Η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στις 4 Δεκεμβρίου 2000 και γιορτάστηκε για πρώτη φορά στις 20 Ιουνίου 2001, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την υπογραφή της Σύμβασης της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων το 1951. Το Αρχείο της ΕΡΤ, τιμώντας τη μέρα αυτή, ψηφιοποίησε και παρουσιάζει την εκπομπή:
ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ
ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΙ
(video)
Το συγκεκριμένο επεισόδιο της εκπομπής “ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ” είναι αφιερωμένο στους προσφυγικούς συνοικισμούς που δημιουργήθηκαν στην Αθήνα κυρίως μετά την άφιξη των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής το 1922. Παρουσιάζονται συνοικίες όπως η Νίκαια, η Νέα Φιλαδέλφεια, η Καισαριανή, τα Τσουβαλάδικα με τις Αρμένικες πολυκατοικίες, η Δραπετσώνα, αλλά γίνεται αναφορά και στην παραγκούπουλη στο Δουργούτι (Νέος Κόσμος) και στο λεγόμενο Ασύρματο ή Ατταλιώτικα στη δυτική πλαγιά του λόφου του Φιλοπάππου, δύο από τους γνωστότερους συνοικισμούς της πόλης που δεν υπάρχουν πια. Επίσης γίνονται αναφορές στη ”μνήμη” της πόλης και στο πως αυτή μπορεί να αναδειχθεί σήμερα, παράλληλα με τις εμπειρίες των κατοίκων τους. Παρουσιάζονται ιστορικά στοιχεία για τη δεκαετία του 1920 και για την άφιξη περίπου 1,3 εκατομμυρίων ανθρώπων (περίπου το ένα τέταρτο του συνολικού πληθυσμού της χώρας εκείνη την περίοδο), στην Αθήνα και στον Πειραιά. Περιγράφεται η περιπλάνηση των προσφύγων από την Μικρά Ασία σε διάφορες περιοχές μέχρι να καταλήξουν στην Αθήνα και τον Πειραιά όπου ακολουθείται το πρωτόκολλο της ”απολύμανσης” στο λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου, το οποίο είχε υγειονομική αλλά και συμβολική σημασία. Περιγράφεται η σύσταση και λειτουργία του Ταμείου Περίθαλψης Προσφύγων μέχρι το 1925 και έπειτα της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων με σκοπό τη μόνιμη εγκατάσταση των προσφύγων με μόνιμες κατοικίες και επαγγελματική αποκατάσταση.
Ακόμη, αναφέρονται δώδεκα μεγάλοι και τριάντα τέσσερις μικρότεροι συνοικισμοί οι οποίοι δημιουργήθηκαν την περίοδο εκείνη, κάποιοι σε περιοχές όπως ο Συνοικισμός Πολυγώνου μπροστά από τη Σχολή Ευελπίδων, ο Βύρωνας, η Νέα Ιωνία, η Καισαριανή, η Κοκκινιά. Γίνεται λόγος για τις συνθήκες που επικρατούσαν στους προσφυγικούς καταυλισμούς, στα παραπήγματα και στις παράγκες, ενώ σημειώνεται ότι αρχικά έπρεπε να απέχουν από το κέντρο της πόλης από ένα έως τέσσερα χιλιόμετρα για να μη διαταραχθεί η ζωή των ντόπιων. Ταυτόχρονα γίνεται λόγος για τον αποκλεισμό των προσφύγων στα όρια των συνοικισμών τους και τη δημιουργία κηπουπόλεων από τους Αθηναίους, όπως το Ψυχικό, η Φιλοθέη και η Εκάλη, όπου περιχαράκωσαν τα όρια τους με ξεκάθαρα πολεοδομικά μοντέλα. Περιλαμβάνονται αναφορές στα παιδιά που μεγάλωναν σε σπίτια ή μάλλον παραπήγματα χωρίς πάτωμα, χωρίς δρόμους, χωρίς ύδρευση, πάντα στην αθέατη πλευρά της πόλης, εκτός σχεδίου, αντιμέτωποι πάντα με τον στιγματισμό, την περιθωριοποίηση και την προκατάληψη από τη μια, αλλά και τις πράξεις αλληλεγγύης, τις διαδικασίες ενσωμάτωσης και τις κρατικές προσπάθειες στήριξης και βελτίωσης των αποκαρδιωτικών συνθηκών, από την άλλη. Επιπλέον, πρόσφυγες δεύτερης γενιάς μιλούν για τις οικογένειές τους, περιγράφουν τις περιπέτειες με τις οποίες οι συγγενείς τους έφτασαν στην Ελλάδα καθώς και τις προσφυγικές συνοικίες στις οποίες έζησαν, ενώ μιλούν για τη ζωή τους εκεί, τις δυσκολίες, τις προσδοκίες, τους δεσμούς που δημιουργήθηκαν. Αναλύεται επίσης η κοινωνική διαστρωμάτωση των προσφύγων και οι διαφορετικές πολώσεις που προκλήθηκαν ή εντάθηκαν στην ελληνική κοινωνία, η κοινωνική, η πολιτική, η οικονομική
Στο ντοκιμαντέρ μιλούν οι: Τασούλα Βερβενιώτη (Ιστορικός), Δημήτρης Ευταξιόπουλος (Αρχιτέκτων), Δημήτρης Καμούζης (Ερευνητής Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), Αναστασία Καρακάλη (Κάτοικος Προσφυγικών), Κρικόρ Καραμπετιάν (Συνταξιούχος), Κωστής Καρπόζηλος (Διευθυντής ΑΣΚΙ), Ελένη Κυραμαργιού (Ιστορικός), Όλγα Λαφαζάνη (Ερευνήτρια – Ανθρωπολόγος), Λίλα Λεοντίδου (Ομότιμη Καθηγήτρια Γεωγραφίας & Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, ΕΑΠ), Σάββας Λεπτουργίδης (Συνταξιούχος Πρόσφυγας από την Καππαδοκία), Τακουή Μινασιάν (Εκπαιδευτικός – Μέλος της Συντ. Ομάδας Περιοδικού «Αρμενικά»), Αλεξάνδρα Μούργου (Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος Υ.Δ. ΕΜΠ – Σορβόννης), Νικολίνα Μυωφά (Δρ Αστικής Κοινωνικής Γεωγραφίας), Θωμάς Σίδερης (Δημοσιογράφος ΕΡΤ). Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλεται πλούσιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό.
Σενάριο – σκηνοθεσία: ΜΑΡΙΝΑ ΔΑΝΕΖΗ
Έρευνα αρχειακού υλικού: ΝΑΣΑ ΧΑΤΖΗ
Έτος παραγωγής: 2021
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος