«Το στρες και τα εμφράγματα του μυοκαρδίου», «οι ηπατίτιδες και ο καρκίνος του ήπατος», «το παθητικό κάπνισμα και ο καρκίνος του πνεύμονα», «η μεσογειακή διατροφή και η μακροζωία» φέρουν την υπογραφή του κορυφαίου επιδημιολόγου Δημήτρη Τριχόπουλου. Δώδεκα χρόνια μετά το θάνατό του, ο αείμνηστος καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Επιδημιολογίας, είναι πάντα «παρών», μέσα στα διεθνή ιατρικά δρώμενα.
Της Σοφίας Πατραμάνη
Οι μαθητές του από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο τίμησαν τη μνήμη του, μιλώντας με θαυμασμό για το έργο του και με συγκίνηση για τη σεμνότητά του, στο πλαίσιο των εργασιών του Πανελλήνιου Ιατρικού Συνεδρίου της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών.
Ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας τον χαρακτήρισε «Τιτάνα της Ιατρικής» και ο καθηγητής Albert Hofman, ο οποίος τον διαδέχθηκε στην έδρα του, στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, ταξίδεψε από τη Βοστώνη, για να τιμήσει το λαμπρό επιστήμονα, το σπουδαίο δάσκαλο, τον υπέροχο άνθρωπο.
Για τα βήματα που οδήγησαν το Δημήτρη Τριχόπουλο στην κορυφή της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, μιλάει στο ertnews .gr, η συνοδοιπόρος του στη ζωή και την επαγγελματική του δράση, ομότιμη καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ και ακαδημαϊκός, κ. Αντωνία Τριχοπούλου.
Για τα διδάγματα του καθηγητή στους φοιτητές του, σε επιστημονικό και ανθρώπινο επίπεδο, μίλησε από το βήμα του Συνεδρίου ο κ. Σωτήρης Τσιόδρας, ο οποίος μοιράστηκε μαζί μας μια ισχυρή ανάμνηση:
“Θυμάμαι τον καθηγητή Δημήτρη Τριχόπουλο, σε μια παρουσίαση στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής. Ήμασταν μαζί, οι δυο μας, το 2009, όταν μια άλλη απειλή τότε υπήρχε για την ανθρωπότητα και από το έδρανο της Βουλής είπε: «Για το κλινικό «κομμάτι», δεν μπορώ να μιλήσω εγώ. Θα σας μιλήσει ο κ. Τσιόδρας». Εγώ ήμουν νέος, τότε, μόλις είχα έρθει από την Αμερική. Και θα μου μείνει στη μνήμη αξέχαστο το πώς ένας Τιτάνας της Ιατρικής, στο Κοινοβούλιο των Ελλήνων, στον χώρο της Δημοκρατίας, έδωσε το λόγο, σε ένα ταπεινό πρωτάρη γιατρό, ο οποίος μόλις είχε αρχίσει να ασχολείται με την υγεία, να μιλήσει και να ενημερώσει για τόσο σημαντικά θέματα. Αυτοί είναι οι ήρωες μας. Από αυτούς εμπνεόμαστε, αυτοί είναι τα πρότυπα μας και με αυτούς με αυτούς στις σκέψεις μας, παλεύουμε για το καλύτερο των ασθενών μας και της Δημόσιας Υγείας».
Μέσα από την έρευνα ο καθηγητής Δημήτρη Τριχόπουλος προσδιόριζε τους παράγοντες, με τεκμηριωμένο τρόπο, οι οποίοι ευθύνονται για την πρόκληση του καρκίνου.
Η έρευνα για το ρόλο του παθητικού καπνίσματος στην ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύμονα οδήγησε στη διαμόρφωση της σχετικής νομοθεσίας, σε παγκόσμιο επίπεδο, με την εφαρμογή αντικαπνιστικών νόμων. Η κ. Αντωνία Τριχοπούλου μας μιλάει για το πώς ξεκίνησε τη συγκεκριμένη έρευνα.
Πώς είχε καταλάβει ο κ. Τριχόπουλος ότι το παθητικό κάπνισμα προκαλούσε αυτές τις βλάβες;
«Το υπέθετε. Έπρεπε λοιπόν να το τεκμηριώσει και ξεκινούσε την έρευνα. Την έρευνά του τη στήριξε σε μη καλά αεριζόμενους χώρους στην Ελλάδα. Η ερευνητική προσπάθειά του έγινε με πολύ απλά μέσα. Το αποτέλεσμα έδειξε ότι αυτοί, οι οποίοι ζούν, σε κλειστούς χώρους και οι οποίοι είναι εκτεθειμένοι σε ένα περιβάλλον ανθρώπων που καπνίζουν, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα νοσηρότητας και θνησιμότητας Το εύρημα της έρευνας είχε παγκόσμια εμβέλεια».
Η έρευνα για την επίπτωση του στρες με την πρόκληση σοβαρών καρδιακών επεισοδίων πώς ξεκίνησε;
«Πρόκειται για μεγάλη του έρευνα, η οποία, μέχρι σήμερα, αναφέρεται ανάμεσα στις καλύτερες έρευνες στην Ιατρική, παγκοσμίως, από πλευράς σύλληψης και τελικής αποδοτικότητας.
Όταν έγινε ο μεγάλος σεισμός, το 1981, αναζήτησε από τη Στατιστική Υπηρεσία τον αριθμό των θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα, την περίοδο πριν από το σεισμό και την αντίστοιχη περίοδο, μετά το σεισμό. Χωρίς πολλά λεφτά, χωρίς εκατομμύρια, χωρίς εργαστήρια. Και πραγματικά αυτή η έρευνα έχει κάνει κρότο και έγινε με το …τίποτα».
Η κ. Τριχοπούλου αναφέρει χαρακτηριστικά, ότι «καμμιά φορά κάνουμε έρευνα με …λουκουμόσκονη, δηλαδή με το τίποτα. Συνήθως δεν έχουμε λεφτά οι ερευνητές και όλη την ώρα αγωνιζόμαστε να βρούμε πόρους για να κάνουμε την έρευνα».
Την έρευνα για τη μεσογειακή διατροφή πώς την ξεκινήσατε;
«Η πρώτη έρευνα ξεκίνησε από την Παιανία, τέλος ΄80 αρχές ΄90 Θέλαμε να βρούμε μια αγροτική περιοχή και, επειδή δεν είχαμε λεφτά να πάμε στην επαρχία, αναζητήσαμε μια κοντινή αγροτική περιοχή, ώστε να μην έχουμε έξοδα μετάβασης και έξοδα διαμονής.
Είχα ένα Ντεσεβό και πηγαίναμε κάθε μέρα, μαζί με τους συνεργάτες μου και τον Δημήτρη. Συλλέγαμε τα στοιχεία που αφορούσαν τον τρόπο διατροφής των κατοίκων, τις ασθένειες από τις οποίες έπασχαν, ποιοι είχαν καλύτερη υγεία και σε βάθος τριετίας είχαμε τα πρώτα αποτελέσματα της μελέτης.
Την πρώτη εργασία για τη σημασία της μεσογειακής διατροφής δημοσίευση ένα πάρα πολύ καλό επιστημονικό περιοδικό. Και αυτό ήταν η απαρχή που άνοιξε τον δρόμο για την παγκοσμιοποίηση της μεσογειακής διατροφής, πριν να γίνει αυτή η μεγάλη έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε το 1995 και το 2003.
Ποιο ήταν το ερέθισμα για να ξεκινήσετε την έρευνα για τη μεσογειακή διατροφή;
«Επειδή μας «έτρωγε», πάντοτε, η έγνοια γιατί ο Έλληνας εγκαταλείπει τη μεσογειακή διατροφή, γιατί γίνεται τόσο πολύ μεγάλη προώθηση του σπορέλαιου, σε μια χώρα που παράγει ελαιόλαδο και γιατί εμείς ζούμε περισσότερο, παρόλο που καπνίζουμε -τότε και τώρα- παρόλο που δεν μπορούσαμε να πούμε ότι το σύστημα υγείας ήταν το καλύτερο σύστημα υγείας, διεθνώς. Και θέλαμε να δούμε πού οφείλεται αυτό και να μπορούμε να αποδείξουμε ότι οφείλεται στη μεσογειακή διατροφή. Και, τότε, πάλι σας λέω χωρίς πολλά λεφτά. Η μεγάλη έρευνα, που είχε διεθνή απήχηση, ξεκίνησε από με μια μεγάλη επιδότηση την οποία έκανε η Ευρωπαϊκή Ένωση, για 500.000 Ευρωπαίους, σε 23 ερευνητικά κέντρα, ένα εκ των οποίων ήταν στην Ελλάδα.
Και δείξαμε ότι πραγματικά η μεσογειακή διατροφή είναι εκείνη η οποία προφυλάσσει από τις καρδιοπάθειες και τον καρκίνο και συμβάλλει στη μακροζωία».
Από την έρευνα προκύπτει σε ποιο ποσοστό ακολουθούν οι Ελληνες τη μεσογειακή διατροφή;
Η έρευνα του 2012 έδειξε ότι αυτή η διατροφή εφαρμόζεται από, περίπου, το 30% του γενικού πληθυσμού. Τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών την ακολουθούν, σε ποσοστό 40%, ενώ σε ποσοστό 20% οι κάτω των 65 ετών. Δηλαδή, όσο μειώνεται η ηλικία, μειώνεται και η ανταπόκριση και το ποσοστό των ανθρώπων που ακολουθούν την μεσογειακή διατροφή. Στην έρευνα συμμετείχαν άτομα άνω των 18 ετών. Δεν υπήρξε η απαραίτητη χρηματοδότηση για τη συνέχισή της, παρόλο που είχαμε κάνει όλη τη μεθοδολογία και παρόλο που χρειάστηκε να επιστρέψουμε 150.000 ευρώ πίσω στην Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία τη στήριξε, μερικώς.
Ποια είναι τα βασικά της χαρακτηριστικά της μεσογειακής διατροφής.
«Αυτό που έχει σημασία στη μεσογειακή διατροφή είναι το τί τρως και το πόσο συχνά το τρως. Περιλαμβάνει πολλά λαχανικά, φρούτα, όσπρια, αλλά δεν λέει «όχι» στο κρέας. Ακόμα και το κόκκινο κρέας, το μοσχαρίσιο, μπορείς να το φας μια δυο φορές το μήνα.
Μόνο δυο φορές το μήνα;
«Γιατί ενδιάμεσα μπορείς να φας κοτόπουλο, αυγά, γάλα, ψάρι. Ο γαύρος, η σαρδέλα, έχουν τα ω3 λιπαρά και είναι και πάμφθηνα ψάρια.
Είχατε κάνει και ειδική έρευνα για το ελαιόλαδο
Τη δεκαετία του ΄80 υπήρχε οδηγία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας να μην υπερβαίνει στο σύνολο της ημερήσιας διατροφής η κατανάλωση λιπιδίων άνω του 25%. Όμως, δεν μπορεί, δεν υπάρχει
μεσογειακή διατροφή, χωρίς να φας την αγκινάρα, τη μελιτζάνα, το κολοκύθι, τα όσπρια, χωρίς να χρησιμοποιήσεις το ελαιόλαδο. Καταλήξαμε ότι το 40% του συνόλου των θερμίδων που καταναλώνουμε μπορεί να είναι από ελαιόλαδο. Εννοείται, αυτό δεν θα ήταν ανεξέλεγκτο, αλλά το 40% θα ίσχυε για το σύνολο των θερμίδων (των 1500 ή των 2000) ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου.
Αυτό ήταν μια επανάσταση. Και μετά πέντε έτη έρευνας, έγινε το πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Μεσογειακής Διατροφής, στη Βοστώνη, όπου αναδείχθηκε η αξία του ελαιόλαδου και έγραψαν οι μεγάλες εφημερίδες και τα έγκυρα επιστημονικά περιοδικά.
Και από κει και πέρα ήταν πλέον θέμα χρόνου να φτάσουμε σε σημείο, πλέον, να αποτελεί, για 6η συνεχή χρονιά, μείζον θέμα η μεσογειακή διατροφή. Σε μια έρευνα, που γίνεται κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, χαρακτηρίστηκε ως η καλύτερη διατροφή όχι μόνο από πλευράς υγείας, αλλά και από πλευράς γεύσης».
Υπάρχουν χώρες στις οποίες λειτουργεί ως πρότυπο η μεσογειακή διατροφή;
«Στη Φινλανδία, τη Δανία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία έχουν καθιερώσει μια διατροφή, η οποία στην ουσία είναι η μεσογειακή, αλλά βάζουν πολύ ψάρι γιατί αυτοί έχουν ψάρια και σπορέλαια, τα οποία, επίσης, διαθέτουν. Κατά βάση η ιδέα στηρίζεται στη μεσογειακή διατροφή με πολλά λαχανικά και φρούτα».
Ποιο είναι το επίπεδο της έρευνας, σήμερα, στην Ελλάδα;
Η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας προσπαθεί, όσο μπορεί, να έχει εθνικά προγράμματα και να προωθεί την έρευνα, στο μέτρο φυσικά των δυνατοτήτων, που έχει το κράτος μας από πλευράς οικονομικής. Δεν υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι για να μπορεί ο ερευνητής να συνεχίσει τα προγράμματα, τα οποία έχει ξεκινήσει και που είναι χρήσιμα για να διαμορφωθεί, στη συνέχεια, μια πολιτική υγείας και για να αξιολογηθεί, αν πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις.
Οι νέοι επιστήμονες ενδιαφέρονται για την έρευνα;
«Είμαι εντυπωσιασμένη από, τα νέα παιδιά, τα οποία σε πολλά σημείαείναι καλύτερα από μας, δηλαδή υπό την έννοια ότι έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στη γνώση, ότι ξέρουν τον κόσμο, μπορούν να ταξιδέψουν. Εμείς έπρεπε να ανακαλύψουμε σχεδόν τα πάντα από μόνοι μας. Εκείνο, το οποίο δεν ξέρω, είναι αν έχουν το όραμα για μια καλύτερη ζωή και για μια καλύτερη Ελλάδα τόσο έντονα όσο την είχαμε ζήσει. Πιστεύω πως ναι, αλλά ακόμα δεν το έχουμε δείξει οργανωμένα.
Όμως, σήμερα, τα καλύτερα μυαλά μας φεύγουν από τη χώρα. Από τους δικούς μου διδάκτορες, για να σας αναφέρω τους τρεις πιο πρόσφατους, ο ένας είναι στην Ιρλανδία, ο άλλος είναι στο Καρολίνσκα, ο άλλος είναι στην Αγγλία. Δεν υπήρχαν λεφτά, στη χώρα μας, για να μείνουν στην έρευνα και ήταν πραγματικά εξαιρετικοί. Αυτό το αποδεικνύει η εξέλιξη τους στο εξωτερικό».
Τί ήταν η έρευνα για τον καθηγητή Δημήτρη Τριχόπουλο;
«Είναι ο πρώτος ο οποίος έφερε τη Βιοστατιστική στις βιολογικές Επιστήμες. Ηταν ένας άνθρωπος ο οποίος ήθελε να καταπολεμήσει την ασάφεια, να δώσει την ερμηνεία της αιτιολογίας μιας ασθένειας, όπως έκανε στην περίπτωση του καρκίνου του ήπατος, με το ρόλο που παίζει η ηπατίτιδα στην ανάπτυξή του. Ελεγε: Όταν έχεις ένα στατιστικό στοιχείο ανοίγεις ένα παράθυρο στη γνώση και λες «τα δεδομένα μου δείχνουν στατιστικά ότι πρέπει να συμβαίνει αυτό». Μετά πηγαίνει στην κλινική και στο εργαστήριο και αυτή την υπόθεση την τεκμηριώνει ακόμα περισσότερο. Δηλαδή η γνώση αυτή, την οποία δίνεις με την επιδημιολογική μελέτη, σου ανοίγει ένα παράθυρο για να ξέρεις και να προχωρήσεις ακόμα περισσότερο, για την τεκμηρίωση της αιτιότητας. Και, έτσι, ανοίγει ο δρόμος για το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων για την προστασία της Δημόσιας Υγείας».
«Δεν υπάρχει άλλος άνθρωπος, που να έχει δει περισσότερες ανατολές στη ζωή του από εμένα», μας μεταφέρει τα λόγια του σπουδαίου επιστήμονα η κ. Τριχοπούλου. «Ξενυχτούσε, γράφοντας. Σε αυτό το γραφείο, από το οποίο σας μιλάω σήμερα.
Ο Δημήτρης έγινε καθηγητής σε ηλικία 34 ετών. Ενας άνθρωπος, που δούλεψε σκληρά, που είχε δημοσιεύσει πάνω από χίλες εργασίες και συγγράμματα, που αντιμετώπιζε τη ζωή με χιούμορ και με αγάπη για τον άνθρωπο».
Ο Δημήτρης Τριχόπουλος δίδασκε στους φοιτητές του όχι μόνο τη γνώση, αλλά και το ήθος. Οι ίδιοι αναφέρουν για το μεγάλο δάσκαλό τους: «Ο δάσκαλός μας ήταν σεμνός και ευγενής. Ήθελε να δίνουμε, με επιχειρήματα, τη μάχη στην επιστημονική αρένα και μας έλεγε: “Αφήστε τις ιδέες να πολεμήσουν και να είστε καλοί ο ένας για τον άλλο”.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος