Η εκστρατεία αποδόμησης του Τζούλιαν Ασάνζ

της Μάχης Μαργαρίτη

Στις 11 Απριλίου, βρετανοί αστυνομικοί έβγαζαν από την πρεσβεία του Ισημερινού -όπου ζούσε σε καθεστώς ασύλου- τον συν-δημιουργό της διαδικτυακής πλατφόρμας wikileaks Τζούλιαν Ασάνζ. Η εικόνα του Ασάνζ με τις χειροπέδες να φωνάζει «Αντισταθείτε», υπάρχει, και θα υπάρχει, ως ντοκουμέντο, επειδή την κατέγραψε κάμερα του πρακτορείου ruptly για τη ρωσική τηλεόραση RT. Ήταν η μόνη που είχε παραμείνει στο σημείο. Λίγες μέρες πριν, τα wikileaks είχαν γνωστοποιήσει ότι η σύλληψη Ασάνζ είναι θέμα ωρών. Μεγάλα δημοσιογραφικά δίκτυα, ωστόσο, δεν ήταν εκεί για την καταγραφή εικόνων που -ανεξάρτητα από τη γνώμη του καθενός για την υπόθεση Ασάνζ- αναμφισβήτητα θα είχε αξία να δημοσιευτούν. Ήταν ένα σημάδι για τα όσα θα ακολουθούσαν;

Λίγο μετά τη σύλληψη έγινε γνωστό ότι υπήρχε αμερικανικό ένταλμα σε βάρος του Ασάνζ με την κατηγορία της «παραβίασης υπολογιστή του Πενταγώνου» -αλλά πολύ σύντομα άρχισαν να κυκλοφορούν πληροφορίες ότι οι αμερικανοί εισαγγελείς δεν αποκλείεται να προσπαθήσουν να προσθέσουν νέες κατηγορίες σε βάρος του.

Λίγο μετά τη σύλληψη Ασάνζ, η ειδική εμπειρογνώμονας των Ηνωμένων Εθνών για τις εξωδικαστικές, συνοπτικές και αυθαίρετες εκτελέσεις, Ανιές Καλαμάρ, έλεγε ότι «εκδιώκοντας τον Ασάνζ από την πρεσβεία» και επιτρέποντας τη σύλληψή του, αυτό έφερνε «τον κ. Ασάνζ ένα βήμα πιο κοντά στην έκδοσή του». Πρόσθετε ότι η Βρετανία έθετε τώρα αυθαίρετα σε κράτηση τον «εκδότη μυστικών ντοκουμέντων και ακτιβιστή», όπως αναφέρεται σε δημοσίευση από τα Ηνωμένα Έθνη, «πιθανά θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του». Ο ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ για θέματα ιδιωτικότητας Τζο Κανατάτσι, σε ανακοίνωσή του αμέσως μετά τη σύλληψη, διαμήνυε ότι «αυτό δε θα σταματήσει τις προσπάθειές μου να αξιολογήσω τα όσα υποστηρίζει ο κ. Ασάνζ ότι η ιδιωτικότητά του έχει παραβιαστεί». Λίγες μόλις μέρες νωρίτερα,  ο ειδικός εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ για τα βασανιστήρια Νιλς Μέιζερ, δήλωνε ανήσυχος για αναφορές πως επίκειται άμεση σύλληψη, και έλεγε ότι, αν εκδοθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο  Τζούλιαν Ασάνζ θα μπορούσε να εκτεθεί σε «αληθινό κίνδυνο σοβαρών παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωμάτων του, μεταξύ των οποίων η ελευθερία του λόγου, του δικαιώματός του σε δίκαιη δίκη, και της απαγόρευσης απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας». Ήδη από το 2016, ο ΟΗΕ χαρακτήριζε «αυθαίρετη κράτηση» την παραμονή Ασάνζ στην πρεσβεία του Ισημερινού, και έναν χρόνο μετά καλούσε τη Βρετανία να «ανοίξει ασφαλή δίοδο» για την έξοδό του.

Θα περίμενε κανείς ότι όλα αυτά -ειπωμένα από ειδικούς του ΟΗΕ, όχι από κάποια οργάνωση υποστήριξης του Τζούλιαν Ασάνζ- θα έμπαιναν στο επίκεντρο της συζήτησης και του σχολιασμού από τα μέσα ενημέρωσης. Αντί για αυτό, ο σχολιασμός πήρε πολύ γρήγορα άλλη τροπή. Στα δημοφιλή αμερικανικά βραδινά σόου άρχισαν να διακωμωδείται η υπόθεση με σχόλια όπως, «Ο Ασάνζ επιτέλους συνελήφθη επειδή άφησε τη γάτα του να λερώσει με περιττώματα όλη την πρεσβεία», ότι ο Ασάνζ -του οποίου η πολυετής απομόνωση έβλαψε την υγεία- «σύρθηκε έξω από την πρεσβεία του Εκουαδόρ μοιάζοντας με τον Άι Βασίλη με ένα μανιφέστο» -κατά τη σύλληψή του ο Ασάνζ κρατούσε ένα βιβλίο του Γκορ Βιντάλ. Σε άλλη βραδινή εκπομπή, σε μια απόπειρα διακωμώδησης της παραμονής του Ασάνζ στην πρεσβεία, χαρακτηρίστηκε «ο τρόμος του συνεργείου καθαρισμού της πρεσβείας».

Αλλά και σε πολλά γραπτά κείμενα μεγάλων μέσων ενημέρωσης -παρότι με πιο ραφιναρισμένη και «σοβαρή» γλώσσα- προβάλλονταν ανάλογες «πτυχές της υπόθεσης». «Ήταν ναρκισσιστής με μικρό ενδιαφέρον για ζητήματα όπως η προσωπική υγιεινή». Ο Ισημερινός τερμάτισε το καθεστώς ασύλου που του είχε δώσει, επειδή, «έκανε σκέιτμπορντ και έπαιζε ποδόσφαιρο παρότι του έλεγαν να μην το κάνει», και επειδή «έβαζε δυνατά τη μουσική. Σύντομα κυκλοφόρησε βίντεο από εσωτερική κάμερα που δείχνει τον Τζούλιαν Ασάνζ ελαφρά ντυμένο να κάνει σκέιτμπορντ σε ένα μικρό δωμάτιο στην πρεσβεία. Και βέβαια δεν έλειψαν ερωτήματα του τύπου, «Πού είναι ο γάτος του Ασάνζ;».

Τα wikileaks και οι κατηγορίες στη Σουηδία     

Αλλά τι είναι αυτό που έχει κάνει ο Τζούλιαν Ασάνζ, αυτός ο άνθρωπος με τις τόσο «ενοχλητικές συνήθειες» που ξαφνικά έρχονται τώρα στη δημοσιότητα; Η πλατφόρμα wikileaks έχει δημοσιοποιήσει χιλιάδες εσωτερικά ή απόρρητα έγγραφα από κυβερνητικούς οργανισμούς και επιχειρηματικούς ομίλους. Υλικό για μαζικές παρακολουθήσεις. Μυστικά έγγραφα για διαπραγματεύσεις για διεθνείς εμπορικές συμφωνίες. Έγγραφα για μεθόδους που χρησιμοποιούσε ο αμερικανικός στρατός  στο Γκουαντάναμο. Χιλιάδες έγγραφα για τον πόλεμο στο Αφγανιστάν και για απώλειες αμάχων. Το 2010 δημοσιοποιεί σχεδόν μισό εκατομμύριο έγγραφα που είχε αποκτήσει ο τότε αναλυτής του αμερικανικού στρατού Μπράντλεϊ Μάνινγκ -σήμερα Τσέλσι Μάνινγκ, που, επίσης, βρίσκεται στη φυλακή- κυρίως σε σχέση με τους αμερικανικούς πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ανάμεσα στο υλικό που δημοσιοποιεί, βίντεο του 2007 που δείχνει αμερικανούς στρατιώτες να πυροβολούν από ελικόπτερο και να σκοτώνουν άμαχους στο Ιράκ -και τα σχόλια τα οποία ακολουθούν.

Η δημοσιοποίηση του υλικού για το Ιράκ γίνεται το 2010. Την ίδια χρονιά κατηγορείται από δύο γυναίκες στη Σουηδία για σεξουαλική επίθεση. Το πώς άρχισε η «σχέση» του Ασάνζ με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το χρονικό της παραμονής του το καλοκαίρι του 2010 στη Σουηδία, και οι χειρισμοί της σουηδικής αστυνομίας και δικαιοσύνης, έχουν αποτυπωθεί λεπτομερώς σε ερευνητικά ρεπορτάζ, επιτρέποντας στον καθένα να διαμορφώσει τη δική του γνώμη για την υπόθεση. Τη διετία που ακολουθεί, μέχρι το 2012, στη Βρετανία εξετάζεται το ενδεχόμενο να εκδοθεί ο Ασάνζ στη Σουηδία. Όταν η τελεσίδικη απόφαση εκδίδεται σε βάρος του το καλοκαίρι του 2012, ο Ασάνζ ζητά άσυλο στην πρεσβεία του Ισημερινού, φοβούμενος ότι αν εκδοθεί στη Σουηδία, θα καταλήξει διωκόμενος στις Ηνωμένες Πολιτείες για την υπόθεση των wikileaks.

Το θέμα των κατηγοριών για τις σεξουαλικές επιθέσεις, θα έπρεπε να είναι ξεχωριστό θέμα. Πολλοί ρωτάνε, ή τουλάχιστον ρωτούσαν τότε, γιατί δεν πηγαίνει ο Ασάνζ στη Σουηδία να αντιμετωπίσει τις κατηγορίες των δύο γυναικών εναντίον του. Στο ερώτημα είχε απαντήσει ήδη από το 2012 ένας από τους αμερικανούς δικηγόρους του: «Αν η αμερικανική κυβέρνηση πει ‘δε θα ασκήσουμε δίωξη στον Ασάνζ’, σας εγγυώμαι ότι την επόμενη μέρα θα πάει στη Σουηδία». Καμία τέτοια εγγύηση δε δίνεται από καμία πλευρά. Και ο Ασάνζ μένει κλεισμένος σε λίγα τετραγωνικά μέτρα στην πρεσβεία του Ισημερινού, για σχεδόν επτά χρόνια.

«Είναι ο Ασάνζ δημοσιογράφος;»

Υλικό των wikileaks είχε δημοσιευτεί σε συνεργασία με τον Ασάνζ από μεγάλα μέσα ενημέρωσης. Τι άλλαξε στη σχέση αυτή; Στην πορεία, του ασκήθηκε κριτική ότι δημοσιοποιώντας αρετουσάριστα χιλιάδες «εμπιστευτικά έγγραφα», εξέθετε σε κίνδυνο «πηγές». Τι είδους πηγές; Πιθανά ξένους πολίτες που συνεργάζονταν εμπιστευτικά με αμερικανούς στρατιωτικούς ή διπλωμάτες. Κάποιες οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα είχαν ζητήσει να μην εκτίθενται ονόματα ακτιβιστών ή πολιτών που μπορεί να έχουν συνομιλήσει με αμερικανικές πρεσβείες στον κόσμο. Άμεσα στοιχεία βλάβης έχει υπάρξει δύσκολο να βρεθούν. Από την άλλη, η πλατφόρμα wikileaks λέει ότι είχε κρατήσει αδημοσίευτα χιλιάδες έγγραφα με τέτοια στοιχεία, ενώ στην περίπτωση του υλικού για τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, ο Ασάνζ έχει πει ότι ζήτησε βοήθεια από οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα με σκοπό την προστασία πηγών που κινδυνεύουν με αντίποινα, αλλά δεν την έλαβε.

Μετά τη σύλληψή του, και παράλληλα με τα σχόλια επιπέδου κουτσομπολιού που ακολούθησαν, διατυπώνεται από πολλούς δημοσιογράφους και ένα άλλο ερώτημα: «Είναι αυτό που κάνει ο Ασάνζ δημοσιογραφία», ή μήπως, όπως λένε κάποιοι, είναι «απλώς ένας χάκερ»;

Ο μουσικός και ιδρυτικό μέλος των Πινκ Φλόιντ Ρότζερ Γουότερς, ένας «άνθρωπος της τέχνης» που δε φοβάται να αρθρώνει πολιτικό λόγο, μίλησε πριν από λίγες μέρες στον δημοσιογράφο Αφσίν Ρατάνσι του δικτύου RT για τον Τζούλιαν Ασάνζ. «Αυτός είναι ένας δημοσιογράφος -και όποιος λέει ότι δεν είναι, λοιπόν, ναι, είναι. Αυτό που χρειάζεσαι για να είσαι δημοσιογράφος είναι να έχεις πρόσβαση στον Τύπο -κάποτε ήταν γραπτός, σήμερα είναι η πρόσβαση στο διαδίκτυο- και να δίνεις πληροφορίες στους απλούς συμπολίτες σου του κόσμου, οποιεσδήποτε πληροφορίες. Αλλά οι πιο σημαντικές πληροφορίες που χρειαζόμαστε εμείς, οι απλοί συμπολίτες του Τζούλιαν Ασάνζ σε όλο τον κόσμο, είναι πληροφορίες για μυστικές παρανομίες και κακώς πραττόμενα των κυβερνήσεων μας. Και ο Τζούλιαν Ασάνζ, μαζί με την Τσέλσι Μάνινγκ και τον Έντουαρντ Σνόουντεν και τους άλλους μάρτυρες δημόσιου συμφέροντος τα προηγούμενα χρόνια, είναι οι ήρωες που μας βοηθούν να πάρουμε κάποια γνώση από αυτή που, όσοι έχουν τη δύναμη, θα κρατούσαν κρυφή αν μπορούσαν».

Γιατί τότε, αναρωτιέται ο βρετανός μουσικός, δημοσιογράφοι επιτίθενται στον Τζούλιαν Ασάνζ και λένε ότι δεν είναι δημοσιογράφος; «Επειδή αν εκφράσουν απόψεις που πηγαίνουν κόντρα στο αφήγημα των ισχυρών, με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, θα διαπιστώσουν ότι δεν παίρνουν την καλή δουλειά, ότι δεν παίρνουν την προαγωγή. Όμως, είναι η δουλειά σας, των δημοσιογράφων, που διακυβεύεται αν σταθείτε απέναντί τους. Τα υποθέτω αυτά, προφανώς. Δεν ξέρω. Αλλά πραγματικά, τι είναι ο Τζούλιαν Ασάνζ; Αυτό είναι δημοσιογραφία, το να προσπαθείς να ανακαλύψεις την αλήθεια για τα πράγματα, να την κάνεις διαθέσιμη στο κοινό. Λέγεται ελευθερία της πληροφορίας, και είναι απολύτως κεντρική για τη λειτουργία οποιασδήποτε υγιούς μορφής διακυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένης της δημοκρατίας. Και αυτό προσπαθούν να αποτρέψουν. Επειδή δε θέλουν τα μυστικά τους να βγαίνουν προς τα έξω.»

Απο-ανθρωποποιώντας ένα πρόσωπο -και το αντίθετο αποτέλεσμα

Την ημέρα της σύλληψης του Ασάνζ, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Τζόναθαν Κουκ, από τη Ναζαρέτ όπου ζει εδώ και χρόνια, έγραφε ένα άρθρο με τίτλο, «Τα επτά χρόνια ψεμάτων για τον Ασάνζ δε θα σταματήσουν», στο οποίο σημείωνε, μεταξύ άλλων: «…Και ίσως, το πιο εξωφρενικό όλων, τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν ότι ο Ασάνζ ήταν δημοσιογράφος και εκδότης, παρότι, αρνούμενα να το κάνουν, εξέθεσαν και τους εαυτούς τους στη μελλοντική χρήση των ίδιων δρακόντειων κυρώσεων αν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι ή τα μέσα τους χρειαστεί κάποια στιγμή να φιμωθούν.»

O αμερικανός γλωσσολόγος και συγγραφέας Νόαμ Τσόμσκι μιλούσε για «σκανδαλώδη σύλληψη» στη συνέντευξή του την επόμενη μέρα της σύλληψης Ασάνζ, στην Έιμι Γκούντμαν από το Democracy Now, κάνοντας λόγο για συνεργασία κυβερνήσεων -αμερικανικής, βρετανικής, του Ισημερινού, της Σουηδίας. «Είναι οι προσπάθειες να φιμώσουν έναν δημοσιογράφο ο οποίος παρήγαγε υλικό που οι άνθρωποι στην εξουσία δεν ήθελαν να μάθει ο απλός λαός. Αυτό είναι που βασικά συνέβη. Τα wikileaks παρήγαγαν πράγματα που οι άνθρωποι έπρεπε να γνωρίζουν για αυτούς οι οποίοι βρίσκονται στην εξουσία. Στους ανθρώπους στην εξουσία δεν αρέσει αυτό, οπότε, πρέπει να επιβάλλουμε σιγή.»

Τις τελευταίες μέρες γίνεται αντιληπτό ότι μεγάλο μέρος των μέσων ενημέρωσης έχουν επιδοθεί σε μια πολύ συγκεκριμένη προσπάθεια: να απο-ανθρωποποιήσουν τον Ασάνζ. Να τον μετατρέψουν σε έναν «απόκληρο» της κοινωνίας-και να νομιμοποιηθεί έτσι οτιδήποτε του συμβεί από εδώ και πέρα. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: στο πρόσωπο του Ασάνζ μοιάζει πολλοί να βλέπουν μια πρόκληση στη «φυσική τάξη των πραγμάτων», στην οποία, μέσα ενημέρωσης δημοσιεύουν αυτά που λένε κυβερνήσεις, και οι άνθρωποι πιστεύουν αυτά που λένε τα μέσα ενημέρωσης. Φυσικά, δεν κράτησαν όλα τα μέσα την ίδια στάση στην υπόθεση Ασάνζ. Ούτε όλοι οι δημοσιογράφοι. Όπως συμβαίνει με κάθε υπόθεση. Αλλά δημιουργείται ένα «κλίμα». Και οι άνθρωποι στέκονται όλο και πιο επιφυλακτικοί. Σε όλο τον κόσμο, και ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, «κατρακυλά»  η εμπιστοσύνη προς τα μέσα ενημέρωσης, που γίνονται, για πρώτη φορά στην ιστορία, ο θεσμός ο οποίος λαμβάνει τη λιγότερη εμπιστοσύνη μεταξύ όλων των θεσμών παγκοσμίως.

Επειδή οι θεατές, το «κοινό», οι πολίτες -ένα μεγάλο μέρος τους- με αυθόρμητο ή πιο συνειδητό τρόπο, καταλαβαίνουν ότι το ζήτημα εδώ δεν είναι αν ο Ασάνζ είναι «ναρκισσιστής». Το ζήτημα δεν είναι πώς να αποκαλείται. Αυτό που διακυβεύεται είναι αν μπορεί κανείς να δημοσιοποιεί «απόρρητο» υλικό για υποθέσεις που αφορούν κυριολεκτικά ολόκληρο τον κόσμο, χωρίς να κινδυνεύει να βρεθεί έγκλειστος σε φυλακές υψίστης ασφαλείας, στερούμενος για πάντα την ελευθερία του. Και, παραπέρα, το ζήτημα είναι αν ο απλός πολίτης έχει το δικαίωμα να γνωρίζει όσα συμβαίνουν στα διπλωματικά σαλόνια, στις αίθουσες συσκέψεων και στα γραφεία των πολιτικών. Το ζήτημα είναι αν οι κοινωνίες αποδέχονται, ή όχι, να υπάρχει «μυστική διπλωματία» -και αν απαιτούν από τους εκλεγμένους εκπροσώπους τους, αυτά που λένε στις συνομιλίες και στις διαπραγματεύσεις «κεκλεισμένων των θυρών», να δέχονται να τα πουν και με τις πόρτες ανοιχτές.

«Καθώς τον έβγαζαν έξω από την πρεσβεία», είπε στη συνέντευξή του ο Ρότζερ Γουότερς, «κάλεσε τους ανθρώπους της Βρετανίας να αντισταθούν. Τον άκουσα, τον είδα στην τηλεόραση. ‘Αντισταθείτε’, είπε, και θα έπρεπε. Θα έπρεπε να γίνει γενική απεργία στην Βρετανία για να μην εκδοθεί ο Ασάνζ. Θα έπρεπε να υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι στους δρόμους, όπως έγινε πριν από την επέμβαση στο Ιράκ. Πρέπει όλοι να κάνουμε τα πάντα για να προστατέψουμε τον Ασάνζ.» Κάτι σαν αυτό που έλεγε λίγες μέρες νωρίτερα ο δημοσιογράφος Τζόναθαν Κουκ, προβλέποντας την «εκστρατεία από-ανθρωποποίησης» που θα ακολουθούσε. «Τώρα θα εφεύρουν ένα ολόκληρο νέο σετ από περισπασμούς σε σχέση με τον Ασάνζ, για να μας κρατήσουν αναισθητοποιημένους, για να μην εξαγριωθούμε καθώς τα δικαιώματά μας εξαφανίζονται, και για να μας εμποδίσουν να συνειδητοποιήσουμε ότι τα δικαιώματα του Ασάνζ και τα δικά μας δικαιώματα, είναι αδιαχώριστα. Στεκόμαστε ή πέφτουμε μαζί.»