Νικολάς Μαδούρο: Πώς ο ηγέτης της Βενεζουέλας διέψευσε όλες τις προβλέψεις

Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο έχει δηλώσει ότι ο προκάτοχός του και πολιτικός του μέντορας, ο εκλιπών Ούγκο Τσάβες, εμφανίστηκε μπροστά του με τη μορφή ενός μικρού πουλιού και μιας πεταλούδας, ενώ πιστεύει ότι ο εορτασμός των Χριστουγέννων δύο μήνες νωρίτερα – με προεδρικό διάταγμα – βοηθά στην «ανύψωση του ηθικού των Βενεζολάνων». Επινοεί λέξεις στα ισπανικά και συχνά κάνει το ένα λάθος μετά το άλλο. Οι αποφάσεις και οι δηλώσεις του μπορεί να είναι τόσο παράξενες και εκκεντρικές που πολλοί Βενεζολάνοι και Λατινοαμερικανοί τους έχουν δώσει όνομα: «μαδουράδας».

Έχει, ωστόσο, αποδείξει εδώ και χρόνια ότι η υποτίμησή του μπορεί να αποτελεί σοβαρό λάθος για τους επικριτές του. Ο ηγέτης που χλευάζεται από πολλούς είναι πλέον ο μακροβιότερος πρόεδρος στη Λατινική Αμερική: 12 χρόνια και επτά μήνες. Ο Μαδούρο επέζησε της χλεύης, αλλά στην πορεία, η Βενεζουέλα έχασε εκατομμύρια κατοίκους, το 72% της οικονομίας της, τη δημοκρατική νομιμότητα στα μάτια μεγάλου μέρους του κόσμου και πολλούς από τους σημαντικότερους διεθνείς συμμάχους της.

Το πολιτικό τέκνο του Τσάβες

«Εάν προκύψει κάποια απρόβλεπτη περίσταση που θα με εμποδίσει να συνεχίσω ως πρόεδρος της Βενεζουέλας, η σταθερή μου άποψη, τόσο σταθερή όσο η πανσέληνος, είναι ότι, σε αυτό το σενάριο, το οποίο θα απαιτούσε την προκήρυξη προεδρικών εκλογών, θα πρέπει να επιλέξετε τον Νικολάς Μαδούρο», δήλωσε ο Τσάβες τον Δεκέμβριο του 2012, ώρες πριν ταξιδέψει στην Κούβα για να συνεχίσει την αντικαρκινική θεραπεία του. Ο πρόεδρος θα επέστρεφε στο Καράκας μόνο και μόνο για να πεθάνει, αλλά το όνομα του διαδόχου του ήταν ήδη σαφές.

Ο ίδιος ο Μαδούρο λέει ότι δεν ξέρει γιατί ο Τσάβες τον επέλεξε ανάμεσα σε διάφορους υποψηφίους, επειδή ποτέ δεν φιλοδοξούσε να «γίνει πρόεδρος». «Αλλά με προετοίμαζε», είπε λίγο μετά τον θάνατο του Τσάβες.

Γιος πολιτικού ακτιβιστή από ένα παραδοσιακό κόμμα της Βενεζουέλας, ο Μαδούρο άρχισε να προετοιμάζεται από νωρίς. Άρχισε να εργάζεται ως οδηγός λεωφορείου για το μετρό του Καράκας και ο ακτιβισμός του τον έκανε ηγέτη συνδικάτου, από όπου και μπήκε στην πολιτική. Λόγω της συνδικαλιστικής και πολιτικής του δραστηριότητας γνώρισε δύο καθοριστικά πρόσωπα στη ζωή του: την Σίλια Φλόρες και τον Ούγκο Τσάβες.

Η Φλόρες ήταν μια νεαρή δικηγόρος και ο Μαδούρο ένας ανερχόμενος ηγέτης συνδικάτου. Ανήκε στο νομικό επιτελείο του Τσάβες που τον υπερασπίστηκε κατά τη διάρκεια της δίκης για την απόπειρα πραξικοπήματος του 1992.

Φλόρες και Μαδούρο ξεκίνησαν μαζί ένα μονοπάτι αγάπης και αφοσίωσης, συνυφασμένο με την πολιτική. Έγιναν ζευγάρι και, τελικά, η Φλόρες έγινε η πρώτη γυναίκα που ηγήθηκε της Εθνοσυνέλευσης και το πρόσωπο που πολλοί σήμερα θεωρούν ως τη «δύναμη πίσω από τον θρόνο», δήλωσε στο CNN η Κάρμεν Αρτεάγκα, διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Σιμόν Μπολιβάρ. Παράλληλα έγινε το «πολιτικό τέκνο του Τσάβες».

Οι σχέσεις με την Κούβα

Όταν ο Τσάβες εξελέγη πρόεδρος το 1999, ο Μαδούρο μπήκε στην Εθνοσυνέλευση. Σιγά-σιγά ανέβαινε τα σκαλιά της εξουσίας, πρώτα στη Βουλή και στη συνέχεια στην κυβέρνηση ως «ένας καλός δεύτερος, πάντα υπάκουος», δήλωσε στο CNN ο Ρόναλ Ροντρίγκεζ, ερευνητής στο Παρατηρητήριο της Βενεζουέλας στο πανεπιστήμιο Ροζάριο της Κολομβίας.

«Ο Μαδούρο ήταν πάντα ένας υποτιμημένος ηγέτης. Υπήρχαν πολλοί πιθανοί διάδοχοι όταν ο Τσάβες αρρώστησε. Αλλά κανένας δεν πέτυχε αυτό που πέτυχε εκείνος: αφενός, την υποστήριξη της Κούβας και αφετέρου, την επικράτηση μεταξύ των υπόλοιπων τσαβιστών», λέει ο αναλυτής.

Με το πέρασμα των χρόνων, ο Μαδούρο έχτισε, πρώτα με την κυβέρνηση του Φιντέλ και του Ραούλ Κάστρο, και αργότερα με τον Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ, έναν δεσμό που είναι από τους πιο σημαντικούς για τη σημερινή Βενεζουέλα. Είχε εμβαθύνει τους δεσμούς του με τους Κάστρο από τότε που έγινε υπουργός Εξωτερικών του Τσάβες το 2006 και έγινε «βασικός παράγοντας» το 2011, όταν ο τότε πρόεδρος αρρώστησε και ταξίδεψε στην Κούβα για θεραπεία. Από τότε και στο εξής, ήταν ο βασικός κρίκος στη διαχείριση της στρατηγικής σχέσης μεταξύ των Κάστρο και του «Τσαβισμού» και αυτή η σχέση βοήθησε τον Μαδούρο να ενισχύσει τη θέση του ως διάδοχος του Τσάβες.

Ο μόνιμος πρόεδρος

Σε εκλογές μετά τον θάνατο του Τσάβες το 2012 και 2013, ο Μαδούρο κέρδισε στις εκλογές τη δεξιά αντιπολίτευση με μικρή σχετικά διαφορά, όμως από κει και πέρα όλες οι υπόλοιπες κάλπες που στήθηκαν περιβάλλονταν από αμφιβολίες και αντιπαραθέσεις με την αντιπολίτευση, διεθνείς οργανισμούς, ακόμη και συμμαχικές κυβερνήσεις. Επρόκειτο για τις συνταγματικές εκλογές του 2017, τις βουλευτικές εκλογές του 2020 και τις προεδρικές εκλογές του 2018 και του 2024.

Ο Μαδούρο υπερασπίστηκε όλες τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν ως «διαφανείς» και το εκλογικό του σύστημα ως «αξιόπιστο». Αντιστάθηκε, έσφιξε τη γροθιά του και ξεπέρασε τις προκλήσεις ακόμη και όταν πολλοί πίστευαν ότι δεν θα κατάφερνε. Το 2024 μάλιστα, ούτε καν η Κολομβία και η Βραζιλία, με κυβερνήτες τους αριστερούς προέδρους Γκουστάβο Πέτρο και Λούλα ντα Σίλβα, αναγνώρισαν τα αποτελέσματα των εκλογών στις οποίες ο Μαδούρο ισχυρίζεται ότι νίκησε την αντιπολίτευση του Εντμούντο Γκονζάλες Ουρούτια και της Μαρία Κορίνα Ματσάδο και πέτυχε τη δεύτερη επανεκλογή του.

«Η υπόθεση Μαδούρο είναι μια ασυνήθιστη περίπτωση επιβίωσης καθεστώτος σε μια περιοχή όπου, αντιμέτωπα με παρόμοιες προκλήσεις, άλλα καθεστώτα έπεσαν», σχολιάζει ο ακαδημαϊκός και καθηγητής του Κολλεγίου Άμχερστ, Χαβιέρ Κοράλες.

Το υψηλό κόστος για τους Βενεζολάνους

Για τους πολίτες της χώρας, το τίμημα της μεθόδου επιβίωσης του Μαδούρο ήταν και είναι υψηλό και μετριέται σε ζωές, εξορία και φτώχεια. Από το 2017, αρκετές υπηρεσίες του ΟΗΕ και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχουν αναλάβει την καταμέτρηση αυτού του κόστους, μερικές φορές ακόμη και με τη συνεργασία του Καράκας, σε μια προσπάθεια να αποτραπεί το φάσμα ενός διεθνούς εντάλματος σύλληψης κατά του Μαδούρο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Χρόνο με το χρόνο, οι εκθέσεις περιέγραφαν μια αύξηση στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, «συντονισμένες με κρατικές πολιτικές και μέρος μιας πορείας συμπεριφοράς που είναι ταυτόχρονα εκτεταμένη και συστηματική, συνιστώντας έτσι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», όπως σημειώνεται σε έκθεση της αποστολής του ΟΗΕ του 2020, η οποία βρήκε βάσιμους λόγους να πιστεύει ότι «οι αρχές και οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν σχεδιάσει και εκτελέσει παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεγάλης κλίμακας από το 2014».

Απαντώντας σε κάθε κατηγορία ή διεθνή έρευνα, ο Μαδούρο και η κυβέρνησή του καταφεύγουν μονίμως στην αντιιμπεριαλιστική αφήγηση: «Είναι πολύ ανησυχητικό το γεγονός ότι ο ΟΗΕ ενδίδει στις πιέσεις εχθρικών παραγόντων και κάνει προκατειλημμένες και αναληθείς δηλώσεις, παρουσιάζοντας ιδεολογικές εικασίες ως γεγονότα», απάντησε η κυβέρνηση του Μαδούρο το 2021 στην Μισέλ Μπατσελέτ, που τότε ασκούσε χρέη Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Η Μπατσελέτ ήταν η πρώτη σοσιαλίστρια πρόεδρος της Χιλής από την επιστροφή της δημοκρατίας στη χώρα. Η αντιπαράθεση του Μαδούρο με την Μπατσελέτ ήταν ένα σημάδι ότι η κυβέρνηση της Βενεζουέλας είχε αρχίσει να χάνει την υποστήριξη και της λατινοαμερικανικής Αριστεράς.

Η αντιαμερικανική αφήγηση χρησιμοποιήθηκε επίσης από τον Μαδούρο και την κυβέρνησή του για να δικαιολογήσουν την άσχημη οικονομική κατάσταση της Βενεζουέλας.

Όμως τα στοιχεία εκθέτουν ξεκάθαρα την αδύναμη διαχείριση ενός Μαδούρο, ο οποίος κατάφερε να κάνει τη Βενεζουέλα να αρχίσει να αναπτύσσεται μόλις το 2021, οκτώ χρόνια αφότου ανέλαβε την εξουσία. Σήμερα, η οικονομία της Βενεζουέλας βρίσκεται στο 28% αυτής που ήταν το 2013, σύμφωνα με το ΔΝΤ.

Πίσω από αυτή την άσχημη κατάσταση βρίσκεται η μείωση της κύριας πηγής εισοδήματος της χώρας τα τελευταία 50 χρόνια, του πετρελαίου, αλλά και η κατάρρευση της PDVSA, της κρατικής εταιρείας που ελέγχει την παραγωγή και την εμπορία πετρελαίου, λόγω εσωτερικών συγκρούσεων των τσαβιστών και έλλειψης επενδύσεων. Σήμερα, τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου είναι μόλις το 20% αυτών που ήταν το 2013, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΠΕΚ+. Ο Μαδούρο και η κυβέρνησή του κατηγόρησαν και συνεχίζουν να κατηγορούν τις ΗΠΑ για τις κυρώσεις και την οικονομική κατάρρευση.

Εντούτοις, σε αντίθεση με άλλες χώρες, η κακή οικονομική διαχείριση δεν επηρέασε τον έλεγχο του Μαδούρο στη χώρα. Όμως ερήμωσε τη Βενεζουέλα. Καταβεβλημένοι από την καταπίεση και τη φτώχεια, εκατομμύρια Βενεζολάνοι επέλεξαν να φύγουν στο εξωτερικό. Η μαζική μετανάστευση της Βενεζουέλας, μαζί με αυτή της Συρίας, συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες κρίσεις εκτοπισμένων πληθυσμών παγκοσμίως: σχεδόν οκτώ εκατομμύρια Βενεζολάνοι ζουν σήμερα σε άλλες χώρες.

Το «μοντέλο επιβίωσης Μαδούρο»

 «Ο Μαδούρο είναι πιο επιδέξιος από ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι. Πάντα ήξερε πώς να εκμεταλλεύεται τις περιστάσεις και να ανατρέπει τις κρίσεις», λέει ο Ροντρίγκεζ.

Για να το πετύχει αυτό, ο Μαδούρο άρχισε να χτίζει, αμέσως μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του, μια ισορροπία δυνάμεων στην οποία έγινε ο ίδιος ο εγγυητής. Βασικές σε αυτόν τον χάρτη ήταν, εξαρχής, οι Ένοπλες Δυνάμεις.

«Με τον Τσάβες, ο στρατός νόμιζε ότι έπρεπε να τον ευχαριστήσει για την εξέχουσα θέση που είχε. Με τον Μαδούρο, ισχύει το αντίστροφο. Πρέπει να ευχαριστήσει τον στρατό και να του δώσει παραχωρήσεις όπως θέσεις ή ολόκληρους οικονομικούς τομείς, οπότε τον ανέχονται. Μετέτρεψε τη Βενεζουέλα σε μια συνομοσπονδία στην οποία είναι ο διευθυντής», σχολιάζει ο Χαβιέρ Κοράλες.

Όπως σε κάθε καθεστώς αυταρχικής εξουσίας, πολλοί κατηγορήθηκαν για διαφθορά και εξορίστηκαν ή κατέληξαν στη φυλακή, ενώ παράλληλα ο Μαδούρο διένειμε στον κύκλο του εξουσία, χρήματα και ευθύνες, διασφαλίζοντας την επιβίωσή του.

Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ

Σχεδόν δεκατρία χρόνια αφότου ο Τσάβες του έδωσε το δαχτυλίδι της εξουσίας, ο Μαδούρο αντιμετωπίζει μια ακόμη κρίση στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, μια κρίση που η δεύτερη κυβέρνηση Τραμπ ελπίζει ότι θα είναι η τελευταία.

Με διάφορες τακτικές, η πολιτική της Ουάσινγκτον για την αποδυνάμωση του Μαδούρο ήταν, τα τελευταία χρόνια, τόσο έντονη όσο και η αντιαμερικανική ρητορική του προέδρου της Βενεζουέλας.

Περιλάμβανε οικονομικές κυρώσεις, εντάλματα σύλληψης, κράτηση συγγενών για φερόμενες διασυνδέσεις με ναρκωτικά, χορήγηση και ακύρωση αδειών πετρελαίου, άμεσο διάλογο και μυστικές συνομιλίες, ακόμη και ένα σχέδιο για τη διεξαγωγή ελεύθερων, δίκαιων και διαφανών εκλογών. Τίποτα δεν λειτούργησε, ούτε οι απειλές, ούτε ο διάλογος.

Τώρα, ο ηγέτης της Βενεζουέλας αντιμετωπίζει τον μεγαλύτερο ναυτικό και αεροπορικό αποκλεισμό των ΗΠΑ που έχει επιβληθεί στην Καραϊβική εδώ και δεκαετίες. Η στρατιωτική πίεση των ΗΠΑ αυξάνεται και ο Μαδούρο προσπαθεί για άλλη μια φορά να αψηφήσει τις πιθανότητες.

Πηγή: CNN