“Δεν είναι επιλογή το να ζητά κανείς άσυλο”

του Η-Β. Παπαϊωάννου

Πριν από λίγες μέρες η ΕΡΤ ήταν ανάμεσα στους καλεσμένους από την Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Τουρκία. Σκοπός του ταξιδιού ήταν να αποκτήσουν οι δημοσιογράφοι μια εικόνα του πώς αντιμετωπίζει η Τουρκία την προσφυγική κρίση, καθώς και της συνεργασίας ΕΕ-Τουρκίας στο θέμα της μετανάστευσης.

Το πρόγραμμα του ταξιδιού δεν προέβλεπε την επίσκεψη σε στρατόπεδα προσφύγων, ωστόσο οι δημοσιογράφοι είχαν τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή, τόσο στην Άγκυρα όσο και στη Σμύρνη, με τούρκους αξιωματούχους και πολιτικούς, αλλά και με ΜΚΟ και διεθνείς οργανισμούς που εργάζονται για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης, όπως η UNICEF. Η τελευταία, εκφράζει τον φόβο «να χαθεί μια ολόκληρη γενιά παιδιών» αν συνεχιστεί η συριακή κρίση.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της τουρκικής κυβέρνησης, στις 16 Φεβρουαρίου 2016 υπήρχαν καταγεγραμμένοι στην Τουρκία 2.620.553 Σύροι πρόσφυγες. Από αυτούς, ένα ποσοστό γύρω στο 10% (για την ακρίβεια 273.519) ζει σε 24 στρατόπεδα προσφύγων που έχουν δημιουργηθεί και οργανωθεί από την τουρκική κυβέρνηση, ενώ οι υπόλοιποι 2.347.034 βρίσκονται εκτός στρατοπέδων.

Αν υπολογίσει κανείς και τους μη καταγεγραμμένους πρόσφυγες και μετανάστες από το Ιράκ και το Αφγανιστάν, τότε ο συνολικός αριθμός προσφύγων και μεταναστών που ζουν αυτήν τη στιγμή στην Τουρκία, φτάνει τα 3 εκ., υποστήριξε ο κ. Μπέλο Ζομπάτι από την Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Τουρκία.

Τα στρατόπεδα λειτουργούν υπό την κυβερνητική Υπηρεσία Διαχείρισης Καταστροφών και Εκτάκτων Καταστάσεων (AFAD) σε συνεργασία με τον τουρκικό Ερυθρό Σταυρό. Μετά την καταγραφή τους στα στρατόπεδα, οι πρόσφυγες αποκτούν πρόσβαση σε υπηρεσίες εκπαίδευσης, υγείας, ακόμη και επαγγελματικής κατάρτισης, ενώ κάθε οικογένεια αποκτά μια κάρτα στην οποία πιστώνονται κάθε μήνα 80 τουρκικές λίρες (25 ευρώ περίπου) για σίτιση και 5 λίρες (1,5 ευρώ περίπου) για αγορές άλλων προϊόντων. Οι 50 από τις 80 λίρες παρέχονται από το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης (World Food Program) ενώ οι 35 από την AFAD.

Ο Βολκάν Γκιόρενταγ από την Διεθνή Αμνηστία αναφέρθηκε σε προβλήματα διαφάνειας στην Τουρκία, κατηγορώντας την τουρκική κυβέρνηση ότι η είσοδος στα στρατόπεδα προσφύγων δεν επιτρέπεται σε όλες τις διεθνείς ΜΚΟ, ενώ έκανε λόγο για Σύρους που μετά την παραμονή τους σε κέντρα κράτησης επαναπροωθούνται στη Συρία. Σύμφωνα με την εκτίμησή του δε, μετά τις συνομιλίες ΕΕ-Τουρκίας για το προσφυγικό, αυξάνονται οι πιθανότητες καταπάτησης των δικαιωμάτων των προσφύγων.

Διαφορετική ήταν η τοποθέτηση της Σελίν Ουνάλ από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η οποία μας δήλωσε ότι σε διεθνείς οργανισμούς όπως αυτός της Ύπατης Αρμοστείας, επιτρέπεται η είσοδος σε όλα τα στρατόπεδα, ενώ έδειξε κατανόηση στους πρόσφυγες που ζουν εντός των στρατοπέδων και δεν θέλουν συνέχεια να «έρχονται αντιπροσωπείες και να τους παίρνουν φωτογραφίες». Οι πρόσφυγες «θέλουν να κρατήσουν την ιδιωτικότητά τους», τόνισε.

Εκτός στρατοπέδων, οι πρόσφυγες «νοικιάζουν σπίτια και διαμερίσματα, σε φτωχές κατά κύριο λόγο γειτονιές και τυγχάνουν ανθρώπινης αντιμετώπισης από τις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες συνεισφέρουν ό,τι μπορούν», μας ανέφερε ο Κυβερνήτης της Σμύρνης κ. Μουσταφά Τοπράκ. Μόνο στη Σμύρνη, όπου ζουν επισήμως 89.000 Σύροι, «5.000 παιδιά Σύρων πηγαίνουν στα ίδια σχολεία που πηγαίνουν και τα παιδιά μου», μας είπε ο κ. Τοπράκ.

Την πολύ καλή αντιμετώπιση των προσφύγων από τις τοπικές κοινωνίες, επιβεβαίωσε τόσο ο δήμαρχος της Σμύρνης κ. Αζίζ Κοτσάογλου, όσο και ο εκπρόσωπος της UNICEF στην Άγκυρα, κ. Φιλίπ Ντουαμέλ, ο οποίος μίλησε στην κάμερα της ΕΡΤ για την «εξαιρετικής γενναιοδωρίας φιλοξενία» που επιδεικνύει η Τουρκία στους πρόσφυγες.

«Περίμενα το θάνατο να έρθει από το ταβάνι»
«Μιλώντας με τους πρόσφυγες και ρωτώντας τους, τι γυρεύουν, μας απαντούν ότι θέλουν να συνεχίσουν τη ζωή τους και να γυρίσουν κάποια στιγμή στην πατρίδα τους, οι περισσότεροι από αυτούς το πιστεύουν», υποστηρίζει ο δρ. Γκιοκάυ Οζερίμ, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Yasar.«Η αιτία του προβλήματος δεν είναι οι πρόσφυγες, αλλά ο συνεχιζόμενος πόλεμος. Οι προσφυγικές ροές δεν θα έπρεπε να χαρακτηρίζονται ως λάθος. (Οι πρόσφυγες) είναι τα θύματα ενός πολέμου», τονίζει ο κ. Οζερίμ.

«Η Τουρκία έχει έναν πληθυσμό 70 εκ. και 2.5 εκ. πρόσφυγες περίπου. Είναι σημαντικό να το αναδεικνύουμε αυτό. Η Ευρώπη δέχθηκε 1 εκ. πρόσφυγες πέρυσι και βλέπουμε ότι τα κράτη είναι χωρισμένα μεταξύ τους», υπενθυμίζει η Τρέισι Λούκας από την παγκόσμια φιλανθρωπική οργάνωση Mercy Corps.

«Οι άνθρωποι δεν έχουν πατρίδα για να γυρίσουν. Πρέπει να έχουν επιλογές, η απουσία επιλογών είναι αυτή που αναγκάζει τους ανθρώπους να διασχίζουν τη θάλασσα. Περιμένουμε εδώ και τέσσερα χρόνια να βελτιωθούν τα πράγματα, αλλά δεν βελτιώνονται. Το πρόβλημα είναι η βία στις χώρες αυτών των ανθρώπων. Πρέπει να έχουν ελπίδα ξανά, πρόσβαση στα δικαιώματά τους, υπάρχει ένα διάστημα που μπορείς να ζήσεις χωρίς χαρτιά, χωρίς διαβατήριο», τονίζει η κ. Λούκας, η οποία προσθέτει ότι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες, είναι ότι δεν έχουν μαζί τους πιστοποιητικά και αντίγραφα πτυχίων σχολείων ή Πανεπιστημίων.

«Το άσυλο δεν είναι προτίμηση, δεν είναι επιλογή το να ζητά κανείς άσυλο», εξηγεί ο Μουσταφά Σαλί Αλί από την Οργάνωση για την Αλληλεγγύη στους Σύρους Πρόσφυγες (Association for Solidarity with Syrian Refugees). «Δεν αναζητούν μια υψηλής ποιότητας ζωή (οι πρόσφυγες), τρέχουν να σωθούν από το καθεστώς τους, τις τρομοκρατικές οργανώσεις στις χώρες τους, δεν θέλουν να έχουν πόλεμο. Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη καταστροφή μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο», τονίζει ο κ. Σαλί Αλί επισημαίνοντας ότι ο λόγος που οι Σύροι επιλέγουν την Τουρκία είναι ότι δεν θέλουν να απομακρυνθούν από την πατρίδα τους και πως όταν τελειώσει ο πόλεμος θέλουν να γυρίσουν πίσω. «Η ελπίδα μας δεν είναι να ανοίξετε τα σύνορά σας (η ΕΕ), αλλά να μας βοηθήσετε», υπογραμμίζει ο κ. Σαλί Αλί.

Η κ. Πιρίλ Ερτσομπάν, διευθύντρια της Multeci Der, της μοναδικής οργάνωσης για τα δικαιώματα ασύλου στη Σμύρνη, δηλώνει ότι το 70% των παιδιών των προσφύγων, δεν πηγαίνουν στο σχολείο γιατί πρέπει να δουλέψουν. «Υπάρχει πρόβλημα παιδικής εργασίας στην Τουρκία, οι γονείς δεν μπορούν να κερδίσουν αρκετά χρήματα», αναφέρει η κ. Ερτσομπάν, προσθέτοντας ότι τα παιδιά πέφτουν θύματα διακρίσεων στο σχολείο και ότι «η γλώσσα αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα για την ένταξη στην τουρκική κοινωνία».

Σε ερώτηση δημοσιογράφου για το αν υπάρχει παιδική εργασία στη Σμύρνη, ο δήμαρχος της Σμύρνης κ. Αζίζ Κοτσάογλου αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο, λέγοντας ότι είναι παράνομο.

Σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF, από τα 2,6 εκ. των Σύρων προσφύγων που βρίσκονται αυτήν τη στιγμή στην Τουρκία, τα μισά περίπου είναι παιδιά. Από αυτά, περισσότερα από 300.000 πηγαίνουν στο σχολείο, ενώ ο αριθμός των παιδιών που δεν πηγαίνουν σχολείο υπολογίζεται ότι ξεπερνά το μισό εκατομμύριο. Αν και στην αρχή της σχολικής χρονιάς 2015-16 υπήρχαν καταγεγραμμένα 44% περισσότερα παιδιά στα τουρκικά σχολεία απ’ότι στο τέλος της χρονιάς 2014-15, η UNICEF εκφράζει τον φόβο να «χαθεί μια ολόκληρη γενιά παιδιών» από τη Συρία, εάν συνεχιστεί η συριακή κρίση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από την αρχή της ένοπλης διαμάχης στη Συρία, περισσότεροι από 11 εκ. Σύροι έχουν εγκαταλείψει τις εστίες τους: 6,5 εκ. έχουν μετακινηθεί στο εσωτερικό της χώρας, ενώ περισσότεροι από 4,8 εκ. (για την ακρίβεια 4.812.993) είναι οι πρόσφυγες που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα.

«Δεν έχω άλλη επιλογή. Την περασμένη εβδομάδα περίμενα τον θάνατο να έρθει από το ταβάνι. Ξέρω ποιό είναι το ρίσκο που παίρνω, αλλά είναι μια καλύτερη επιλογή από αυτήν που έχω», ήταν τα λόγια ενός Σύρου πρόσφυγα που μας εκμυστηρεύτηκε ο εκπρόσωπος της UNICEF κ. Ντουαμέλ.

«Το πρόβλημα είναι πολύ μεγάλο για να λυθεί από μια χώρα. Χρειαζόμαστε περισσότερη αλληλεγγύη, να επιστρέψουμε στις βασικές αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν δεν βρεθεί μια πολιτική λύση στο πρόβλημα, θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τις ίδιες εικόνες», τόνισε ο κ. Ντουαμέλ.

Στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες δείχνουν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων, παρά την επιθυμία τους να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους, εντέλει διαμένουν στις χώρες υποδοχής. Και το ποσοστό αυτό δεν αλλάζει δραματικά, ακόμη κι αν η ειρήνη και η ασφάλεια επιστρέψει στις χώρες απ’όπου προέρχονται.

«Όσο συνεχίζεται ο πόλεμος, οι προσφυγικές ροές θα μπορούσαν να φτάσουν σε δραματικά επίπεδα», τονίζει ο κ. Μουρταζά Γέτις, σύμβουλος της τουρκικής κυβέρνησης για θέματα Μετανάστευσης και Ανθρωπιστικής Βοήθειας.

Τα ερωτήματα που δημιουργούνται, πολλά. Το πρώτο, είναι πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί καλύτερα η προσφυγική κρίση από τις χώρες υποδοχής σε συνεργασία με την ΕΕ.

«Η τουρκική κυβέρνηση έχει ήδη ξοδέψει 9 δισ. ευρώ. Το πρόβλημα (σ.σ. της προσφυγικής κρίσης) δεν λύνεται μόνο με τα χρήματα», υπογραμμίζει ο κ. Γέτις.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Hacetepe, δρ. Μουράτ Ερντογάν δίνει μιαν άλλη διάσταση της προσφυγικής κρίσης στην Τουρκία: «Για την καλύτερη ενσωμάτωση των προσφύγων (στην τουρκική κοινωνία) θα πρέπει να δεχτούμε την πραγματικότητα: ότι οι πρόσφυγες θα μείνουν στην Τουρκία για πάντα».

Πηγές: UNHCR, UNICEF, WFP, Αντιπροσωπεία Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Τουρκία, ΑΠΕ-ΜΠΕ
Φωτογραφίες: Tunc Ozceber