Ο Αλέξανδρος Δουμάς και «Οι περιπέτειες του Τζον Ντέιβις»: γράφει η Μαρία Μουρκούση

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Έμεινε πολλά χρόνια στο συρτάρι των εκδοτών αυτό το βιβλίο του Αλέξανδρου Δουμά που δεν είχε κυκλοφορήσει ποτέ στην Ελλάδα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που σκέφτηκα ότι μπορεί και να μην έφτανε ποτέ στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Ούτε στις καρδιές των ανθρώπων. Ευτυχώς, διαψεύστηκα. Ύστερα από περιπέτειες μιας δεκαετίας, ο πολύπαθος βρετανός ναυτικός Τζον Ντέιβις, σαν ένας άλλος Οδυσσέας, κατάφερε τελικά να φτάσει κι αυτός στη δική του Ιθάκη: στις εκδόσεις Opera.

Ντυμένος με ένα κομψό χάρτινο εξώφυλλο, περιποιημένος και φρεσκοτυπωμένος, μυρίζοντας ακόμα μελάνι, βρέθηκε ένα καλοκαιρινό πρωινό στα χέρια μου. Κι ας μην το πίστευα! Ο Τζον Ντέιβις βρήκε τον δρόμο του προς το τυπογραφείο χάρη στην επέτειο για τα 200 χρόνια από τον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα: η υπόθεση του βιβλίου –το οποίο χαρακτηρίζεται από έντονη κινηματογραφικότητα με συνεχείς εναλλαγές στον ρυθμό και διαρκείς ανατροπές στην πλοκή– διαδραματίζεται κυρίως στην προεπαναστατική Ελλάδα. Ο πολυταξιδεμένος πρωταγωνιστής της υποκινεί ανταρσίες σε πλοία, γνωρίζει τον Λόρδο Μπάιρον, συναντά τον Αλή Πασά, ερωτεύεται μια Ελληνοπούλα, συμμετέχει σε εξεγέρσεις… Αλλά έτσι είναι η γραφή του Αλέξανδρου Δουμά. Πλούσια, καταιγιστική, σεναριακή. Ενός γάλλου λογοτέχνη που κατατάσσεται στους πλέον ένθερμους –αν και όχι τόσο προβεβλημένους– φιλέλληνες συγγραφείς του 19ου αιώνα.

Όσο για τις δικές μου μεταφραστικές περιπέτειες, διήρκεσαν πολλούς μήνες. Έπρεπε το ύφος της γλώσσας στα ελληνικά να ταιριάζει με το στιλ ενός σπουδαίου κλασικού, η ναυτική ορολογία των ιστιοφόρων εκείνης της εποχής να αποδοθεί σωστά (εδώ κατέφυγα στη βοήθεια ενός επαγγελματία ιστιοπλόου και ενός απόστρατου πλωτάρχη του Πολεμικού Ναυτικού), η τοπογραφία της Κωνσταντινούπολης να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (εδώ συνέβαλε ένας αγαπημένος φίλος από την Πόλη που δεν πρόλαβε να δει το βιβλίο τυπωμένο), να αποκατασταθούν από τη μεταφράστρια τα τυπογραφικά λάθη του πρωτότυπου γαλλικού κειμένου που δυσχέραιναν την κατανόησή του και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παρανοήσεις, άρα και σε παρερμηνείες, να σωπάσουν οι φωνές του άγχους για την ορθή ή μη απόδοση στα ελληνικά μεμονωμένων βασανιστικών λέξεων… Μα έτσι γίνεται πάντα με τους μεταπράτες των λέξεων. Βασανίζονται εκουσίως…

Τι όμως από όλα αυτά μπορεί να αφορά τον αναγνώστη; Ίσως και τίποτα. «Ο ρόλος του μεταφραστή είναι να απελευθερώνει […] την καθαρή γλώσσα που είναι αιχμάλωτη στο έργο», αναφέρει σε μια αποστροφή του ευχαριστήριου λόγου που εκφωνεί σε κάποια δεξίωση ο μεταφραστής Victør Miesel [Bικτόρ Μιεζέλ], κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος Η ανωμαλία του Hervé Le Tellier (βραβείο Goncourt 2020). Θέλω να πιστεύω, λοιπόν, ότι έπαιξα καλά τον ρόλο μου στον «Τζον Ντέιβις» και ότι βοήθησα τον ατρόμητο και γοητευτικό ήρωα του Δουμά να κεντρίσει τη φαντασία των αναγνωστών, να την απελευθερώσει και να τους αφήσει μια όμορφη ανάμνηση που θα τους συντροφεύει για καιρό στη ζωή τους…

Μαρία Μουρκούση

Το ναυτικό μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά Οι περιπέτειες του Τζον Ντέιβις κυκλοφορεί, σε μετάφραση της Μαρίας Μουρκούση, από τις Εκδόσεις Opera (σελ.: 368, τιμή: €15,90).

O ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΟΥΜΑΣ

O Αλέξανδρος Δουμάς (πατήρ) [Alexandre Dumas (père), 1802-1870], διάσημος συγγραφέας των βιβλίων Οι τρεις σωματοφύλακες (1844), Ο κόμης Μοντεχρήστος (1846), Το σιδηρούν προσωπείον (1848), Το περιδέραιο της βασίλισσας (1849), Η μαύρη τουλίπα (1850), κατέκτησε την παγκόσμια φήμη του γράφοντας ιστορικά μυθιστορήματα και θεατρικά έργα τα οποία επανεκδίδονται και δραματοποιούνται μέχρι τις μέρες μας. Παιδί της Γαλλικής Επανάστασης, συνδέεται με στενή φιλία με τους περισσότερους συγγραφείς και διανοούμενους της εποχής του, αλλά και με τον ιταλό επαναστάτη Γκαριμπάλντι, του οποίου μεταφράζει στο γαλλικά τα απομνημονεύματα. Ζει μια πολυτάραχη για τα δεδομένα της εποχής ζωή, με συχνές εναλλαγές συντρόφων και εξώγαμα παιδιά, αντιμετωπίζοντας συχνά οικονομικά και νομικά προβλήματα. Το προσωνύμιο «πατήρ», τον ξεχωρίζει από τον γιο του, επίσης Αλέξανδρο Δουμά, συγγραφέα του διάσημου μυθιστορήματος Η κυρία με τις καμέλιες (1848).

Η ΜΑΡΙΑ ΜΟΥΡΚΟΥΣΗ
Λυρική ερμηνεύτρια, μεταφράστρια

Γεννήθηκε στην Αθήνα. Ως μεταφράστρια έχει στο ενεργητικό της συνεργασίες με εκδοτικούς οίκους (Οpera, Κασταλία, Ανοιχτό βιβλίο, Οξύ κ.ά.) και εφημερίδες («Ελευθεροτυπία», «Το Βήμα»), με την Εθνική Λυρική Σκηνή σε σκηνικές και τηλεοπτικές παραγωγές όπερας (απόδοση λιμπρέτων από τα ιταλικά, αγγλικά και γαλλικά στα ελληνικά), αλλά και με στούντιο μεταγλώττισης σε κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές (προσαρμογή σεναρίων). Ως κειμενογράφος συνεργάζεται επί σειρά ετών με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και με άλλους πολιτιστικούς φορείς (Ελληνικό Φεστιβάλ, ΚΠΙΣΝ κ.ά.) καθώς και με ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς (ΕΡΤ, Mega Channel). Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ και μεταπτυχιακή απόφοιτος (Ma) του Ινστιτούτου Μεταφραστών, Διερμηνέων και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Marc Bloch του Στρασβούργου.

Ως λυρική ερμηνεύτρια έχει συμμετάσχει σε παραστάσεις της ΕΛΣ, της Καμεράτας-Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής (Φεστιβάλ Αθηνών, ΜΜΑ), ανεξάρτητων λυρικών θιάσων («Όπερες των ζητιάνων», «Ραφή») και θεατρικών ομάδων («Θυμέλη»). Έχει εμφανιστεί σε αίθουσες συναυλιών και σε θέατρα στην Αθήνα (Ηρώδειο, ΜΜΑ, «Ακροπόλ», «Ολύμπια» κ.ά.) και στην ελληνική περιφέρεια καθώς και σε Παρίσι και Κάιρο. Έχει ηχογραφήσει σε πρώτη πανελλήνια τα «Τρία τραγούδια σε ποίηση Ρίχαρντ Βάγκνερ» του Αργύρη Κουνάδη που ακούστηκαν στη Διατμηματική Ημερίδα των Τμημάτων Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και του ΑΠΘ «G. Verdi και R. Wagner: Δύο αντίποδες της μουσικής, 200 χρόνια μετά» (2014). Eίναι αριστούχος απόφοιτος του Τμήματος Μονωδίας του Ωδείου «Μουσικοί Ορίζοντες» και του Μεταπτυχιακού Τμήματος Μονωδίας του Ωδείου Αθηνών.

Το 2021 παρουσιάστηκε σε πρώτη ραδιοφωνική μετάδοση από το Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ το μουσικό της παραμύθι «Ο Κουζινομάγος» (κείμενο-αφήγηση) σε σύνθεση και ηχοτοπία της Διαμαντίνας Βραχλιώτη. Την ίδια χρονιά, δημιούργησε στο Ιnstagram το προφίλ @SopranoInTheKitchen. Στη σελίδα αυτή, η Μαρία Μουρκούση συνδυάζει μουσική και γαστρονομία, προτείνοντας μελωδίες που συνυπάρχουν αρμονικά με τη γευστική εμπειρία, έτσι όπως αυτή αποτυπώνεται υπαινικτικά μέσα από το πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό της @SopranoInTheKitchen. Η καλλιτεχνική επιμέλεια είναι της visual artist Τέτης Καμούτση.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ Οι περιπέτειες του Τζον Ντέιβις

«Είσαι πολύ αυστηρός, Τζον, γιατί κι εσύ, όπως κι όλοι οι Φράγκοι, κρίνεις πάντα τους λαούς απ’ την πλευρά του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Δεν ξέρεις εσύ τι έχουμε τραβήξει εμείς τετρακόσια χρόνια. Δεν ξέρεις εσύ ότι, εδώ και τέσσερις αιώνες, τίποτα δεν είναι δικό μας, ούτε το βιος των πατεράδων μας, ούτε η τιμή των κοριτσιών μας. Δεν ξέρεις εσύ πως ελεύθεροι είναι μόνο οι γοργόφτεροι θαλασσαετοί που αρπάζουν τη λεία τους και μετά κουρνιάζουν στις φωλιές τους που τις χτίζουν τόσο ψηλά ώστε ο βαρύς δεσποτισμός των Τούρκων να μην τολμάει να τους κυνηγήσει ως εκεί πάνω. Έτσι γίνεται πάντα με κάθε καταπιεσμένο λαό. Η Ισπανία έχει τους αντάρτες της, η Καλαβρία τους ληστές της, η Μάνη τους κλέφτες της, το Αρχιπέλαγος τους πειρατές του. Θα ’ρθει κι η μέρα της λευτεριάς και θα ξαναγίνουμε όλοι μας πολίτες».
Χαμογέλασα μ’ ένα ύφος γεμάτο αμφιβολία.
«Άκου, Τζον» συνέχισε ο Αποστόλης βάζοντας το χέρι του πάνω στο μπράτσο μου, «άκου καλά την πρόβλεψή μου: προτού προλάβει να περάσει πολύς καιρός, η κραυγή της ανεξαρτησίας θ’ αντηχήσει από βουνό σε βουνό κι από νησί σε νησί. Τότε θα είσαι φίλος, αδερφός και σύντροφος μ’ αυτούς τους ανθρώπους που τώρα πας να πολεμήσεις. Θα μοιραστείς το ίδιο αντίσκηνο, θα πιείς μαζί τους απ’ το ίδιο ποτήρι και θα κόψεις να φας απ’ το ίδιο καρβέλι ψωμί».
«Και πότε θα συμβεί το ευτυχές γεγονός;» είπα στον προφήτη μου που μάντευε το μέλλον με τέτοια σιγουριά.
«Ο Θεός μόνο ξέρει!» αποκρίθηκε ο Αποστόλης σηκώνοντας το βλέμμα προς τον ουρανό. «Μα η στιγμή αυτή δεν θ’ αργήσει, αφού ένας ολόκληρος λαός την προσμένει εδώ και τέσσερις αιώνες».