και άλλη μορφή στο πένθος μας.  

Ο θυμός, το αίσθημα αδικίας, ο φόβος που ξυπνάει και η ανασφάλεια, αισθήματα αβεβαιότητας, ακόμη και απελπισίας, έρχονται να κεντηθούν με τον πόνο μας.  

Γυρνώντας πίσω στην ερώτησή σας, ο κάθε ένας από εμάς καλείται να δώσει στον εαυτό του χώρο και χρόνο. Για ό,τι η ψυχή του επιθυμεί. Μοίρασμα; Εσωστρέφεια; Κλάμα; Σιωπή; Φωνή; Όλα είναι πολύτιμα.  

Καλούμαστε να σταθούμε λίγο με την ψυχή μας και να αφεθούμε στα συναισθήματα που μας κατακλύζουν. Όποια και αν είναι αυτά. Χωρίς κριτική ή πίεση. Οι σκέψεις μπορεί να εναλλάσσονται, τα συναισθήματα σίγουρα εναλλάσσονται.. Όλα όσα βιώνουμε ο καθένας προσωπικά, απαιτούν και αξίζουν το σεβασμό μας.  

Δεν μπορούμε να συγκρίνουμε το δικό μας βίωμα με κανενός άλλου γιατί είμαστε όλοι μοναδικοί. Και το τι διακυβεύεται για τον καθένα, ποια είναι η απώλεια του καθενός την οποία πενθεί, είναι μοναδικό.  

Σε αυτή την τραγωδία άλλοι έχασαν τα παιδιά τους, άλλοι έχασαν το αίσθημα ασφάλειας που μπορεί να είχαν στα μέσα μεταφοράς, άλλοι έχασαν την ελπίδα τους σε ένα κράτος που δεν δείχνει να αλλάζει και όσο σκληρό και αν ακούγεται, άλλοι έχασαν την ησυχία τους, τη ρουτίνα τους. (Και πόσες αμέτρητες απώλειες κάθε ένας από εμάς θα μπορούσε να συμπληρώσει!)  Κάθε απώλεια είναι μοναδική και σεβαστή και έχει το δικό της αποτύπωμα στην ψυχή μας.  

Οι άνθρωποι χρειάζονται διαφορετικό ψυχικό χρόνο για να προσαρμοστούν στην απώλεια. Η διαχείριση του πένθους έχει σχέση με την ψυχική ανθεκτικότητα;  

Ο τρόπος που θα βιώσει κάποιος το πένθος του, εξαρτάται άμεσα από: το είδος της απώλειας που βιώνει, τον τρόπο που προέκυψε αυτή ή απώλεια, την ιστορία του ανθρώπου που πενθεί (παλαιότερα τραύματα, αδούλευτα πένθη) και φυσικά από τον ψυχισμό του ανθρώπου ή αλλιώς από την προσωπικότητά του.  

Σίγουρα η ψυχική ανθεκτικότητα σχετίζεται άμεσα με τη διαχείριση του πένθους και του τραύματος.  

Θεωρώ όμως σημαντικό να μην μπαίνουμε σε τέτοιες σκέψεις που μπορεί μέσα μας να λειτουργήσουν επικριτικά («δεν το διαχειρίζομαι καλά, δεν είμαι αρκετά ανθεκτική/ος, μου παίρνει πιο πολύ χρόνο από ότι σε άλλους, κλαίω περισσότερο» κτλ.). 

Αν δούμε ότι χρειαζόμαστε βοήθεια στη διαχείρισή μας, αν δούμε ότι ξυπνάνε μέσα μας φόβοι ή παλαιότερα πένθη που ζητάνε την προσοχή μας, τότε είναι απολύτως φυσιολογικό και απαραίτητο να αναζητήσουμε τη βοήθεια αυτή. Και δεν είμαστε λιγότερο ικανοί αν νιώθουμε το τράνταγμα της απώλειας να μας αποδιοργανώνει.  

Ποιες είναι οι συχνότερες αντιδράσεις στην εκδήλωση του πένθους; 

Οι συχνότερες αντιδράσεις στην απώλεια είναι συναισθήματα θυμού, (τα οποία φυσικά εντείνονται όταν έχουμε μπροστά μας καθαρές αιτίες που ξυπνούν ή και δικαιώνουν αυτόν τον θυμό), συναισθήματα ανυπόφορου πόνου, θλίψη, εσωστρέφεια, ενοχή (τι θα μπορούσα να κάνω αλλά και πώς ζω εγώ κανονικά μετά από αυτό), κόπωση, αϋπνία ή υπερυπνία, ένταση, αίσθημα αποδιοργάνωσης.  

Αυτές είναι κάποιες μόνο από τις φυσιολογικές αντιδράσεις στην απώλεια. Όπως είπαμε, είμαστε μοναδικοί στο βίωμα και τις αντιδράσεις μας.  

Τώρα, το πένθος ως διεργασία, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί από μια σειρά αντιδράσεων καθώς έχει διάρκεια στο χρόνο και περιλαμβάνει ένα σωρό διεργασίες του ατόμου.  

Μπορεί να ξεπεραστεί η απώλεια; 

Όχι. Η απώλεια δεν «ξεπερνιέται». Μαθαίνουμε να ζούμε και να μεγαλώνουμε μαζί της. Μαθαίνουμε να την τοποθετούμε μέσα μας και να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να την επισκέπτεται όσο και όποτε θέλει και να εργάζεται πάνω σε αυτή. Είναι τόσο σημαντικό να μην περιοριζόμαστε στον χρόνο! Να επιτρέπουμε τη διάρκεια, την ένταση, και να επιδιώκουμε τη διεργασία μας.  

Το πένθος είναι μια διεργασία. Είναι δηλαδή κάτι πάνω στο οποίο εργαζόμαστε. Δεν το μαλακώνει από μόνος του ο χρόνος. Ο χρόνος είναι σύμμαχος μόνο όταν ξεκινάμε να εργαζόμαστε πάνω στην απώλειά μας. Το πένθος δεν μπορεί να δουλευτεί όταν το αντιμετωπίζουμε παθητικά. Γι’ αυτό και οι σύγχρονοι ερευνητές και θεραπευτές πένθους δεν μιλάνε πια για στάδια αλλά για έργα του πένθους.