Γιατί είναι πιο εύκολο η Ε.Ε. να διαλυθεί παρά να αλλάξει

Του Γιώργου Χ. Παπαγεωργίου

Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι πολιτικοί και αξιωματούχοι, μετά τη βρετανική ψήφο, εκφράζουν την απογοήτευσή τους και στερεότυπα επαναλαμβάνουν την ελπίδα τους ότι «οι ευρωπαϊκές ηγεσίες θα λάβουν το μήνυμα και θα κάνουν την Ε.Ε. ελκυστική στους πολίτες».

Όσοι, μάλιστα, διατυπώνουν την ευχή αυτή στην ουσία «δείχνουν» τη Γερμανία και τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, εμβληματική φυσιογνωμία των σκληροπυρηνικών της Ε.Ε.

Οι δηλώσεις αυτές, όμως είναι κατ’ εξοχήν άστοχες, και τούτο όχι μόνο επειδή εντάσσονται στη σφαίρα του ευχολόγιου, αλλά κυρίως επειδή αγνοούν το βασικό πολιτικό αδιέξοδο στο οποίο έχει οδηγηθεί σήμερα η ευρωπαϊκή ενοποίηση.

Το βασικό πρόβλημα στην Ε.Ε. σήμερα είναι ότι είναι διχασμένη και οι αποφάσεις που θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν εκείνους που είναι σήμερα δυσαρεστημένοι θα άναβαν αμέσως φωτιές στην άλλη άκρη.

Μπορεί για παράδειγμα κάποιες φωνές στην Ευρώπη να θεωρούν το Brexit ένα «χαστούκι στις πολιτικές λιτότητας των Μέρκελ – Σόιμπλε», αλλά το γεγονός είναι ότι κερδισμένοι πολιτικά είναι οι αντιευρωπαϊστές του κόμματος AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία), οι οποίοι θεωρούν ότι η χώρα τους δίνει πολλά στον ευρωπαϊκό Νότο και θα ήταν πολύ καλύτερα εάν η Ελλάδα αλλά και άλλες χώρες έβγαιναν από το ευρώ.

Επομένως, ακόμα κι αν η γερμανική ηγεσία άλλαζε μυαλά μέσα σε μια νύχτα μετά το Brexit, είναι πολύ αμφίβολο ότι θα μπορούσε να αλλάξει και την ευρωπαϊκή πολιτική της χώρας, καθώς οι όποιες κινήσεις σε μια τέτοια κατεύθυνση θα είχαν τεράστιο πολιτικό κόστος.

Οι ευρωπαϊκές ελίτ έχουν κάνει την Ε.Ε. μη ελκυστική για τους πολίτες, όχι από «τεχνικό λάθος» ή επειδή δεν ήξεραν ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Το ευρωπαϊκό διευθυντήριο έχει κάνει την Ε.Ε. εχθρική στις μεγάλες κοινωνικές μάζες επειδή έτσι το συμφέρει. Επειδή έτσι μεγιστοποιεί τα κέρδη του και αυξάνει -όπως πιστεύει- τις πιθανότητες να επικρατήσει η Ε.Ε. στο διεθνή ανταγωνισμό.

Οι κοινωνικές δυνάμεις που απορρίπτουν την Ε.Ε. έχουν φθάσει στο σημείο αυτό λόγω των πολιτικών που προκαλούν μείωση των εισοδημάτων και εργασιακή ανασφάλεια.

Ασφαλώς, οι επιπτώσεις αυτές δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες. Η ανεργία -κυρίως των νέων- σπάει τα ρεκόρ στον ευρωπαϊκό Νότο, ενώ στις χώρες του ανεπτυγμένου και πλεονασματικού Βορρά είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Υπάρχουν πολλές προτάσεις για μια «άλλη Ευρώπη», η οποία για παράδειγμα θα έδινε προτεραιότητα και στο δείκτη απασχόλησης μαζί με το δείκτη των ελλειμμάτων. Μια Ευρώπη όπου θα χτύπαγε «καμπανάκι» όταν η ανεργία σε μια χώρα μέλος θα ξεπερνούσε το 5% και δεν θα ησύχαζε μέχρι να βρει λύση.

Οι απόψεις αυτές, όμως, έχουν οδηγηθεί στο περιθώριο, διότι θεωρούνται αδιανόητες στον ανοιχτό παγκόσμιο ανταγωνισμό.

Στην πραγματικότητα, η Ε.Ε. είναι ο μόνος υπερεθνικός φορέας που θα μπορούσε να κάνει μιαν απόπειρα για να αλλάξει τα δεδομένα και να οδηγήσει σε μια επαναρρύθμιση της ευρωπαϊκής οικονομίας, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει και την διαδικασία της παγκοσμιοποίησης.

Το περισσότερο που μπορούν να σκεφτούν οι σημερινές ευρωπαϊκές ελίτ μετά το Brexti είναι να υποσχεθούν περισσότερη τραπεζική ένωση και εγγύηση καταθέσεων ή μεγαλύτερα βήματα στην ευρωπαϊκή ασφάλεια για να καθησυχάσουν τις ανησυχίες για το προσφυγικό και τους μετανάστες.

Τέτοια βήματα, όμως, δεν πρόκειται να αλλάξουν τις συνθήκες που εκτρέφουν τον σκεπτικισμό και την εχθρότητα απέναντι στην Ε.Ε. γιατί δεν θα αλλάξουν τις συνθήκες ζωής των πολιτών σε σχέση με την εργασία και την καθημερινότητά τους.

Είναι οι συσχετισμοί τέτοιοι που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να γίνουν ουσιαστικές αλλαγές σε προοδευτική κατεύθυνση στην Ε.Ε. σήμερα.

Είναι ουτοπικό να πιστεύει κάποιος ότι οι πολιτικές ηγεσίες είναι σε θέση να ρισκάρουν και να αναλάβουν τα τεράστια πολιτικά κόστη που έχει μια ουσιαστική ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση, ενώ είναι βέβαιο ότι δεν έχουν το πολιτικό βεληνεκές για να εμπνεύσουν τους λαούς και να ανατρέψουν την ατζέντα της αυτοκαταστροφής που, δυστυχώς, έχει έρθει στην πρώτη γραμμή της Ευρώπης.

Βέβαια, η ουτοπία ήταν πάντα το καύσιμο της κοινωνικής αλλαγής, οπότε πάντα υπάρχει ελπίδα.