Πράσινη ανάπτυξη ή σκουπιδοκαταδίκες και αδιέξοδα; Επιστημονικό άρθρο (GR & EN)

“…Για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, η Ελλάδα σύρεται συνεχώς στις αίθουσες του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, της επιβάλλονται μεγάλα χρηματικά πρόστιμα και η ίδια αδυνατεί να δώσει οριστική λύση στο πρόβλημα”. Γράφει ο Ν. Αποστολόπουλος, Λέκτορας στο πανεπιστήμιο Πλίμουθ της Αγγλίας. 

[tabby title=”Ελληνικά”]

Πράσινη ανάπτυξη ή σκουπιδοκαταδίκες και αδιέξοδα;

Άρθρο του Ν. Αποστολόπουλου, Λέκτορα στο πανεπιστήμιο Πλίμουθ της Αγγλίας

“Για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί, κατά καιρούς, διάφοροι σχεδιασμοί. Έχουν ανακοινωθεί με κάθε επίσημο τρόπο από κυβερνητικούς παράγοντες, με τη διαφορά ότι ο κάθε νέος σχεδιασμός ανέτρεπε τους προηγούμενους. Επίσης, έχουν δαπανηθεί μεγάλα χρηματικά ποσά, ιδιαίτερα από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, χωρίς το πρόβλημα να επιλύεται αλλά αντίθετα, τουλάχιστον σε κάποιες περιοχές όπως η Πελοπόννησος, να οξύνεται. Η Ελλάδα σύρεται συνεχώς στις αίθουσες του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, της επιβάλλονται μεγάλα χρηματικά πρόστιμα και η ίδια αδυνατεί να δώσει οριστική λύση στο πρόβλημα.

Tο 2000, η Ελλάδα έγινε αποδέκτης του πρώτου ευρωπροστίμου από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αιτία η μη συμμόρφωση με την κοινοτική νομοθεσία που προστάτευε τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, τα οποία παραβίαζε η Ελλάδα με την ανεξέλεγκτη διάθεση των στερεών αποβλήτων στoν ποταμό Κουρουπητό Χανίων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εκδίκασε πρόστιμο 20.000 ευρώ για κάθε μέρα καθυστέρηση συμμόρφωσης. Από τότε, αν και πέρασαν πολλά χρόνια και αρκετοί πόροι διατέθηκαν κυρίως από τα διαρθρωτικά ευρωπαϊκά ταμεία το πρόβλημα δε λύθηκε και η χώρα δε συμμορφώθηκε με πολλές δικαστικές αποφάσεις. Έτσι, η European Commission, στις 20 Φεβρουαρίου 2013, αποφάσισε να παραπέμψει και πάλι την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, η Ελλάδα, από το 2013 και μετά, ισχυρίζεται ότι μόνο 73 Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) βρίσκονται σε λειτουργία που συνεχώς μειώνονται. Ισχυρίζεται, ακόμη, ότι όλοι οι άλλοι βρίσκονται στο στάδιο της αποκατάστασης με πόρους των διαρθρωτικών ευρωπαϊκών ταμείων. Αυτό αμφισβητείται από κύκλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ισχυρίζονται ότι η εικόνα αυτή είναι πλασματική, βρίσκεται στα χαρτιά και όχι στην πράξη.

Στις 3 Ιουνίου 2015, ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΣΔΑ, Ευάγγελος Καπετάνιος, έδωσε στη δημοσιότητα την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την υπόθεση C-378/13. Η απόφαση αυτή επέβαλε στην Ελλάδα νέο πρόστιμο για την αποκατάσταση των ΧΑΔΑ που το 2014, ανά εξάμηνο, έφτασε στο ποσό των 14.520.000 ευρώ. Αντίστοιχα ποσά, που μπορεί να είναι και αυξημένα, επιβλήθηκε να καταβληθούν, ανά εξάμηνο, και τα υπόλοιπα χρόνια μέχρις ότου η Ελλάδα κλείσει όλους τους ΧΑΔΑ και αποκαταστήσει το περιβάλλον.

Το κλείσιμο των ΧΑΔΑ δε φαίνεται να είναι άμεσα ορατό αφού δεν έχει δρομολογηθεί στο σύνολο της επικράτειας βιώσιμο σύστημα διαχείρισης στερεών αποβλήτων και οι ΧΑΔΑ λειτουργούν στη λογική του «αναγκαίου κακού». Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται η κατάσταση των ΧΑΔΑ και τα χρηματικά ποσά που πρέπει να καταβάλλει ανά Περιφέρεια η Ελλάδα. Η μόνη Περιφέρεια για την οποία δε θα καταβληθεί πρόστιμο, γιατί έχει λύσει το πρόβλημα, είναι η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Αντίθετα, στον πίνακα φαίνεται ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα κατέχει η Περιφέρεια Πελοποννήσου για την οποία το ελληνικό δημόσιο θα καταβάλλει ανά εξάμηνο 4.200.000 ευρώ.

H Ελλάδα καταδικάστηκε γιατί στο στάδιο της έγγραφης όχλησης στην ελληνική επικράτεια λειτουργούσαν παράνομα 2180 ΧΑΔΑ. Επίσης, στο στάδιο της αιτιολογημένης γνώμης λειτουργούσαν 1.458 ΧΑΔΑ και τον Φεβρουάριο του 2004 λειτουργούσαν 1.125 ΧΑΔΑ. Το γεγονός αυτό δεν αμφισβήτησε η ελληνική πλευρά ενώπιον του δικαστηρίου. Όμως, τα πρόστιμα δεν σταματούν στους ΧΑΔΑ. Για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στις 15 Οκτωβρίου 2015, καταδίκασε την Ελλάδα σε πρόστιμο 10 εκατ. ευρώ για έλλειψη διαχείρισης αστικών λυμάτων στην Ανατολική Αττική και χρηματική ποινή 3,64 εκατ. ευρώ ανά εξάμηνο καθυστέρησης.

Η κατάσταση της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Πελοπόννησος, είναι εκρηκτική. Μόνο το 2015 σε πόλεις όπως ο Πύργος και η Τρίπολη τα στερεά απόβλητα παρέμειναν για δεκάδες μέρες στους δρόμους, θέτοντας τις περιοχές αυτές σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης από την Πολιτεία. Επίσης, μεγάλα προβλήματα εντοπίζονται στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Έβρο, Δράμα), στη Στερεά Ελλάδα (Νότια Εύβοια, Λοκρίδα) και σε νησιά όπως η Ικαρία, τα Κύθηρα, η Σαντορίνη, η Γαύδος κ.ά.

Η κατάσταση των ΧΑΔΑ στην Ελλάδα και τα πρόστιμα που καταβλήθηκαν για κάθε εξάμηνο του 2014 σύμφωνα με την απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου στην υπόθεση C-378/13

Τα πρόστιμα, όμως, δεν επιβάλλονται μόνο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αλλά και από θεσμούς της ίδιας της Ελλάδας, ιδιαίτερα από τις αιρετές περιφέρειες στους δήμους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα πρόστιμα που επέβαλλε η Περιφέρεια Πελοποννήσου στον Δήμο Τρίπολης, τον Ιούλιο και τον Νοέμβριο 2015. Ο λόγος ήταν ότι στον χώρο του παλιού λατομείου (Άγιο Βλάση) είχε γίνει απόθεση στερεών αποβλήτων περίπου 7.000 κυβικών μέτρων, χωρίς τις απαιτούμενες περιβαλλοντικές άδειες. Επίσης, ο ίδιος χώρος δεν ήταν περιφραγμένος και η ποσότητα των απορριμμάτων είχε αποτεθεί ανεξέλεγκτα σε μη στεγανό δάπεδο. Πρόκειται ουσιαστικά για τη δημιουργία νέου «άτυπου» ΧΑΔΑ που φυσικά δε φέρει την ονομασία ΧΑΔΑ. Κι όλα αυτά την ώρα που η Ελλάδα πληρώνει μεγάλα πρόστιμα για τη φραγή και αποκατάσταση των υπαρχόντων ΧΑΔΑ. Η επιβολή προστίμων δεν περιορίζεται στον δήμο Τρίπολης, ούτε η Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι μοναδική που επιβάλει πρόστιμα σε δήμους.

Αυτή η ζοφερή εικόνα δείχνει ότι οι πολιτικές που ασκήθηκαν στην Ελλάδα, στο θέμα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων δεν έδωσαν τις αναγκαίες λύσεις και οι

ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα.

Μελέτη του ΟΟΣΑ (Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) παρουσιάζει την ελληνική πραγματικότητα, όπου έπειτα από χρόνια ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων οι επιδόσεις της σε ό,τι αφορά στην ανακύκλωση κυμαίνονται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.

Τώρα που η Ελλάδα αναζητά επενδύσεις για να υπερβεί την κρίση, δημιουργείται σοβαρός κίνδυνος να υποβαθμιστούν τα περιβαλλοντικά θέματα. Μια τέτοια αντίληψη δεν πρέπει να επικρατήσει, αντίθετα οι επενδύσεις οφείλουν να πραγματοποιηθούν με βάση τις αρχές της αειφορίας, με κοινωνικό προσανατολισμό και το περιβάλλον να αποτελέσει παράγοντα εξόδου από την κρίση. Στο ξεκίνημα της νέας προγραμματικής περιόδου 2014-2020, η Ελλάδα οφείλει να επανεξετάσει την κατάσταση. Να εντοπίσει τις γενεσιουργές αιτίες που δεν επέτρεψαν την επίλυση του προβλήματος της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, να τις θεραπεύσει, να δώσει απαντήσεις και διέξοδο στο σημερινό αδιέξοδο.

Η λύση του προβλήματος δεν έχει μόνο την οικονομική του διάσταση αφού χρηματοδοτήσεις έγιναν στο παρελθόν από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους χωρίς τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Επίσης, τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020 έχουν εξασφαλιστεί πόροι που μόνο στο τομεακό πρόγραμμα «Περιβάλλον-Αειφόρος Ανάπτυξη-Υποδομές Μεταφορών», στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και η διαχείριση των στερεών αποβλήτων, η δημόσια δαπάνη ανέρχεται στα 5.186.665.141 ευρώ. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από βαθιές μεταρρυθμίσεις. Χρειάζεται πολιτική βούληση που θα διαμορφώσει ένα άλλο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, που θα αμβλύνει κοινωνικές αντιδράσεις, θα βάζει φραγμό στο φαινόμενο ΝΙΜΒΥ (Not In My Back Υard-Όχι στη δική μου αυλή). Πρέπει να απλοποιήσει διαδικασίες, να εξαλείψει την πολυνομία που γεννά αδιαφάνεια και αρνητισμό, να απονείμει δικαιοσύνη χωρίς καθυστερήσεις. Επίσης, να απλοποιήσει τις περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις και να αυστηροποιήσει τα πρόστιμα για κάθε περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Προσεγγίζοντας το ζήτημα με όρους ανταγωνιστικότητας σε διεθνές επίπεδο, οι περιβαλλοντικοί και ενεργειακοί παράγοντες θα αποτελέσουν ρυθμιστικό παράγοντα καθορισμού της ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας. Η διαρκώς αυξημένη ζήτηση από τους καταναλωτές για υψηλής περιβαλλοντικής αξίας προϊόντα όπου καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του προϊόντος (productlife-cycle) τηρούνται οι αρχές της βιωσιμότητας, διαμορφώνει νέα δεδομένα για τις επιχειρήσεις.

Η Ελλάδα οφείλει να αντιμετωπίσει το ανταγωνιστικό της έλλειμμα όχι με όρους χαμηλών μισθών αλλά με αύξηση της εξαγωγικής δραστηριότητας σε τομείς που έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Το έδαφος, το κλίμα και το υψηλών δεξιοτήτων εργατικό δυναμικό δίνει τη δυνατότητα για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης όπου οι ελληνικές επιχειρήσεις θα γίνουν παγκόσμιες πρωταθλήτριες στην παραγωγή υψηλής περιβαλλοντικής αξίας προϊόντων. Οι εκθέσεις τις Ευρωπαϊκής Ένωσης αναδεικνύουν τις προοπτικές πράσινης ανάπτυξης καθώς και τις προοπτικές απασχόλησης στους κλάδους τις “πράσινης” οικονομίας οι οποίοι είναι παράλληλα και καλά αμειβόμενοι. Τα παραπάνω σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των αποβλήτων αμαυρώνουν την εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό και υποβαθμίζουν τα ελληνικά προϊόντα.

Η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε ένα φάσμα ενεργειών για την αντιμετώπιση της κατάστασης όπως:

• Πράσινο δικαστήριο: Να θεσμοθετήσει «πράσινο δικαστήριο» για άμεση επίλυση περιβαλλοντικών υποθέσεων που θα απονέμει δικαιοσύνη χωρίς καθυστερήσεις και διαρκείς αναβολές.
• Συνήγορος των επόμενων γενιών: Να θεσμοθετήσει το «Συνήγορο των επόμενων γενιών» που θα συμμετέχει στο παραπάνω πράσινο δικαστήριο καθώς και στην πηγή των θεσμών που εκδίδουν περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις. Στόχος ο συνήγορος των επόμενων γενιών να σταθεί αλληλέγγυος στις μελλοντικές γενιές και να προστατεύσει τα περιβαλλοντικά αποθέματα.
• Διαμόρφωση περιβαλλοντικής κουλτούρας: Να οικοδομήσει όρους και προϋποθέσεις για αλλαγή περιβαλλοντικής κουλτούρας. Ιδιαίτερα να σταθεί δίπλα στη νέα γενιά και μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία να διαμορφώσει ενεργούς πολίτες με περιβαλλοντική ευαισθησία και συνείδηση.
• Πράσινα παρατηρητήρια-Διαπεριφερειακή συνεργασία: Να θεσμοθετήσει την πράσινη διαπεριφερειακή συνεργασία δημιουργώντας και παρατηρητήρια με μεικτές επιτροπές και με σημαντική εκπροσώπηση περιφερειών του εξωτερικού που έχουν λύσει αποτελεσματικά τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Η εμπειρία από το εξωτερικό θα δημιουργήσει τον αναγκαίο πλούτο γνώσης που χρειάζεται η Ελλάδα.
• Πράσινη διαύγεια και κοινωνική λογοδοσία: Να θέσει σε λειτουργία θεσμούς όπως η πράσινη διαύγεια και η πράσινη κοινωνική λογοδοσία. Στην αδιαφάνεια και στη μη κοινωνική λογοδοσία και νομιμοποίηση στηρίχτηκε η σημερινή παρακμή και αυτό αν συνεχιστεί θα διευρύνει τα σημερινά αδιέξοδα.
• Ο δρόμος είναι δύσκολος. Θα χρειαστούν συγκρούσεις με οικονομικά συμφέροντα και με κατεστημένες νοοτροπίες.
• Στο χέρι της Ελλάδας είναι να επιλέξει αν θα έχει πράσινη ανάπτυξη ή συνεχείς σκουπιδοκαταδίκες και αδιέξοδα. Ο μύθος ότι φταίνε πάντα κάποιοι άλλοι «κακοί», δεν πείθει πλέον κανέναν”.

** Ο Ν. Αποστολόπουλος είναι Λέκτορας στο πανεπιστήμιο Πλίμουθ της Αγγλίας. 

[tabby title=”English”]

Green growth or garbage convictions and impasses

By N. Apostolopoulos, Lecturer in Entrepreneurship (Plymouth University, UK)

“Various plans have been implemented for the management of solid waste in Greece from time to time. They have been officially announced by government officials, however, each new planning consent has overturned a previous one. For that matter, large amounts of money have been spent, especially from European and national resources, but the problem is not settled – on the contrary, at least in certain regions such as the Peloponnese, it is exacerbated.

Greece is constantly taken to the European Court and heavy fines are imposed on her, while it remains impossible to find a final solution to the problem is impossible. It should be noted that, in 2000, the first European fine was imposed on Greece by the European Court of Justice. The reasoning: no compliance with the Community legislation which protects public health and the environment, which Greece violated by its uncontrolled disposal of solid waste in the Kouroupitos river, Chania. The European Court imposed a fine of 20,000 euros per day while delaying to comply.

Since then, although many years have passed and several financial resources have been made available, mainly from European structural funds, the problem has not been solved and the country has not complied with many court judgments. Therefore, on 20 February 2013, the European Commission decided to put Greece on trial in the European Court of Justice once again. In the face of this situation, since 2013, Greece claims that only 73 Uncontrolled Waste Disposal Areas (HADA) are in operation and that they are constantly limited.

It is also argued that all the rest are in the process of being restored using financial resources from European structural funds. This fact is disputed by European Union sources which claim that this image is false, not just on paper but also in practice. On 3 June 2015, the General Secretary of Waste Management Coordination of the Ministry of the Interior and Administrative Reconstruction, Mr Kapetanios, made public the judgment of the European Court of Justice concerning case C-378/13. This judgment imposed a new fine on Greece for its failure to restore Uncontrolled Waste Disposal Areas, which in 2014 reached 14,520,000 euros every six months.

Equivalent penalties, which may also be increased, were imposed, these to be paid each semester from then on until Greece shut downs all Uncontrolled Waste Disposal Areas and restores the environment. The closure of Uncontrolled Waste Disposal Areas does not appear to be happening since a sustainable system for the management of solid waste has not been launched across the territory, while Uncontrolled Waste Disposal Areas continue to operate with the logic of “a necessary evil”. The table below depicts the situation of Uncontrolled Waste Disposal Areas and the amounts of money Greece has to pay by region. The only region where no fines are imposed is Western Macedonia, because there the problem is solved. On the other hand, the table illustrates that a major problem is encountered by the Region of the Peloponnese, for which the Greek state has to pay 4,200,000 euros every six months.

TABLE 1: Situation of uncontrolled waste disposal areas in Greece and the fines that were paid every six months in 2014 in accordance with the judgment of the European Court of Justice concerning Case C-378/13

It should be noted that Greece was convicted because at the time of the infringement notice, on Greek territory, 2,180 Uncontrolled Waste Disposal Areas had been operating illegally. Furthermore, at the time of the reasoned opinion, 1458 Uncontrolled Waste Disposal Areas were operating and in February 2004, 1125. This fact was not disputed by the Greek side before the court. However, the fines are not restricted to Uncontrolled Waste Disposal Areas. For instance, on 15 October 2015, the European Court of Justice imposed a fine of 10 million euros on Greece for its lack of management of urban waste water in Eastern Attica, and a financial penalty of 3.64 million euros for every six months of delay. The situation regarding the management of solid waste is explosive, especially in regions such as the Peloponnese. In 2015 alone, in cities such as Pyrgos and Tripoli solid waste remained for numerous days in the streets, a state of emergency being declared in those areas by the authorities. Similarly, there are major problems in Eastern Macedonia and Thrace (Evros, Drama), in Central Greece (Southern Euboea, Locris) and on some of the islands, such as Ikaria, Kythira, Santorini, Gavdos etc.

The fines, however, are not only imposed by the European Court, but also by institutions within Greece, especially by elected Regional Governments in the municipalities. An example is the fines imposed by the Regional Government of the Peloponnese on the Municipality of Tripoli, in July and November 2015. This was because seven thousand cubic meters of solid waste had been deposited in an old quarry (St Vlasis) without the required environmental licenses. Moreover, that specific area was not fenced off and the waste was dumped without controls on an impervious surface. In practice it concerns the creation of a new Uncontrolled Waste Disposal Area, which of course is not referred to as such. At the same time, Greece is paying heavy fines for closing and restoring existing Uncontrolled Waste Disposal Areas. The imposition of fines is not limited to the Municipality of Tripoli, neither is the Regional Government of the Peloponnese the only authority which imposes fines on municipalities.
This gloomy picture highlights that the policies implemented in Greece concerning the issue of the management of solid waste did not provide the necessary solutions and European financing did not bear fruit as expected. The following illustration is from a study by the OECD (Organization for Economic Co-operation and Development) presenting the Greek reality whereby, after years of European financing, the country’s performance regarding recycling remains at an exceptionally low level.

Nowadays, while Greece seeks investment in order to overcome the financial crisis, a serious risk arises and so environmental issues are downgraded. Such an approach should not prevail; on the contrary, investments must be made according to the principles of sustainability and working towards a social orientation, and the environment should be a factor while emerging from recession.

At the beginning of the new programming period, 2014–2020, Greece was required to re-examine the situation. The root causes which have prevented solving the problem of solid waste management should be identified and removed, answers and a way out of the current impasse have to be found. The solution to the problem does not only have an economic dimension, since financing was granted in the past from both European and national resources without the results expected.

Moreover, in the new programming period of 2014–2020, funds are available but only in a sectoral programme “Environment – Sustainable Growth – Transport Infrastructure”, which includes solid waste management; here, public expenditure amounts to 5,186,665,141 euros. Greece is in need of fundamental reforms. It is a question of political willpower to create a different political, economic and social framework that can temper social reactions and put an end to the NIMBY phenomenon (not in my back yard). Procedures should be simplified, the multitude and complexity of laws which lead to opacity and negativism should be eliminated, and justice should be administered without delay. Moreover, the procedures for granting environmental licenses should be simplified and the financial penalties imposed for any environmental degradation made more severe.

Approaching the issue in terms of international competitiveness and environmental and energy factors will constitute a regulatory approach to support the growth of entrepreneurship. The constantly increasing demand for environmentally friendly products that are highly valued by the consumers, while the principles of sustainability are observed throughout a product’s life-cycle, offer new opportunities for enterprises.

Greece must address her competitive disadvantage, not in terms of low wages but an increase in export activity in areas which have comparative advantages. The land, the climate and the highly skilled workforce offer an opportunity for a new growth model in which Greek enterprises can become world champions in the production of highly valued environmentally friendly products. European Union reports highlight green growth potential, as well as employment prospects in the field of the green economy which is, at the same time, highly paid. All of the above concerning waste management tarnishes the image of Greece abroad and downgrades Greek products.

Greece should immediately proceed to take a range of actions to deal with the situation, such as:

• Green Court: Establish a “green court” for instantly resolving environmental affairs and administering justice without delays and constant postponements.
• Advocate for the next generations: Appoint an “Advocate for the next generations” who will participate in the above green court as well as in institutions that grant environmental licenses. The objective of the advocate for the next generations is to be in solidarity with he future generations and safeguard environmental reserves.
• Formulation of an environmental culture: Establish terms and conditions to reform the environmental culture. In particular, take a stand for a new generation and train active citizens in environmental awareness and conscience through an educational process.
• Green observatories – Interregional cooperation: Enact green interregional cooperation through observatories with joint committees and significant representation of foreign regions to address effectively the issue of solid waste management. Foreign experience will bring a wealth of essential knowledge which is needed in Greece.
• Green transparency and social accountability: Actuate institutions for green transparency and green accountability. The current decline is rooted in the opacity and absence of social accountability and legitimacy. If this situation continues it will deepen the current impasse.

The road is difficult. Conflicts with financial interests and inherent mentalities are inevitable.

It is up to Greece to choose between green growth or endless garbage convictions and impasse. The myth that there is always someone “evil” to lay the blame on is no longer convincing”.

**N. Apostolopoulos is Lecturer in Entrepreneurship (Futures Entrepreneurship Centre, Plymouth Business School, Plymouth University, UK)

Επιμέλεια: Τζένη Χαραλαμπίδου 

[tabbyending]