Η τεράστια σημασία που έχουν για τον άνθρωπο οι ανθρώπινες σχέσεις βρίσκεται παντού, ακόμα και στους δρόμους, εκεί όπου ζουν (λόγω συνθηκών ή και δικής τους επιλογής) οι άστεγοι… Ένα επιστημονικό άρθρο για την αστεγία από την υπ. Διδάκτορα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και Υπεύθυνη τμ. Ψυχικής Υγείας του Ενιαίου Δημοσιογραφικού Οργανισμού (ΕΔΟΕΑΠ), Άρια Χριστοπούλου.
“A house is not a home” λέει το τραγούδι του Burt Bacharach/Hal David song (1964). Αν και προφανές για τους περισσότερους από εμάς, όταν αφορά σε άλλους η πραγματικότητα αυτή μας διαφεύγει. Για τους άστεγους φερόμαστε σαν, το να μπει μια “στέγη πάνω από το κεφάλι τους” είναι πιο σημαντικό από το τι γίνεται μέσα στο κεφάλι τους, σαν το σημαντικό να είναι το φυσικό καταφύγιο που προσφέρει η στέγη και όχι το ψυχολογικό καταφύγιο που μπορεί να προσφερθεί από τις ανθρώπινες σχέσεις που δημιουργούνται κάτω από αυτήν τη στέγη. Είναι οι σχέσεις αγάπης και οι συναισθηματικοί δεσμοί που μας κάνουν αυτό που είμαστε και νοηματοδοτούν τις ζωές μας…
Ο καλλιτέχνης Vincent Van Gogh, στην αλληλογραφία του με τον αδερφό του Τεό, του έγραψε: “η πιο αποτελεσματική ιατρική είναι η αγάπη και ένα σπίτι”. Δεν έγραψε “τροφή και μια στέγη”. Ο Oliver Twist κατοίκησε κάτω από πολλές στέγες, αλλά ποτέ σε ένα αληθινό σπίτι. Ακόμη και ο Harry Potter θεωρούσε ως αληθινό του σπίτι τη σχολή Hogwarts μέχρι που έφτιαξε τη δική του οικογένεια με την Ginny Weasley. Η απλή και προφανής αυτή αλήθεια για τη σημασία των σχέσεων στην ανθρώπινη ζωή βρίσκεται παντού. Ακόμη και οι άνθρωποι που καταλήγουν να αυτοκτονούν, όπως για παράδειγμα οι φυλακισμένοι, είχαν μια στέγη και φαγητό για να επιβιώσουν. Αυτό που τους έλειπε ήταν η αίσθηση της αξίας, της ταυτότητας, του νοήματος… -με λίγα λόγια, η αίσθηση του ανήκειν σε σχέσεις ουσίας και η αίσθηση του σχετίζεσθαι, οι συναισθηματικοί δεσμοί βάθους.
Πρόσφατα, σε μια προσπάθεια μινιμαλιστικής καταγραφής των παγκόσμιων ψυχολογικών αναγκών του ανθρώπινου είδους, απλές έννοιες όπως να αγαπιέσαι, να ακούγεσαι, να ανήκεις, να καταφέρνεις, να έχεις ελπίδα και νόημα στη ζωή, αναδείχθηκαν ως τα πιο ουσιαστικά συστατικά της “ψυχολογικής διατροφής” που έχουμε ανάγκη οι άνθρωποι.
Είναι οι ανθρώπινες σχέσεις αυτές που μπορούν να διορθώσουν τις συναισθηματικές ζημίες του καθενός μας, που μπορούν να αφοπλίσουν την εσωτερική μοναξιά μας και να μας βοηθήσουν να αισθανθούμε ότι πραγματικά ανήκουμε στον ανθρώπινο κόσμο. Κανένα ανθρώπινο πλάσμα δεν μπορεί να νιώσει ότι ανήκει σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό του, αν δεν βιώσει τουλάχιστον ένα σταθερό και ασφαλή συναισθηματικό δεσμό. Αυτή η διαδικασία συνήθως ξεκινά μέσα σε μια οικογένεια, μέσω του ασφαλούς δεσμού μεταξύ ενός βρέφους και της μητέρας του. Πολλοί από τους ανθρώπους που καταλήγουν να κοιμούνται στους δρόμους ζουν στις εσχατιές μιας κοινωνίας, σε μια ζώνη αποκλεισμένη.
Η οικογενειακή ζωή αρχικά λειτουργεί ως μια μικρογραφία της κοινωνίας, διδάσκοντάς μας τη θέση μας αργότερα σε μια μεγαλύτερη κοινωνία. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, όμως, είναι οι συναισθηματικοί δεσμοί μέσα στην οικογένεια που θέτουν τις προϋποθέσεις μέσα στις οποίες η ανθρώπινη προσωπικότητα θα αναπτυχθεί ή θα συμπτυχθεί. Δεν είναι, λοιπόν, ο κοινωνικός αποκλεισμός άλλα ο ψυχολογικός αποκλεισμός το μεγαλύτερο πρόβλημα των άστεγων. Είναι μύθος να πιστεύουμε ότι οι άστεγοι δεν φεύγουν από τον δρόμο επειδή δεν έχουν μια στέγη. Δεν φεύγουν από τον δρόμο, στην πραγματικότητα, λόγω των βιωμάτων και των παρελθοντικών εμπειριών τους, όπου τραυμάτισαν τις προσωπικότητες τους που τους κάνει να νιώθουν αποξενωμένοι από τον εαυτό τους, βαθιά έλλειψη εμπιστοσύνης στους ανθρώπους και συνεπώς αδυναμία να σχετιστούν με το σύνολο της κοινωνίας.
Μπορούμε να σκεφτούμε την α-στεγία ως μια έκφανση μιας ψυχολογικής α-στεγίας. Η α-στεγία εμπεριέχει μια πλήρη παραμέληση ή απουσία οποιασδήποτε αίσθησης πυρήνα και ταυτότητας , σε συνδυασμό με μια “παρανοϊκή” δυσπιστία και επίμονη αποφασιστικότητα να αρνούνται και να απορρίπτουν την ανάγκη για εξάρτηση από τους άλλους. Όταν το βλέμμα μας πέφτει σε έναν άστεγο, αυτό που βλέπουμε είναι ένα διπλό μήνυμα: “άσε με ήσυχο” και “κοίτα πόσο σε έχω ανάγκη”. Αυτό που συχνά με αφέλεια αποδίδεται και σε “επιλογή ή κατάληξη” ζωής, δεν είναι παρά η ηχώ αυτοκαταστροφής και αυτοπαραίτησης, ένα δηλαδή προφανές σύμπτωμα ενός τραυματισμένου και αυτοκαταστροφικού νου. Από την άλλη αν αναλογιστούμε το δικό μας βλέμμα όταν περνάμε δίπλα από έναν άστεγο, εμπεριέχει επίσης ένα ανάλογο διπλό μήνυμα του “τι κρίμα που φτάσαμε και γρήγορα να προσπεράσουμε γιατί δεν αντέχουμε να κοιτάμε για πολλή ώρα αυτήν την πραγματικότητα”. Ακόμη κι αυτή η απόρριψη του βλέμματος μας, είτε από άρνηση, είτε από φόβο, είτε από ανημπόρια να αντιδράσουμε σε αυτό που βλέπουμε, βιώνεται ως ακόμα μια απόρριψη από τους άστεγους. Απορρίπτουμε δηλαδή το βλέμμα μας, το ρίχνουμε και το περνούμε γρήγορα από εκείνους, σε μια αμυντική μας προσπάθεια να αρνηθούμε την πραγματικότητα τους. Διότι το βλέμμα αυτό μας είναι εντελώς ανοίκειο στην Ελλάδα.
Το Βig Ιssue του Λονδίνου, το ομόλογο της ελληνικής Σχεδίας, και οι άστεγοι που το πλαισιώνουν είναι μια οικεία κατάσταση σε όποιον έχει περπατήσει τους δρόμους της βρετανικής πρωτεύουσας. Η ελληνική αντίστοιχη δράση σε επίπεδο Τύπου δίνει μια σωστή πρόσληψη του όλου φαινομένου, βοηθώντας να αναρωτηθούμε πάνω σε αυτά τα ζητήματα, κάνοντας το ανοίκειο στην ελληνική κοινωνία να αρχίζει να αναδεικνύεται ως οικείο πρόβλημα των δρόμων της Αθήνας, ως μια έκφανση της μεταμοντέρνας ελληνικής εξαθλίωσης της κοινωνίας μας.
Αυτό που συνήθως προσφέρεται σε κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους είναι ένας ξενώνας και παροχές συσσιτίων. Αυτό στο σήμερα μας το ονομάζουμε αλληλεγγύη. Και σε κάποιο επίπεδο προφανώς και είναι…
Σε μια πρόσφατη συζήτηση με τον καλό συνάδελφο Χρίστο Η., σε μια ομαδική, ακτιβιστική του προσπάθεια, ένας πυρήνας οκτώ ατόμων βοηθά άστεγους χρήστες ουσιών παρέχοντας τους ζεστό φαγητό, από τα ίδια άτομα, στα ίδια άτομα, στα ίδια στέκια και με την ίδια εβδομαδιαία συχνότητα. Αυτό που με εντυπωσίασε είναι όταν μου είπε πως αυτό που φαίνεται να εκτιμούν οι άστεγοι άνθρωποι περισσότερο και από τη ζεστή σοκολάτα ή τη ζεστή μερίδα φαγητού μια κρύα Πέμπτη του χειμώνα, είναι η σχέση και η σταθερή επαφή κάθε εβδομάδα με τα μέλη της ομάδας. Η αίσθηση δηλαδή ότι κάποιος νοιάζεται, δείχνει το ενδιαφέρον του και δεν τους ξεχνά στο κρύο ή στην πολλή ζέστη. Ο συναισθηματικός δεσμός δηλαδή που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα τους, που έχει σχεδόν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας σχέσης φιλικής.
Αυτό που κάνουμε, είτε ως κοινωνικοί φορείς είτε ως συλλογικές κοινότητες είτε ως μονάδες, είναι να παρέχουμε ξενώνες που προσφέρουν στέγη και φαγητό, χωρίς όμως καμιά ουσιαστική θεραπευτική αξία, σαν να πιστεύουμε πως πράγματι αυτό που τους λείπει είναι μια στέγη και φαγητό. Σε όσους στρέφονται στις ουσίες σε μια προσπάθεια διαχείρισης ενός βαθύτερου ψυχικού μαρτυρίου, παρέχουμε αποτοξίνωση χωρίς θεραπεία, ή θεραπεία χωρίς αποτοξίνωση, ή σύντομες θεραπευτικές παρεμβάσεις, αλλά όχι σχέσεις διαρκείας που θα δώσουν αίσθηση ασφάλειας, και προσφέρουμε στέγες αλλά όχι σπίτια. Με λίγα λόγια, προσφέρουμε ακόμη μια εμπειρία μιας δυσλειτουργικής οικογένειας αλλά αυτή την φορά μιας επαγγελματικής οικογένειας, στην οποία οι άνθρωποι αυτοί θα αναβιώσουν απορρίψεις του παρελθόντος, εγκατάλειψη και σχέσεις που δεν κατάφεραν να τους δώσουν, για όποιον λόγο, αυτό που πραγματικά είχαν κάποτε ανάγκη.
Το βλέμμα μας, λοιπόν, ας σταθεί εκεί. Να μην φοβόμαστε να αντικρίσουμε αυτό που ορθώνεται μπροστά μας. Γιατί δεν είναι αριθμοί ανθρώπων που συναντάμε κάθε λίγα μέτρα στο διάβα μας, αλλά άνθρωποι, σαν κι σένα, σαν κι εμένα…”
Άρια Χριστοπούλου
υπ. Διδάκτορας Συμβουλευτικής Ψυχολογίας
Υπεύθυνη τμ. Ψυχικής Υγείας του Ενιαίου Δημοσιογραφικού Οργανισμού
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος