Ποιά είναι η σημασία, αλλά και ο συμβολισμός, του γεγονότος πως στις 15/11/22 ο πληθυσμός της Γης πέρασε τα 8 δισ. σύμφωνα με τους υπολογισμούς των υπηρεσιών των Ηνωμένων Εθνών ; Τι δημογραφικές προβλέψεις γίνονται για το σύνολο του πλανήτη, ειδικά την Ευρώπη και συγκεκριμένα τη χώρα μας και το κατά πόσον οι αναμενόμενες πληθυσμιακές εξελίξεις, αλλά και ορισμένες ανατροπές, θα έχουν κοινωνικές, οικονομικές, αλλά και γεωπολιτικές συνέπειες ; Tα κρίσιμα αυτά ζητήματα αναλύθηκαν στην εκπομπή του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο», με προσκεκλημένο τον Βύρωνα Κοτζαμάνη, Ομ. Καθηγητή Δημογραφίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Επιστημονικό Υπεύθυνο του Ερευνητικού Προγράμματος του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας & Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) “Δημογραφικά Προτάγματα στην Έρευνα και Πρακτική στην Ελλάδα” .
Όπως προαναφέρεται, οι υπηρεσίες τoυ OHE υπολόγισαν πως την 15η Νοεμβρίου ο πληθυσμός της Γης έφτασε τα 8 δισ. Χρειάστηκαν δηλαδή 11 και κάτι χρόνια για να μεγαλώσει δημογραφικά ο κόσμος από τα 7 δισ. και 48 έτη για να διπλασιαστεί. Με βάση αυτές τις καταγραφές υπάρχει μεν τάση μείωσης της ανάπτυξης, αλλά ο παγκόσμιος πληθυσμός θα συνεχίζει να αυξάνει. Ωστόσο, παρά την δημιουργία υπερεξελιγμένων μοντέλων που μπορούν να λάβουν υπόψη τους τους παράγοντες της θνητότητας, της γονιμότητας, της μόρφωσης, της υγείας, της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης και της μετανάστευσης, οι προβολές για το μέλλον διαφέρουν: Οι τρεις κύριοι φορείς που ασχολούνται με προβλέψεις για τον παγκόσμιο πληθυσμό -ο ΟΗΕ, το Ινστιτούτο Μετρήσεων και Αξιολόγησης της Υγείας (IHME) στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον και το Κέντρο IIASA-Wittgenstein στη Βιέννη- κάνουν διαφορετικές εκτιμήσεις. Π.χ. ο ΟΗΕ λέει ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα κορυφωθεί στη δεκαετία του 2080 στα 10,4 δισεκατομμύρια, αλλά το IHME και το Wittgenstein πιστεύουν ότι αυτό θα συμβεί νωρίτερα, μεταξύ 2060 και 2070, με οροφή χαμηλότερη από 10 δισεκατομμύρια. Έτσι, τα ερωτήματα που τίθενται είναι τι θα εξαρτηθεί κάτι τέτοιο, αλλά και πιο θεωρείται ένα όριο για να μιλάμε για υπερπληθυσμό, καθώς και για βιώσιμα πληθυσμιακά μεγέθη.
Επίσης, ένα μεγάλο ζήτημα στην εξέλιξη του πληθυσμού είναι οι πολύ διαφορετικοί ρυθμοί δημογραφικής ανάπτυξης μεταξύ των χωρών, Π.χ υπολογίζεται πως η Ινδία, η οποία έως το τέλος του 2022 θα είχε πληθυσμό 1.410 δις. άτομα, εντός του 2023 θα ξεπεράσει την Κίνα, η οποία θα κλείσει την τρέχουσα χρονικά με πληθυσμό 1.450 δις. Ωστόσο, ο δημογραφικές ανατροπές μετά μερικές δεκαετίες αναμένεται να είναι εντυπωσιακές, καθώς οι χώρες που θα διατηρήσουν ένα ρυθμό γεννήσεων 2.1 παιδιά ανά οικογένεια (ο οποίος εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του υπάρχοντος πληθυσμού) θα είναι λίγες, ακόμη και μεταξύ των φτωχότερων, οι οποίες έως τώρα παρουσιάζουν την μεγαλύτερη δημογραφική αύξηση. Π.χ. σε μελέτη που είχε δημοσιευτεί στο έγκυρο περιοδικό Lancet προ διετίας, με προβολές της πληθυσμιακής εξέλιξης σε 195 χώρες του πλανήτη ως το 2100 ο πληθυσμός της Ινδίας εκτιμάται ότι θα έχει υποχωρήσει στο 1 δις., δεύτερη χώρα σε πληθυσμό θα είναι η Νιγηρία με περίπου 750 εκατ. και η Κίνα μόλις τρίτη με περίπου 700 εκατ ! Μεγάλη πληθυσμιακή κάμψη θα παρουσιάσουν σχεδόν όλες οι αναπτυγμένες κοινωνικοοικονομικά χώρες, με σχετική εξαίρεση κράτη προς τα οποία θα συνεχιστεί έντονη μετανάστευση, όπως ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Σκανδιναβικές χώρες, Γερμανία, Βρετανία. Αντιθέτως σημαντική δημογραφική ανάπτυξη θα έχουν χώρες κατά κύριο λόγο της Αφρικής, αλλά και ορισμένες της Ασίας, όπως η Ινδονησία, οι Φιλιππίνες, το Ιράκ, η Τουρκία με περίπου 100 εκατ. (έως τα τέλη του αιώνα), το Ισραήλ κλπ.). Ο πληθυσμός της Ευρώπης θα υποστεί σημαντική μείωση, αλλά περίπου το ίδιο θα συμβεί και στη Λ. Αμερική, καθώς και αρκετές χώρες της Ασίας, ιδιαίτερα στις πλέον αναπτυγμένες (Ιαπωνία και Ν.Κορέα, όπου η γονιμότητα έχει φτάσει στο 0,81 παιδιά ανά οικογένεια!), με συνέπειες στην ανάπτυξη, αλλά και την ισχύ τους.
Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα είναι η πολύ άνιση κατανομή και πυκνότητα των πληθυσμών σε σχέση με την έκταση που διαθέτουν οι διάφορες χώρες. Σήμερα, ποσοστό μεγαλύτερο του 50% του πληθυσμού ζει σε επτά κράτη (Ινδία, Κίνα, ΗΠΑ, Ινδονησία, Πακιστάν, Νιγηρία, Βραζιλία). Έως το 2100 υπολογίζεται πως το ίδιο ποσοστό θα μοιράζεται σε 10 (Κίνα, Ινδία, Νιγηρία, Πακιστάν, Κονγκό, ΗΠΑ, Αιθιοπία, Ινδονησία, Τανζανία και Αίγυπτος). Επίσης, τώρα στην Ινδία αντιστοιχούν 464 άνθρωποι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, στην Κίνα 153 και στην Ελλάδα 81. Στο άλλο άκρο είναι η Γροιλανδία, των 0.14 κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, η Μογγολία και η Δυτική Σαχάρα με 2 και η Ισλανδία με 3.4. Σε ό,τι αφορά τις χώρες που έχουν πληθυσμό τουλάχιστον 10.000.000 ανθρώπους, η Αυστραλία είναι στην κορυφή των πιο αραιοκατοικημένων περιοχών με 3.32 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ακολουθεί ο Καναδάς με 4.19, τρίτο το Καζακστάν με 7.04 και τέταρτη η Ρωσία με 8,6. Πρόκειται για μια ακόμη παράμετρο που μπορεί να επηρεάσει τις μεταναστευτικές και γεωπολιτικές εξελίξεις του μέλλοντος.
Σε ό,τι αφορά την Ευρώπη ως σύνολο, η ήπειρος μας είναι αντιμέτωπη με την εντονότερη δημογραφική κρίση παγκοσμίως, εξαιτίας του χαμηλού ποσοστού γεννήσεων και του πληθυσμού που γερνάει γρήγορα. Και παρότι συνολικά ο παγκόσμιος πληθυσμός γερνά, η Ευρώπη αποτελεί το χειρότερο παράδειγμα αυτής της τάσης, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την ανατολική και νότια πλευρά της, εξαιτίας των ιστορικά χαμηλών ποσοστών γεννήσεων, αλλά και της μετανάστευσης. Ήδη η μέση ηλικία στην Ευρώπη βρίσκεται στα 43 έτη, δηλ. 12 χρόνια πάνω από τον υπόλοιπο κόσμο και η τάση αυτή αναμένεται να επιδεινωθεί. Ειδικά στη Νότια Ευρώπη τα εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά γεννήσεων καθιστούν τη δημογραφική τάση μια ιδιαίτερη πρόκληση, κάτι που φυσικά αφορά και τη χώρα μας. Συνολικά, στη Ν. Ευρώπη το ποσοστό γεννήσεων είναι 1,37%, δηλαδή πολύ κάτω από το 2,1% που χρειάζεται για την αντικατάσταση του πληθυσμού. Η Ελλάδα είναι μαζί με την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία ανάμεσά στις 10 με τον χαμηλότερο αριθμό γεννήσεων ανά γυναίκα. Επίσης, ιδιαίτερα αρνητική είναι οι δημογραφική κατάσταση στις περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και ιδίως των Βαλκανίων. Αντιθέτως, συγκράτηση του πληθυσμού και ελαφρά αύξηση παρουσιάζεται σε κράτη που δέχονται σημαντικές μεταναστευτικές ροές, όπως είναι οι Σκανδιναβικές χώρες, η Γερμανία, η Αυστρία και η Ελβετία.
Με βάση αυτές τις τάσεις οι ειδικοί ανησυχούν ιδιαίτερα για τον αντίκτυπο που θα έχει η γήρανση του πληθυσμού ως προς στα δημοσιονομικά μεγέθη, τους ρυθμούς ανάπτυξης, τα συνταξιοδοτικά συστήματα και ιδίως το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης. Π.χ. σύμφωνα με τις προβλέψεις της Κομισιόν, οι δαπάνες για την υγεία και τις συντάξεις των ηλικιωμένων, που ήδη αντιστοιχούν κατά μέσο όρο στο 25% του ΑΕΠ στην ΕΕ, θα αυξηθούν κατά 2,3% έως το 2040. Επίσης, έως το 2035, ένας στους 4 ανθρώπους αναμένεται να είναι 65 ετών και πάνω στην Ευρώπη, ενώ το 1950 η αντίστοιχη αναλογία ήταν ένας στους 13. Ως συνέπεια, μελέτες του ΔΝΤ εκτιμούν ότι θα υπάρξει συρρίκνωση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις πιο ανεπτυγμένες χώρες, ενώ η μείωση αναμένεται να είναι σημαντική στις οικονομίες της ΕΕ.
Ειδικώς η Ελλάδα χαρακτηρίζεται με έναν από τους χαμηλότερους δείκτες γονιμότητας παγκοσμίως και η κατάσταση εκτιμάται ότι θα επιδεινωθεί ως το τέλος του αιώνα. Χαρακτηριστικά, να αναφερθεί πως ο δείκτης γονιμότητας ήταν το 2017 στο 1.42 ανά οικογένεια και αναμένεται να ελαττωθεί στο 1.29 στο μέσο του αιώνα και στο 1.19 στα τέλη του. Στο πλαίσιο αυτό, η προαναφερόμενη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Lancet προβλέπει ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας θα μειωθεί το 2100 σε περίπου 5,5 εκατομμύρια, ενώ υπάρχουν και πιο απαισιόδοξα σενάρια για 4,5 εκατομμύρια ! Βεβαίως, οι τόσο μακροπρόθεσμες προβλέψεις είναι σχετικές, μια και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Προς το παρόν, πάντως, τα προσωρινά στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν από τη γενική απογραφή πληθυσμού του 2021 καταγράφουν 10.432.481 μόνιμους κατοίκους , ήτοι -3.5% μείωση σε σχέση με το 2011. Οι αριθμοί αυτοί δεν είναι πλέον προβλέψεις, αλλά καταγραφόμενες τάσεις, που δημιουργούν μεσοπρόθεσμα, αλλά ακόμη και βραχυπρόθεσμα, θέματα για την ανάπτυξη, τα συνταξιοδοτικά και προνοιακά συστήματα της χώρας, αλλά ακόμη και για την ασφάλειά της, εφόσον δεν βρεθούν ρεαλιστικοί τρόποι για να αλλάξουν, έστω μερικώς.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος