Ισπανία: 13,9 εκατ. ευρώ για την αναζήτηση θυμάτων της στρατιωτικής δικτατορίας του Φράνκο

ανταπόκριση από τη Μαδρίτη: Δώρα Μακρή

Με την τελική έγκριση της Γερουσίας του νόμου για την Δημοκρατική Μνήμη, η Ισπανία επιθυμεί να κλείσει οριστικά και αμετάκλητα ένα κεφάλαιο που αφορά στην σχεδόν σαραντάχρονη στρατιωτική δικτατορία του Φρανθίσκο Φράνκο την περίοδο 1939-1975 η οποία προέκυψε μετά το πραξικόπημα των στρατιωτικών κατά της δημοκρατικής κυβέρνησης και την έναρξη του Ισπανικού Εμφυλίου (1936-1939).

Η κυβέρνηση προβλέπει για τον λόγο αυτό την διάθεση περίπου 14 εκατομμυρίων ευρώ στους προϋπολογισμούς του 2023 για μία σειρά από δράσεις που θα αφορούν στην αποκατάσταση των θυμάτων της στρατιωτικής δικτατορίας. Ο νόμος αυτός έρχεται να συμπληρώσει κενά και παραλείψεις προηγούμενης νομοθετικής ρύθμισης του 2007 (Νόμος για την Ιστορική Μνήμη). Τόσο ο πρώην νόμος όσο και ο ισχύον συναντούν τις αντιδράσεις των δεξιών κομμάτων καθώς θεωρούν ότι η εθνική συμφιλίωση επετεύχθη την περιόδο της μεταπολίτευσης (Transición) αμέσως μετά τον θάνατο του δικτάτορα το 1975. Μάλιστα ο επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης δηλώνει ότι “θα τον καταργήσει αν κερδίσει τις εκλογές” για να λάβει την απάντηση από τον υπουργό προεδρίας ότι “οι δηλώσεις αυτές θα τον στοιχειώνουν”.

Μία από τις πρώτες ενέργειες της ισπανικής κυβέρνησης άμα τη αναλήψει των καθηκόντων της ήταν η μεταφορά των οστών του δικτάτορα Φράνκο από την Κοιλάδα των Πεσόντων έξω από τη Μαδρίτη σε οικογενειακό τάφο στο κέντρο της πόλης με την αιτιολογία ότι δεν νοείται ένας δικτάτορας να έχει ενταφιαστεί σε ένα νεκροταφείο όπου βρίσκονται τουλάχιστον 33.000 θύματα και των δύο πλευρών του Ισπανικού Εμφυλίου πολέμου καθότι ο ίδιος δεν υπήρξε θύμα αυτού του Εμφυλίου αφού πέθανε το 1975 στην κατοικία του στη Μαδρίτη. Άλλωστε αυτό αποτυπώνεται και σε έκθεση του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα του 2014.

Επιπλέον και μετά από πιέσεις των οικογενειών των θυμάτων του Φρανκισμού είναι άμεση η ανάγκη διερεύνησης τουλάχιστον 2.000 ομαδικών τάφων σε όλη τη χώρα καθώς οι συγγενείς αναζητούν τους οικείους τους χωρίς να γνωρίζουν μέχρι σήμερα που έχουν ταφεί. Οι αγνοούμενοι της περιόδου του Φρανκισμού ανέρχονται σε περίπου 150.000 θύματα και μέχρι σήμερα μόνο από πρωτοβουλίες των συγγενών ξεκίνησαν έρευνες.

Ο νέος νόμος περιλαμβάνει μία σειρά βασικά άρθρα που ανοίγουν το δρόμο για την αποκατάσταση της ιστορικής μνήμης. Τα βασικά άρθρα είναι:

Αναζήτηση αγνοουμένων μέσω τράπεζας DNA

Το κράτος σε συνεργασία με δήμους και κοινότητες θα προχωρά στην αναζήτηση των οστών θυμάτων που έχουν εκτελεστεί και έχουν ταφεί σε ομαδικούς τάφους την περίοδο του Φρανκισμού. Πρόκειται ένα παλιό αίτημα των ενώσεων θυμάτων από τον προηγούμενο νόμο (2007), ο οποίος επιχορηγούσε μεν τη διαδικασία, αλλά δεν την αναλάμβανε άμεσα, και αυτή ήταν η κύρια κριτική που έκανε ο εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών Pablo de Greiff στην έκθεσή του για την Ισπανία το 2014, θεωρώντας αυτό το σύστημα βοήθειας ένα είδος “υπεργολαβίας εκταφών”. Το αρμόδιο τμήμα για τη δημοκρατική μνήμη θα καταρτίσει πολυετή σχέδια έρευνας και εάν βρεθεί ομαδικός τάφος σε ιδιωτική γη, το κράτος θα προχωρά σε προσωρινές απαλλοτριώσεις.

Η Εισαγγελία και οι αρμόδιες διοικητικές και δικαστικές αρχές θα ενημερωθούν για την ανακάλυψη ανθρωπίνων λειψάνων με βάση τις ενδείξεις για εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί και θα δημιουργηθεί δωρεάν κρατική τράπεζα DNA θυμάτων του Εμφυλίου και της δικτατορίας, η οποία θα απαιτήσει την εκπόνηση συγκεκριμένου κανονισμού. Αυτή η γενετική τράπεζα θα συλλέγει δείγματα και από «άτομα που πλήττονται από την απαγωγή νεογνών» εφόσον η καταγγελία τους έχει γίνει αποδεκτή για τα γεγονότα που καλύπτει ο νόμος. Η αναζήτηση των εξαφανισμένων σε τάφους και χαντάκια αντιπροσωπεύει το 60% του προϋπολογισμού που θέλει να διαθέσει η κυβέρνηση στο κεφάλαιο για τη δημοκρατική μνήμη. Αυτό περιλαμβάνει και την αγορά λογισμικού για την τράπεζα DNA.

Ακύρωση ποινών όλων των στρατιωτικών δικαστηρίων

Αυτό το άρθρο είναι άμεσου χαρακτήρα και κηρύσσει άκυρες όλες τις ποινές που επιβλήθηκαν από τα στρατοδικεία. Ο προηγούμενος νόμος του 2007 είχε παραμείνει σε μία αρχική μορφή κηρύσσοντας αυτά τα δικαστήρια παράνομα.

Η Κοιλάδα των Πεσόντων μετατρέπεται σε μνημείο ιστορικής μνήμης

Ο νέος νόμος προβλέπει την αναχώρηση των Βενεδικτίνων από το μνημείο που επινόησε ο Φράνκο για να απαθανατίσει τη νίκη του στον Εμφύλιο Πόλεμο και χτίστηκε από φυλακισμένους εργάτες κυρίως ενάντιους στο στρατιωτικό καθεστώς. Η περιοχή θα αποκτήσει και πάλι το παλιό της όνομα Valle de Cuelgamuros και θα μεταφερθούν από εκεί και τα λείψανα του Primo de Rivera (ιδρυτή των Φαλλαγιτών) ο οποίος βρισκόταν θαμμένος δίπλα στον Φράνκο.

Ο νέος νόμος ορίζει ότι κανένας θεσμός που σχετίζεται με το πραξικόπημα, τον Εμφύλιο ή τη δικτατορία δεν μπορεί να κατέχει περίοπτη θέση και έτσι το Ίδρυμα της Santa Cruz del Valle de los Caídos θα εκλείψει καθώς «οι σκοποί του είναι ασυμβίβαστοι με τις συνταγματικές αρχές και αξίες». Η κυβέρνηση σκοπεύει να παρουσιάσει μια διαδικτυακή πύλη με όλη την τεκμηρίωση που συγκεντρώθηκε για την Κοιλάδα των Πεσόντων: από το πώς χτίστηκε με φυλακισμένους εργάτες μέχρι το πώς τα λείψανα μεταφέρθηκαν στο μαυσωλείο και με ποια πρόθεση.

Απολογία Φραγκοκρατίας

Μία από τις σημαντικές διατάξεις του νόμου είναι ότι θα εξαφανιστούν τα ιδρύματα που εξυμνούν τον Φράνκο, το πραξικόπημα, την δικτατορία και δείχνουν περιφρόνηση στα θύματα όπως κάνει μέχρι σήμερα το “Εθνικό Ίδρυμα Francisco Franco” στη Μαδρίτη. Η εξαφάνιση τέτοιων ιδρυμάτων θα γίνεται σταδιακά και μετά από καταγγελίες και η δικαιοσύνη θα αποφασίζει. Σε ότι αφορά δε στα ιστορικά αρχεία που διαθέτουν τέτοια ιδρύματα αυτά θα περάσουν στα χέρια δημοσίων ιστορικών φορέων.

Εκπαιδευτικά προγράμματα

Στον νόμο αποτυπώνεται ότι το εκπαιδευτικό σύστημα «θα περιλαμβάνει στους σκοπούς του τη γνώση της ιστορίας και της ισπανικής δημοκρατικής μνήμης και τον αγώνα για δημοκρατικές αξίες και ελευθερίες, αναπτύσσοντας σε σχολικά βιβλία και εκπαιδευτικό υλικό την καταστολή που σημειώθηκε». Μια συμφωνία μεταξύ του υπουργού Δημοκρατικής Μνήμης και του υπουργού Παιδείας κατέστησε ήδη δυνατή τη συμπερίληψη αυτών των περιεχομένων στα διατάγματα για τη βασική εκπαίδευση ώστε να εμφανίζονται στα σχολικά βιβλία. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικές διοικήσεις πρέπει να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα από την έναρξη ισχύος του νόμου για την κατάρτιση και των εκπαιδευτικών στη «σχολική αντιμετώπιση της δημοκρατικής μνήμης». Πρόκειται όμως για ένα από τα πλέον προβληματικά άρθρα του νόμου καθώς η αρμοδιότητα για τη σχολική ύλη εναπόκειται στις 17 τοπικές κυβερνήσεις των Αυτονομιών και ήδη μέχρι σήμερα υπάρχουν αντιδράσεις από τοπικές κυβερνήσεις του συντηρητικού Λαϊκού Κόμματος και της Ακροδεξιάς Vox.

Μελέτη παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι το 1983

Και αυτή η διάταξη θεωρείται προβληματική καθώς τα συντηρητικά κόμματα επιμένουν ότι η αποκατάσταση της δημοκρατίας έγινε μετά το 1975 και δεν συμφωνούν να γίνουν έρευνες μέχρι το 1983. Το άρθρο αυτό σχεδιάζει «να αναγνωρίζει θύματα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που εργάστηκαν για την εδραίωση της δημοκρατίας και την υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών από το 1978” , όπως λ.χ. η Yolanda González, του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος, που δολοφονήθηκε από την ακροδεξιά το 1980, ή τον Arturo Pajuelo, ο οποίος μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου την ίδια χρονιά. Αυτή είναι μια άλλη πτυχή που απαιτεί επίσης πρόσθετη ανάπτυξη, αφού η κυβέρνηση πρέπει να ορίσει τα μέλη (ειδικούς, όχι πολιτικούς) της επιτροπής που θα μελετήσει κάθε υπόθεση εντός 12 μηνών.

Πρόστιμα από 200-150.000 ευρώ

Ο νόμος για την ιστορική μνήμη του 2007 δεν περιελάμβανε κυρώσεις ή πρόστιμα κάτι που κάνει ο νέος νόμος ο οποίος προβλέπει πρόστιμα από 200 έως 150.000 ευρώ για περιπτώσεις όπως για παράδειγμα της καταστροφής των πινακίδων αναγνώρισης των τόπων δημοκρατικής μνήμης. Σε άλλες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα η καταστροφή τάφων του Εμφυλίου και της δικτατορίας θα τιμωρούνται με το αυστηρότερο πρόστιμο των 150.000 ευρώ.

Αποζημιώσεις στα θύματα

Ο νέος νόμος αναγνωρίζει «το δικαίωμα αποζημίωσης για κατασχεθέντα περιουσιακά στοιχεία και οικονομικές κυρώσεις που παράγονται για πολιτικούς, ιδεολογικούς, λόγους συνείδησης ή θρησκευτικές πεποιθήσεις κατά τη διάρκεια του Πολέμου και της Δικτατορίας». Ο έλεγχος των κατασχεθέντων περιουσιακών στοιχείων που προβλέπει ο νέος νόμος πρέπει να διενεργηθεί «εντός ενός έτους» από την έναρξη ισχύος του και από εκεί «θα εφαρμοστούν οι πιθανοί τρόποι αναγνώρισης των θιγόμενων».

Ειδικός εισαγγελέας

Για πρώτη φορά, καθιερώνεται το δικαίωμα των θυμάτων να «διερευνούν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» που διαπράχθηκαν από την αρχή του Εμφυλίου Πολέμου μέχρι την έναρξη ισχύος του Ισπανικού Συντάγματος του 1978.

Κατάργηση ευγενών τίτλων, συντάξεων και μεταλλίων

Τέλος με τον νέο νόμο καταργούνται όλοι οι τίτλοι ευγενείας μεταξύ 1948-1978 που χορηγήθηκαν σε στρατιωτικούς ενώ θα γίνει επανεξέταση, κατά περίπτωση, για τα παράσημα και τα βραβεία που χορηγήθηκαν πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου σε άτομα που αποτελούσαν μέρος του κατασταλτικού μηχανισμού του Φρανκισμού. Η ανάκλησή τους, συμπεριλαμβανομένων των συντάξεων που συνεπάγονται, θα απαιτήσει συγκεκριμένη διαδικασία κατά περίπτωση.