Η εξαφάνιση των εντόμων στην ανθρωπόκαινο εποχή

Τα έντομα είναι η πιο μεγάλη ομάδα ζώων στον πλανήτη. Συνολικά υπολογίζονται σε περίπου 10 πεντάκις εκατομμύρια. Αλλά τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες έχουν ανησυχητικά στοιχεία ότι οι  πληθυσμοί τους βρίσκονται σε παρακμή.

Πού πήγαν όλα τα έντομα; Με αυτόν τον τίτλο το National Geographic έθεσε μετ’ επιτάσεως στις 23 Απριλίου 2020 το ερώτημα για την εξαφάνιση των εντόμων.

Η κλιματική αλλαγή φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στη μείωση του πληθυσμού, σημειώνει ο Δημήτρης Κωβαίος, καθηγητής Γεωπονίας στο Α.Π.Θ.. Σε αυτό πρέπει να προστεθούν: η αποψίλωση των δασών, η απώλεια οικοτόπων τα φυτοφάρμακα, τα εντομοκτόνα, η εκβιομηχάνιση της γεωργίας, τα συνθετικά λιπάσματα (με την χρήση 200 εκατ. τόνων αζώτου ετησίως), κ.α.. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα που αναφέρει ο κ. Κωβαίος για την διασύνδεση των ειδών και πως η ύπαρξη του ενός είναι καθοριστικό για την επιβίωση άλλων. «Στο παρελθόν στον κάμπο της Ημαθίας ακουγόταν το κρώξιμο των βατράχων. Αυτό έπαυσε πλέον γιατί η μείωση των εντόμων που είναι η τροφή των βατράχων συμβάλλει και στην μείωση των αμφίβιων.

Τα έντομα περιλαμβάνουν μεγάλο μέρος της ζωικής βιομάζας που συνδέει τα δίκτυα παραγωγής ζωής στον πλανήτη.

Τα έντομα παρέχουν τεράστιες υπηρεσίες στο οικοσύστημα, από τις οποίες εξαρτώνται οι άνθρωποι και τα οποία συμβάλλουν στην ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών, στο σχηματισμό του εδάφους και στον καθαρισμό του νερού: η επικονίαση φρούτων, λαχανικών και ξηρών καρπών, ο βιολογικός έλεγχος των ζιζανίων, των γεωργικών παρασίτων και φορέων ασθενειών ή άλλων οργανισμών που ανταγωνίζονται τον άνθρωπο, απειλούν την ποιότητα ζωής του, όπως η μακρο-αποσύνθεση των φύλλων, των ξύλων, της κοπριάς και των ψόφιων ζώων.

Και ρωτάμε: τι σημαίνει η απώλεια για εμάς και τι μπορούμε να κάνουμε;

Χρειάζεται μια λελογισμένη χρήση των φυτοφαρμάκων, απαντά ο κ. Κωβαίος, αλλά δεν αρκεί. Επιβαρύνοντας το περιβάλλον αφήνουμε αρνητικό αποτύπωμα, που έχει τεράστιες συνέπειες στην φύση.

Η φύση βρίσκεται υπό πολιορκία. Τα τελευταία 10.000 χρόνια ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξήθηκε από 1 εκατομμύριο σε 7,8 δις. Πολλά από τα καλλιεργήσιμα εδάφη είναι γεωργικά, εκατομμύρια στρέμματα τροπικών δασών αποψιλώνονται κάθε χρόνο, τα ατμοσφαιρικά επίπεδα CO2 βρίσκονται στις υψηλότερες συγκεντρώσεις τους και η αλλαγή του κλίματος από τον ένα έως τον άλλο πόλο, προκαλεί πρωτοφανείς ξηρασίες, πυρκαγιές και πλημμύρες σε όλες τις ηπείρους. Οι περισσότεροι βιολόγοι συμφωνούν ότι ο κόσμος έχει εισέλθει στην έκτη περίοδο μαζικής εξαφάνισης, την πρώτη από το τέλος της Κρητιδικής Περιόδου πριν από 66 εκατ. χρόνια, όταν περισσότερο από το 80% όλων των ειδών, συμπεριλαμβανομένων των δεινοσαύρων, εξαφανίστηκαν.[1]

Αρχικά παρατηρήθηκε μείωση των μελισσών, αλλά καταγράφονται τεράστιες μειώσεις και άλλων πληθυσμών, που παλαιότερα αφθονούσαν. Οι μεγαλύτερες μειώσεις σημειώνονται στην δυτική Ευρώπη και την Καλιφόρνια των ΗΠΑ, περιοχές με υψηλή πυκνότητα πληθυσμού και ανθρώπινη δραστηριότητα – σε σύγκριση με αραιοκατοικημένες και άγριες περιοχές. Στις τροπικές ζώνες, ζούν περισσότερα από τα μισά είδη εντόμων στον κόσμο, αλλά δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία από εκεί.

Οι περιβαλλοντικές απειλές για τα έντομα είναι πολυάριθμες. Μελέτη του 2020 της Γερμανικής Εντομολογικής Εταιρείας καταγράφει μείωση κατά 70% της βιομάζας των ιπτάμενων εντόμων σε 27 χρόνια.[2] Εκείνο που ανοίγει τον δρόμο του ανθρώπου προς το μέλλον φαίνεται να οδηγεί σε αδιέξοδο την ζωή στον πλανήτη. Τα έντομα εκτίθενται συνεχώς σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία ραδιοσυχνοτήτων (RF- κινητά τηλέφωνα, κεραίες τηλεπικοινωνιών, τηλεόραση, ραδιοπομποί, ραντάρ) σε διαφορετικές συχνότητες και η απορροφούμενη δόση εξαρτάται από την συχνότητα. Όσο υψηλότερη είναι η συχνότητα, τόσο μικρότερο είναι το μήκος κύματος. Αυτή η απορρόφηση μπορεί να προκαλέσει διηλεκτρική θέρμανση, που επηρεάζει  την συμπεριφορά, την φυσιολογία και την μορφολογία των εντόμων. Στο μέλλον τα μήκη κύματος των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων που χρησιμοποιούνται για τα ασύρματα  τηλεπικοινωνιακά συστήματα θα μειωθούν και θα γίνουν συγκρίσιμα με το μέγεθος του σώματος των εντόμων και ως εκ τούτου, η απορρόφηση των RF-EMF στα έντομα αναμένεται να αυξηθεί.[3]

Ήδη η κλιματική αλλαγή συμβάλλει στην εξαφάνιση των πεταλούδων σε όλη την αμερικανική Δύση, ενώ κάποια έντομα του γλυκού νερού (κουνούπια) και οι σκώροι της Βρετανίας αυξάνονται.

«Αν τα έντομα εξαφανίζονταν, το περιβάλλον θα κατέρρεε στο χάος», έγραψε ο βιολόγος Edward O. Wilson. «Η Γη βρίσκεται εν μέσω μιας αποκάλυψης εντόμων», με χιλιάδες είδη να λιγοστεύουν τις τελευταίες δεκαετίες.

[1] David L. Wagner,  Eliza M. Grames, Matthew L. Forister, May R. Berenbaum, David Stopak, Insect decline in the Anthropocene: Death by a thousand cuts, PNAS January 12, 2021 118 (2)

[2] R. van Klink et al , Meta-analysis reveals declines in terrestrial but increases in freshwater insect abundances. Science 368, 417–420 (2020a)

[3] Arno Thielens, Duncan Bell, David B. Mortimore, Mark K. Greco, Luc Martens, Wout Joseph, Exposure of Insects to Radio-Frequency Electromagnetic Fields from 2 to 120 GHz, Scientific Reports volume 8, Article number: 3924 (2018)