Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου

της Θεοδότας Νάντσου, Επικεφαλής πολιτικής, WWF Ελλάς

Μετά από μια σειρά από απανωτές κλιματικές καταστροφές που συγκλόνισαν τις κυβερνήσεις και κοινωνίες στον οικονομικά ανεπτυγμένο κόσμο μας, θα είναι το 2021 η αρχή του τέλους της μεγαλύτερης υπαρξιακής κρίσης για την ανθρωπότητα;

Όσο η Ελλάδα πλησιάζει προς την απολιγνιτοποίηση, το κλείσιμο δηλαδή όλων των λιγνιτικών μονάδων, τόσο μεγαλύτερη γίνεται η πρόκληση για μηδενισμό των εκπομπών που αλλάζουν το κλίμα και πλήρη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, κάρβουνο, αέριο και πετρέλαιο. Η πρόκληση αυτή εννοείται πως δεν αφορά μόνο την ωραία μας Ελλάδα, αλλά τον κόσμο ολόκληρο.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@Eurokinissi

Μικρή ιστορία του κάρβουνου που περνάει στην ιστορία

Ορυκτό κάρβουνο (ή γαιάνθρακας): Ο ορυκτός άνθρακας που χρησιμοποιείται ως καύσιμο. Τα γνωστότερα είδη ορυκτού κάρβουνου είναι ο λιγνίτης (που εξορύσσεται ακόμα σε λιγνιτωρυχεία στην Ελλάδα και σε πάρα πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη), ο λιθάνθρακας, και ο ανθρακίτης. Η διαφορά τους αφορά κατά βάση στην περιεκτικότητα κάθε είδους σε άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο.

Μια φορά κι έναν καιρό, περίπου 4 χιλιάδες χρόνια πριν, ένας άνθρωπος στο βάθος της Κίνας σκέφτηκε ότι αν έκαιγε τη μαύρη πέτρα που είδε μπροστά του μπορεί να κατάφερνε να ζεσταθεί. Την άναψε και τα κατάφερε: το κάρβουνο αυτό μπορούσε να παράγει ωραία και βολική ζέστη.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου

Δεν ήταν όμως μόνο οι Κινέζοι που χρησιμοποιούσαν το κάρβουνο, αλλά και οι Βρετανοί. Μάλιστα, η ιστορία μας λέει πως οι ρωμαίοι κατακτητές έφεραν κάρβουνο στη Ρώμη για να ζεσταίνουν νερό στα δημόσια λουτρά, χρήση που ξεχάστηκε όταν έπεσε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ειδικά στη Βρετανία, ο ορυκτός άνθρακας ήταν το καύσιμο της βιομηχανικής επανάστασης, καθώς άναψε τις πρώτες μηχανές εσωτερικής καύσης και έδωσε ώθηση στην αλματώδη ανάπτυξη εργοστασίων μαζικής παραγωγής προϊόντων και μηχανών. Μέσα στη βιομηχανική επανάσταση, αναδύθηκε και το πετρέλαιο, που έκανε πλέον πραγματικότητα την αυτοκίνηση και αντικατέστησε τις αργές μετακινήσεις με τα πόδια ή με ζώα.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
Μία από τις πρώτες μηχανές εσωτερικής καύσης, που εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο των ΗΠΑ (AP Photo)

Η ιστορία μας λέει πως ο πρώτος ηγεμόνας που απαγόρευσε την καύση λιθάνθρακα ήταν ο Ερρίκος Ι της Αγγλίας. Αν και ο λόγος δεν ήταν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, εντούτοις το βαρύ ρυπαντικό φορτίο του κάρβουνου ήταν ορατό στη Βρετανία του 13ου αιώνα και οι επιπτώσεις στην υγεία επίσης. Έτσι, κατά τον λαϊκό θρύλο, ο βασιλιάς απαγόρευσε με αυστηρές ποινές την καύση κάρβουνου παρακινημένος από τη γυναίκα του που δεν άντεχε τον «ανυπόφορο καπνό του θαλάσσιου κάρβουνου»[1].

Μερικούς αιώνες αργότερα, τον 19ο αιώνα, διατυπώθηκαν οι πρώτες επιστημονικές ανησυχίες για τον ρόλο του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπονται από την καύση κάρβουνου και πετρελαίου: το 1896, ο φυσικοχημικός Σβάντε Αρένιους (SvanteArrhenius) δημοσίευσε μια μεγάλη μελέτη στην οποία απέδειξε πως «εάν η ποσότητα του ανθρακικού οξέος αυξηθεί με γεωμετρική πρόοδο, η αύξηση της θερμοκρασίας θα αυξηθεί με σχεδόν αριθμητική πρόοδο»[2].

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
Φωτογραφία του 1938 από εργοστάσιο στο Pilsen της τότε Τσεχοσλοβακίας (AP Photo)

Χρωστάμε στα ορυκτά καύσιμα των περασμένων αιώνων μεγάλο μέρος της οικονομικής ανάπτυξης και των επιστημονικών επιτευγμάτων της ανθρωπότητας. Χρωστάμε όμως και τη μεγαλύτερη καταστροφή που απείλησε ποτέ τη ζωή στον πλανήτη όπως τη γνωρίζουμε: την κλιματική κρίση. Αυτά τα ενεργειακά απολιθώματα πρέπει πλέον να περάσουν στην ιστορία.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
Οι ατμομηχανές που έκαιγαν κάρβουνο κίνησαν τη βιομηχανία και την οικονομική ανάπτυξη επί τουλάχιστον δυο αιώνες και απεικονίστηκαν ακόμα και από τη βιομηχανία παιχνιδιών, ως μέρος της ανθρώπινης καθημερινότητας. (Φωτό: Daniel Hughes from Huddersfield, England, CC BY-SA 2.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0>, via Wikimedia Commons)

Ήδη σε ολόκληρη την Ευρώπη κλείνουν οι ανθρακικές μονάδες η μια μετά την άλλη, καθώς λόγω του κόστους των κλιματικών τους εκπομπών δεν είναι πλέον επικερδείς. Καιρός να κλείσει συνολικά το κεφάλαιο των ορυκτών καυσίμων, που για την Ελλάδα περιλαμβάνει και τις εξορύξεις πετρελαίου και αερίου με σχέδια που αφορούν μεγάλες θαλάσσιες περιοχές στο Ιόνιο και τη νότια Κρήτη.

Κλιματική αλλαγή και ορυκτά καύσιμα

Κλιματική αλλαγή: Η διαρκής μεταβολή της θερμοκρασίας και των τυπικών καιρικών συνθηκών σε μια περιοχή, λόγω των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων από διάφορες δραστηριότητες, με κυριότερη την καύση ορυκτών καυσίμων. Οι χρήσεις που συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή εκπέμπουν τα λεγόμενα «αέρια του θερμοκηπίου» (με ισχυρότερα το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο).

Εκτός από την προφανή ρύπανση του αέρα που προκαλείται από την καύση κάρβουνου και πετρελαίου, η οποία έχει επισημανθεί από τους επιστήμονες εδώ και αιώνες, η μεγαλύτερη επίπτωσή τους στο περιβάλλον είναι η κλιματική: η καύση κάρβουνου (λιγνίτη, λιθάνθρακα και ανθρακίτη) και υδρογονανθράκων (πετρελαίου και ορυκτού αερίου) είναι η κυριότερη αιτία για την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου

Αν και ο όρος «θέρμανση» ίσως ακούγεται βολικός, σαν να καθόμαστε άνετα στο σπίτι μας, η πραγματικότητα όμως είναι πως μιλάμε για πυρετό στον πλανήτη. Οι ήδη αισθητές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που εξελίσσεται πλέον ταχύτατα είναι δραματικές: από την πλέον προφανή, που είναι το λιώσιμο των πολικών πάγων και άρα η άνοδος της στάθμης των θαλασσών, μέχρι παρατεταμένους και ανυπόφορους καύσωνες, απότομες αλλαγές στη θερμοκρασία και ακραία φαινόμενα όπως δραματικές χιονοπτώσεις που ακολουθούνται από απότομες θερμοκρασιακές μεταβολές, και μετακίνηση των εποχών. Όλα αυτά τα φαινόμενα σε κλιματική κλίμακα και όχι ως μεμονωμένες καιρικές εκδηλώσεις.

Να σημειώσουμε εδώ πως άλλο πράγμα είναι ο καιρός και άλλο το κλίμα: Ως «καιρό» περιγράφουμε συγκεκριμένα φαινόμενα, όπως μια καταιγίδα ή μια ζεστή μέρα, ένα γεγονός δηλαδή που συμβαίνει στην ατμόσφαιρα σε λίγες ώρες ή μέρες ή έστω εβδομάδες. Ως «κλίμα» περιγράφουμε τις μέσες καιρικές συνθήκες ενός τόπου ή ηπείρου ή του πλανήτη σε μεγάλες χρονικές περιόδους, 30 και περισσότερων ετών. Ως κλιματική αλλαγή λοιπόν ορίζουμε την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη, λόγω της εκπομπής από ανθρώπινες δραστηριότητες αερίων που παγιδεύουν τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα της Γης.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@AP Photo/Felipe Dana, File

Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη επιπτώσεις που εκδηλώνονται όχι μόνο με ακραία φαινόμενα που προκαλούν φοβερές καταστροφές και έχουν θύματα, αλλά και με σοβαρότατες αλλαγές σε οικοσυστήματα. Παράδειγμα στην Ελλάδα είναι οι λίμνες των Πρεσπών: αυτός ο παγκόσμιας σημασίας πυρήνας βιοποικιλότητας έχει συρρικνωθεί σε έκταση κατά τα τελευταία 20 χρόνια, λόγω της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών[3]. Άλλο παράδειγμα: η λίμνη Βέλενς (Velence) στην Ουγγαρία που έχασε περίπου το 40% της επιφάνειάς της μέσα σε δύο μόνο χρόνια, λόγω της πρωτοφανούς μείωσης των συνηθισμένων βροχοπτώσεων, κατάσταση που αποδίδεται από τους ερευνητές στην κλιματική αλλαγή[4].

Στο παρακάτω σχέδιο περιγράφονται οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι από την υπερθέρμανση κατά 1,5οC και κατά 2οC (τα ιερά και τα όσια να μας φυλάνε από τέτοιο σενάριο).

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου

Η πρόκληση των αρνητών της κλιματικής αλλαγής

Αρνητές της κλιματικής αλλαγής: Άνθρωποι εμμονικά (ή πεισματικά) αντίθετοι προς κάθε επιστημονική δημοσίευση και δεδομένα που αποδεικνύουν ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες και συμβαίνει σε χρόνους εξαιρετικά ταχύτερους από ότι οι μεταβολές κατά τους γεωλογικούς χρόνους. Στόχος τους η υπονόμευση των πολιτικών και διεθνών διαπραγματεύσεων για την αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης, ενώ πολύ συχνά συνδέονται άμεσα με το λόμπι των ορυκτών καυσίμων.

Σε ένα άρθρο του στη Guardian, ο δημοσιογράφος Damian Carrington χώρισε τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής σε τέσσερις ομάδες: α) στους κλακαδόρους των κλιματικών καταστροφέων (κυρίως επιχειρήσεων ορυκτών καυσίμων), β) τους επαγγελματίες παραπλανητές της κοινής γνώμης, γ) τους εγωμανείς, δ) τους ιδεολογικά τυφλωμένους[5]. Υποστηρίζει μάλιστα πως εάν προσπαθήσουμε να τους αντικρούσουμε αναπαράγοντας ή γελοιοποιώντας την ψευδοεπιστημονική επιχειρηματολογία τους ή απαντώντας δημόσια, απλά τους προσφέρουμε τη δημοσιότητα που ψάχνουν.

Θα προτιμούσα να αποφύγω χαρακτηρισμούς προς τους αρνητές της μεγαλύτερης κρίσης που περνάει ο πλανήτης κατά την ανθρώπινη ιστορία του. Το ζητούμενο δεν είναι να δικάσουμε προθέσεις, αλλά να προβάλουμε την ανάγκη για δημόσιο διάλογο που βασίζεται σε έγκυρα επιστημονικά δεδομένα. Υπάρχει όμως σίγουρα ένα στοιχείο που φαίνεται να ενώνει τους αρνητές της κλιματικής επιστήμης, με τους αντιεμβολιαστές, ή ακόμα και με οπαδούς άλλων εξωφρενικών θεωριών, όπως ότι η γη είναι επίπεδη (ναι, υπάρχουν). Όπως προκύπτει από πολλές σχετικές αναλύσεις[6], η βάση της μερίδας της κοινωνίας που δεν αμφισβητεί απλά, αλλά αρνείται πεισματικά να δεχθεί τα αποτελέσματα της τεκμηριωμένης επιστημονικής έρευνας και αναπαράγει συνωμοσιοθεωρίες, είναι ο φόβος και το έλλειμμα εμπιστοσύνης. Το χτίσιμο τειχών που προστατεύουν τους «δικούς μας» και αφήνουν απέξω τους «άλλους» θα είναι φοβάμαι η συνταγή αποτυχίας στην αντιμετώπιση αυτής της υπαρξιακής κρίσης για τη ζωή στον πλανήτη.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@NOAA via AP

Καθώς η κλιματική αλλαγή πλησιάζει όλο και πιο απειλητικά στο όριο της αύξησης της μέσης πλανητικής θερμοκρασίας κατά 1,5oC, που έχει χαρακτηριστεί ως αρχή της κλιματικής κατάρρευσης, το 2021 είναι χρονιά ορόσημο για την πανανθρώπινη δράση που είναι απαραίτητη για να αναστραφεί αυτή η πορεία προς την κρίση.

Η δύσκολη πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα

Κλιματική ουδετερότητα: Η ζωτικής σημασίας πρόκληση που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα για μηδενικό ισοζύγιο εκπομπών άνθρακα. Μετριέται ως ισοσκελισμός των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και των απορροφήσεων τους από φυσικά οικοσυστήματα μέσα σε μία δεδομένη χρονική περίοδο. Για να αποφύγουμε τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η κλιματική ουδετερότητα πρέπει να επιτευχθείσε κάθε γωνιά του πλανήτη το αργότερο μέχρι το 2050. Κολοσσιαία πρόκληση!

Με βάση πάντα τον επιστημονικά δεδομένο πήχη της επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας το συντομότερο δυνατόν, ώστε να μην ξεπεραστεί το κατώφλι των 1,5-2 βαθμών Κελσίου, πρώτη προτεραιότητα, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα, είναι ο μηδενισμός των εκπομπών στον τομέα της ενέργειας.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
Γράφημα: Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ ανά τομέα (εκτός χρήσεων γης, αλλαγών χρήσεων γης και δασοπονίας) για το 2017 Πηγή: UNFCCCDataInterface

Ειδικά στον τομέα της ενέργειας (συμπεριλαμβανόμενων των μεταφορών), η εξοικονόμηση είναι προτεραιότητα και η ηλεκτροπαραγωγή κατά 100% από ΑΠΕ είναι μονόδρομος.

Η μεγάλη πρόκληση όμως είναι το νέο ενεργειακό μοντέλο να είναι διαφορετικό από το παλιό και απολιθωμένο. Έτσι, για παράδειγμα η οικολογικά σωστή και κοινωνικά δίκαιη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι πρόταγμα που πρέπει να εκφραστεί ως μαζική κοινωνική διεκδίκηση και να μην αποτελέσει αποκλειστικά και μόνο πεδίο επιχειρηματικής δραστηριότητας. Με δεδομένο ότι οι ΑΠΕ είναι υποδομές καταρχήν περιβαλλοντικού σκοπού, η ανάπτυξή τους είναι απαραίτητο να επιτευχθεί με τους ασφαλέστερους για τη βιοποικιλότητα όρους και προϋποθέσεις.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@AP Photo/David Bebber, file

Όλα δείχνουν ότι όταν η ανθρωπότητα βγει από την καραντίνα, ο κόσμος θα έχει αλλάξει για τα καλά. Ο πήχης διεθνώς για οικολογικά και κοινωνικά δίκαιη ανάπτυξη έχει ανέβει πολύ ψηλά, καθώς το διακύβευμα είναι πλέον η ίδια η επιβίωση των ανθρώπινων κοινωνιών.

Η κλιματική αλλαγή δεν έχει απλές λύσεις. Αφορά ολόκληρο τον πλανήτη και όχι μια συγκεκριμένη περιοχή ή ένα είδος. Ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν μηδενιστούν οι εκπομπές σε όλες τις γωνιές του πλανήτη. Αυτή και μόνο η ανάγκη για παγκόσμια συμπόρευση και η υπονόμευση των προσπαθειών ενός κράτους από το έλλειμμα κλιματικής πολιτικής του άλλου είναι ο κυριότερος λόγος αδράνειας και πολιτικού ωχαδερφισμού: «ωχ τώρα, γιατί να κλείσουμε εμείς τις λιγνιτικές μας μονάδες στην Ελλάδα όταν η Γερμανία άνοιξε την τελευταία λιγνιτική της μονάδα το 2020;».

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@Eurokinissi

Εκτός όμως από την πολιτική αδράνεια με δικαιολογία την κλιματική απραξία άλλων κυβερνήσεων, το μεγαλύτερο στοίχημα είναι η σωστή ανάπτυξη των υποδομών στις οποίες θα θεμελιωθεί η ίδια η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα. Το πιο συγκρουσιακό παράδειγμα είναι η αλλαγή του μοντέλου ηλεκτροπαραγωγής από την καύση ορυκτών καυσίμων στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ενώ η λύση στο ενεργειακό πρόβλημα είναι προφανής και αφορά τη χρήση του ανέμου και του ήλιου που αφθονούν στην Ελλάδα και στα περισσότερα μέρη του πλανήτη, εντούτοις η χωρική τους ανάπτυξη προκαλεί αντιδράσεις σε σημαντικό βαθμό δικαιολογημένες.

Θα παραμερίσω τις αντιδράσεις που γεννιούνται από το γαργάλημα των συντηρητικών αντανακλαστικών. Όπως συμβαίνει με κάθε μεγάλη αλλαγή, έτσι και με το σβήσιμο των εργοστασίων που καίνε κάρβουνα και υδρογονάνθρακες είναι ψυχολογικά αναμενόμενο μια μερίδα της κοινωνίας φοβικά να θεοποιεί τους παππούδες που κάτι ήξεραν όταν έκαιγαν κάρβουνα, αλλά έκαναν μαζί και εξοικονόμηση και τέλος πάντων και σίγουρα δεν θα ήθελαν στα χωριά τους γύρω να βλέπουν μεγάλες ανεμογεννήτριες που αλλάζουν τη θέα και κάπου γράφτηκε ότι έχουν και επιπτώσεις στα ζώα και στα φυτά.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@Eurokinissi-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ

Οι κυριότερες προκλήσεις στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, κυρίως των αιολικών και φωτοβολταϊκών που δεν υπαγορεύονται από απόλυτους χωρικούς περιορισμούς (όπως η γεωθερμία που μπορεί να αναπτυχθεί μόνο όπου υπάρχουν γεωθερμικά πεδία) είναι:

  1. Η πραγματική και επιστημονικά αποτιμήσιμη επίπτωση στα σημαντικά οικολογικά χαρακτηριστικά των περιοχών ανάπτυξής τους,
  2. Η κοινωνική συμμετοχή στην ανάπτυξη της καθαρής ενέργειας, στοιχείο που λειτουργεί ως μηχανισμός ελέγχου, αλλά μπορεί και να διασφαλίσει καλύτερους όρους κατασκευής και λειτουργίας και σίγουρα αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας. Η μονοπώληση της ρυπογόνας οικονομίας των ορυκτών καυσίμων από ενεργειακούς γίγαντες είναι μοντέλο που δεν πρέπει να επαναληφθεί στη μετάβαση προς την καθαρή ενέργεια, ειδικά καθώς το στοίχημα είναι η κλιματική δικαιοσύνη και οι καλύτεροι όροι ικανοποίησηςτων ενεργειακών αναγκών χωρίς κανένας να μείνει πίσω.

Έργα ΑΠΕ που δεν πληρούν αυστηρούς κανόνες και δεν εφαρμόζουν βέλτιστες διαθέσιμες πρακτικές προστασίας του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας αποτελούν δυσφήμιση για την καθαρή ενέργεια και τελικά υποσκάπτουν τον κλιματικά αναγκαίο στόχο ηλεκτροπαραγωγής κατά 100% από ανανεώσιμες πηγές μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου

Στην ενωμένη Ευρώπη, η μεγάλη πρόκληση είναι η εφαρμογή των πακέτων οικονομικής ανάκαμψης από την κρίση που προκάλεσε η πανδημία χωρίς να προκληθεί απολύτως καμία βλάβη στο περιβάλλον και βέβαια η πορεία προς μια πραγματικά πρωτοποριακή Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (EUGreenDeal). Σημαντική εξέλιξη του περασμένου καλοκαιριού ήταν ότιθεσπίστηκε το ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, που θα χρηματοδοτήσει την απελευθέρωση των οικονομιών από τον ρυπογόνο και κλιματικά καταστροφικό λιγνίτη και τον λιθάνθρακα – πρέπει απαραιτήτως να εξασφαλιστεί ότι αυτή η μετάβαση δεν θα καταλήξει να ενισχύει το ορυκτό αέριο, και βέβαια ότι δεν θα πλουτίσει τους λίγους, αφήνοντας τους πολλούς ανθρώπους στο περιθώριο.

Η απεξάρτηση των οικονομιών από το καταστροφικό για την υγεία ανθρώπων και πλανήτη κάρβουνο, που επί πολλές δεκαετίες ήταν κύρια πηγή ηλεκτρικής ενέργειας, αφήνει δεκάδες χιλιάδες εργαζομένους σε εκκρεμότητα για την επόμενη μέρα. Η μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή, που στην Ελλάδα αφορά κατά κύριο λόγο την Κοζάνη, τη Φλώρινα και τη Μεγαλόπολη, είναι ένα μεγάλο στοίχημα όχι μόνο για τις εθνικές κυβερνήσεις, αλλά και συνολικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η υποστήριξη προς τις κοινωνίες που βρίσκονται σε τροχιά μετάβασης, είτε επαγγελματικής, είτε ευρύτερα οικονομικής, είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί ως ευθύνη όλων μας. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως οι περιοχές αυτές, που τις τελευταίες δεκαετίες βρέθηκαν σε πλήρη εξάρτηση από τον άνθρακα, σήκωσαν το βάρος της τροφοδότησης όλων μας με ηλεκτρισμό, με μεγάλο κόστος για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Τους χρωστάμε ευγνωμοσύνη και τους οφείλουμε κάθε στήριξη στην πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα και τη μεταλιγνιτική εποχή.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@Eurokinissi

Κλιματικό επιμύθιο

Η κλιματική αλλαγή τα αλλάζει όλα. Η ζωή στον πλανήτη δεν είναι όπως τη γνωρίσαμε και θα συνεχίσει να μεταβάλλεται προς το χαοτικά απρόβλεπτο, όσο επιδεινώνεται η κρίση. Ακριβώς επειδή μιλάμε για παγκόσμια κρίση, ίσως η κλιματική αλλαγή να αποτελεί ιστορικά τη μεγαλύτερη πρόκληση για παγκοσμιοποίηση της διακρατικής συνεργασίας, αλληλεγγύης και συνεννόησης.

Η 26η παγκόσμια διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (COP26), που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο στη Γλασκόβη, σωστά χαρακτηρίστηκε ως τελευταία ευκαιρία αναχαίτισης της κρίσης στον 1,5 βαθμό. Σημαντικό πολιτικό αποτέλεσμα της COP26 είναι ότι το σύμφωνο της Γλασκόβης αναγνωρίζει τον 1,5 βαθμό ως το απόλυτο όριο στο οποίο πρέπει να στοχεύσουν όλες οι πολιτικές. Άλλη ιστορικά πρωτόγνωρη εξέλιξη είναι η τοποθέτηση του κάρβουνου στο παγκόσμιο στόχαστρο: στην παράγραφο 36, για πρώτη φορά αναφέρεται ο άνθρακας (coal) ως τρόπος παραγωγής ενέργειας που πρέπει να αποσυρθεί για τα καλά. Επειδή όμως οι δύσκολες πολιτικές κρίνονται στις λεπτομέρειες, οι σχετικές προβλέψεις δεν είναι εκφρασμένες ως δεσμεύσεις, αλλά μάλλον ως ισχυρές παραινέσεις. Επίσης, για πρώτη φορά αναγνωρίζεται η ανάγκη για μετατόπιση των δημόσιων επιδοτήσεων προς τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση και παύση των ενισχύσεων προς τα ορυκτά καύσιμα.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου

Στην πραγματικότητα, συνεχίζουμε να οδεύουμε προς έναν εμπύρετο πλανήτη κατά +2 βαθμούς Κελσίου. Οι κυβερνήσεις που συναντήθηκαν στη Γλασκόβη δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων και δεν κάλυψαν με συναίσθηση του κατεπείγοντος το κενό στους δεσμευτικούς στόχους για μηδενισμό των εκπομπών και στήριξη των οικονομικά αδύναμων του κόσμου. Έκαναν όμως μερικά αξιόλογα βήματα μπροστά. Η μεγαλύτερη αγωνία είναι τα βήματα αυτά να γίνουν άλματα, πρωτίστως από τα κράτη του οικονομικά ανεπτυγμένου κόσμου, όπως η Ελλάδα, πριν το κλιματικό χάος γίνει η νέα πραγματικότητα που θα μας ωθήσει προς βουτιές στο κενό.

Στην αβεβαιότητα του κλιματικού χάους που έρχεται, η καθολική αλλαγή προς μηδενικού κλιματικού αποτυπώματος πολιτικές και μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης είναι μονόδρομος. Οι πολιτικά πρωτοπόροι προς μια πορεία νομοτελειακά προδιαγεγραμμένη έχουν με μεγάλη βεβαιότητα εξασφαλισμένο το πλεονέκτημα της πρώτης κίνησης (first mover advantage) σε έναν κόσμο που ‘διψάει’ για καινοτόμες λύσεις σε όλα τα πεδία μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική κρίση.

Η μικρή ιστορία της κλιματικής κρίσης και η αμείλικτη πραγματικότητα του 1,5 βαθμού Κελσίου
@AP Photo/Markus Schreiber

Για την Ελλάδα, μια χώρα που ήδη βλέπει τις δραματικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης να πλήττουν ανθρώπους, φύση και οικονομία, το πεδίο δόξης στον αγώνα για πρωτοποριακές κλιματικές πολιτικές είναι λαμπρό. Πρώτος σταθμός: ένας εθνικός κλιματικός νόμος που βάζει τις βάσεις για τις θεμελιώδεις αλλαγές που είναι απαραίτητες σε όλα τα πεδία της οικονομίας, της διακυβέρνησης και κοινωνικής συμμετοχής, της παιδείας και της δικαιοσύνης ώστε η κλιματική ουδετερότητα να γίνει πραγματικότητα και η Ελλάδα να κερδίσει συντεταγμένα και αποφασιστικά τον χώρο που δειλά διεκδικούν αρκετά κράτη. Ο κλιματικός νόμος που η κυβέρνηση έχει θέσει σε διαβούλευση είναι ένα δειλό και άτσαλο βήμα προς το εμπρός. Μεγάλη πρόκληση για όλη την κοινωνία να διεκδικήσουμε έναν κλιματικό νόμο που θα φέρει την Ελλάδα στην πρωτοπορία και για τα κόμματα της Βουλής να υπερβούν μικροκομματικούς ανταγωνισμούς και να νομοθετήσουν σήμερα με ευθύνη για τον κόσμο που πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει μετά την τετραετία τους.


[1] William. G. Christy. (1960). HISTORY of the Air Pollution Control Association. Journal of the Air Pollution Control Association, 10:2, 126-174, DOI: 10.1080/00022470.1960.10467911

[2] Arrhenius, Svante. (1896). On the Influence of Carbonic Acid in the Air upon the Temperature of the Ground Philosophical Magazine and Journal of Science Series 5, Volume 41, April 1896, pages 237-276.

[3] European Commission. Why the Prespa Lakes are shrinking. Cordis Research Results. https://cordis.europa.eu/article/id/202122-why-the-prespa-lakes-are-shrinking

[4] Spike, Justin. (2021, August 14). Drought threatens Hungarian lake with environmental crisis. AP. https://apnews.com/article/business-environment-and-nature-droughts-environment-climate-change-f2a85e7b16324ad43eeda9ab002ddfcf

[5] Carrington, Damian. (2020, July 30). The four types of climate denier, and why you should ignore them all. https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/jul/30/climate-denier-shill-global-debate

[6] Εδώ μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόσφατη επιστημονική δημοσίευση: McIntyre, Lee. (2021, August 5). Talking to science deniers and sceptics is not hopeless. Nature 596, 165 (2021). doi: https://doi.org/10.1038/d41586-021-02152-y

Όλες οι Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο,  στο ertnews.gr
Διάβασε όλες τις ειδήσεις μας στο Google
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος