Η Τουρκία, στα πλαίσια της προσπάθειας ανάδειξής της ως μεγάλης δύναμης, διείσδυσε στην Αφρική πριν περίπου 20 χρόνια, με μια δυναμική αλλά ασαφή στρατηγική διεύρυνσης της επιρροής της στην ήπειρο.
Με πρώτο το Κέρας της Αφρικής, όπου έκτοτε έχει σημαντική παρουσία (διαθέτοντας και στρατιωτική βάση στη Σομαλία), επεξέτεινε τις δραστηριότητές της αυξάνοντας τις πρεσβείες της από 12 σε 42, διευρύνοντας την αεροπορική σύνδεση των Τουρκικών αερογραμμών με 60 αεροδρόμια της Αφρικής, και οργανώνοντας αρκετές διασκέψεις κορυφής με Αφρικανούς ηγέτες για να προωθήσει τα οικονομικά αλλά και πολιτικά συμφέροντά της στην ήπειρο.
Συγχρόνως η υπηρεσία που παρέχει αναπτυξιακή βοήθεια (ΤΙΚΑ) και το Γραφείο θρησκευτικών ζητημάτων (Diyanet) άνοιξαν αντιπροσωπείες στην Αφρική, ενώ ο Πρόεδρος Ερντογάν έκανε συστημικά επισκέψεις στην ήπειρο (συνήθως σε 3 χώρες σε διάστημα 3-5 ημερών) ακολουθούμενος από αεροσκάφος με 150-300 επιχειρηματίες.
Οι εξελίξεις αυτές ενέπνευσαν πλήθος σχολίων για το «νέο γεωπολιτικό παράγοντα στην
Αφρική», για την Τουρκία ως «υπερπόντια οικονομική και αναδυόμενη περιφερειακή
δύναμη», αλλά και για τις «νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες» ενός αυταρχικού καθεστώτος που
προσβλέπει στην αναβίωση του «πανισλαμισμού».
Εντούτοις δεν εκτιμήθηκαν επαρκώς οι εσωτερικοί παράγοντες του τουρκικού «ανοίγματος» στην Αφρική καθώς και η δυναμική του, και ιδιαίτερα το γεγονός ότι συνδεόταν στενά με το κίνημα του ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, το Δίκτυο του οποίου από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 είχε αναπτύξει ένα μεγάλο αριθμό σχολείων σε διάφορες χώρες της Αφρικής. Από το 2000 η τουρκική κυβέρνηση εκμεταλλεύτηκε το Δίκτυο αυτό για να διευρύνει την επιρροή της Τουρκίας στην Αφρική.
Όλα άλλαξαν όμως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Καθώς τα σχολεία του
Δικτύου «κατέβασαν τις τουρκικές σημαίες» , οι τουρκικές πρεσβείες πίεσαν τις αφρικανικές
αρχές να περιορίσουν την επιρροή τους ενώ η σύγκρουση με τους Γκιουλενιστές είχε
σημαντική αρνητική επίπτωση στις οικονομικές σχέσεις της Τουρκίας με την ήπειρο. Μέχρι το
2015 στις τουρκικές επιχειρηματικές αποστολές κυριαρχούσε η Τουρκική Συνομοσπονδία των Επιχειρηματιών και Βιομηχάνων (ΤUSCON), γκιουλενιστικής χροιάς με μέλη μικρομεσαίες επιχειρήσεις από την Ανατολία που έψαχναν νέες ευκαιρίες εξαγωγών λόγω της κορεσμένης εσωτερικής αγοράς. Μετά τη ρήξη στις σχέσεις Ερντογάν-Γκιουλέν, η ΤUSKON αντικαταστάθηκε από την φιλοκυβερνητική Ανεξάρτητη Ένωση Βιομηχάνων και
Επιχειρηματιών (ΜUSIDA). Η Ένωση αυτή περιλαμβάνει κυρίως μέλη της επιχειρηματικής ελίτ που ασχολούνται με τον κατασκευαστικό κλάδο και έχουν στενές σχέσεις με την κυβερνώσα παράταξη.
Είναι αυτοί που συνοδεύουν έκτοτε τον πρόεδρο Ερτογκάν στα συχνά ταξίδια του
στην Αφρική αναζητώντας ευκαιρίες για κατασκευή μεγάλων έργων, μετά την απώλεια των
βορειοαφρικανικών αγορών το 2011. Παρατηρείται έτσι μια θεμελιώδης αλλαγή στην
εξωτερική οικονομική πολιτική της Τουρκίας. Το «εμπορικό κράτος» (trading state)
μετατρέπεται σε ένα «κράτος που καταθέτει προσφορές» (bidding state). Αυτή η μεταβολή
πιθανότατα θα αυξήσει τον ανταγωνισμό με άλλα κράτη που δραστηριοποιούνται στην
Αφρική, όπως η Κίνα.
Οι αλλαγές στο περιεχόμενο της εξωτερικής οικονομικής πολιτικής δεν έχουν όμως αλλάξει τη στρατηγική της διαρκώς αυξημένης τουρκικής παρουσίας στην ήπειρο. Η διπλωματική
παρουσία ενισχύεται με νέες πρεσβείες , στο Τόγκο και τη Γουινέα Μπισάου, με την
προετοιμασία της τέταρτης Συνδιάσκεψης Κορυφής, με το γεγονός ότι πρόσφατα ο Ερντογάν επισκέφθηκε την 20ή Αφρικανική πρωτεύουσα, και με την θετική ατμόσφαιρα που έχει ως εκ τούτων δημιουργηθεί μεταξύ Αφρικανών στον ΟΗΕ για την Τουρκία καθώς διατηρεί γραφεία αναπτυξιακής βοήθειας σε 22 χώρες και πολιτιστικά κέντρα σε 31, και με τη συστηματική προβολή του μη αποικιακού παρελθόντος της. Και μολονότι οι τουρκικές επενδύσεις δεν είναι σημαντικές (6 δις δολάρια επενδύθηκαν στην Υποσαχάρια Αφρική) η Τουρκία έχει ανακηρυχθεί από την Αφρικανική Ένωση «στρατηγικός εταίρος» της Αφρικής και έχει κερδίσει αρκετή δημοτικότητα και μεταξύ κυβερνήσεων αλλά και μεταξύ των αφρικανικών πληθυσμών.
Οι εξελίξεις αυτές οφείλουν να προβληματίσουν τόσο τον πολιτικό όσο και τον επιχειρηματικό κόσμο της χώρας μας.
(*) Ο Σωτήρης Μουσούρης είναι πρώην Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ και Ιδρυτής και Πρόεδρος του ΕλληνοΑφρικανικού Επιμελητηρίου Εμπορίου και Ανάπτυξης.
(**) Ο Αστέρης Χουλιάρας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος