Δασμοί: Πόλεμος ή ειρήνη;  Σε κάθε περίπτωση αλλαγή σελίδας για τη μορφή παγκοσμιοποίησης

Η επισκόπηση του που βρισκόμαστε με τον «διεθνή πόλεμο δασμών» και την προσπάθεια εξεύρεσης «ειρηνευτικών λύσεων», κυρίως μεταξύ των ΗΠΑ και των υπολοίπων πλευρών εντός του μορατόριουμ των 90 ημερών που έχει αποφασιστεί, είναι το θέμα που αναπτύσσεται στην εκπομπή του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο» (Α ’Πρόγραμμα, Σάββατα και Κυριακές 12.00-13.00), με τη συμμετοχή του Κωνσταντίνου Χαζάκη, Καθηγητή Οικονομικής Ανάπτυξης και Επιχειρηματικότητας και προέδρου του Οικονομικού Τμήματος του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

Αναλύεται, μαζί του το πώς εξελίσσονται οι διαπραγματεύσεις των ΗΠΑ με την Κίνα και τι τελικό καθεστώς προοιωνίζεται, αλλά και το ποια είναι η πρόοδος των συζητήσεων μεταξύ Βρυξελλών και Ουάσιγκτον, καθώς και το που μπορούν να καταλήξουν έως τις 9 Ιουλίου, που έχει τεθεί ως όριο. Εξετάζεται, επίσης, η παραπομπή του θέματος των αυξημένων δασμών σε αμερικανικά δικαστήρια και το κατά πόσον μπορεί να υπάρξει νομική αντιμετώπιση του.  Τέλος, σχολιάζεται το εάν εισερχόμαστε οριστικά σε  μια νέα εποχή αυξημένων δασμών και επιβολής περιορισμών στο μοντέλο του πλήρους απελευθερωμένου πολυμερούς παγκοσμίου εμπορίου που επικράτησε σταδιακά, από τη δεκαετία του ’90 έως σήμερα.

Από τις πολλές εξελίξεις που έχουν υπάρξει στο «πεδίο μάχης» των δασμών, ειδικά τους τελευταίους μήνες και την έναρξη της Προεδρίας Τραμπ και μετά τα αρχικά πυρά για τεράστιες αυξήσεις των δασμών των ΗΠΑ προς την Κίνα (145%) και μεγάλων προς τις χώρες της ΕΕ καθώς και πολλά άλλα κράτη ανά τον πλανήτη, είχαμε περάσει σε ένα μορατόριουμ 90 ημερών με την Κίνα με έναρξη διαπραγματεύσεων και μια αντίστοιχη διαδικασία με την ΕΕ, με ορόσημο τις 9 Ιουλίου. Στο μεταξύ διάστημα οι ΗΠΑ επέβαλαν οριζοντίως νέους δασμούς ύψους 10% προς όλες τις πλευρές και 25% ειδικά στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου (που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Ελλάδα). Την Παρασκευή όμως ακούσαμε τον Πρόεδρο Τραμπ να καταγγέλλει πως η Κίνα έχει εκμεταλλευτεί την καλή του διάθεση και πως ήδη παραβιάζει την προσωρινή συμφωνία των 90 ημερών (χωρίς να δώσει πιο λεπτομερείς διευκρινίσεις). Την επιδείνωση του κλίματος με την Κίνα επιβεβαίωσε και ο Υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Σκοτ Μπέσεντ. Επίσης, ο Αμερικανός Πρόεδρος ανακοίνωσε πως οι εισαγωγικοί δασμοί στον χάλυβα θα πάνε στο 50%, καθώς το προϊόν αυτό έχει στρατηγική σημασία για την –εναπομείνασα- αμερικανική βιομηχανία, όπως και τους αμυντικούς εξοπλισμούς των ΗΠΑ. Κατόπιν όλων αυτών ζητείται από τον κ. Χαζάκη να κάνει μια επισκόπησε για το που βρισκόμαστε διεθνώς.   

Πάντως, ο εμπορικός πόλεμος που πήγε να ξεσπάσει μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας θα ήταν ο σφοδρότερος, αν οι δύο πλευρές προχωρούσαν στην επιβολή των δασμών που αρχικά ανακοίνωσαν ως μέτρα και αντίμετρα (145% και 125%). Ωστόσο, το αμερικανοκινεζικό μπρα ντε φερ υποχώρησε γρήγορα- τουλάχιστον προς το παρόν –και οι δύο πλευρές προχώρησαν σε διαπραγματεύσεις, μετά μια πρώτη συνάντηση στα μέσα Μαΐου στην Ελβετία. Ωστόσο, τις προηγούμενες μέρες υπήρξαν οι προαναφερόμενες δηλώσεις Τραμπ που δείχνουν να φουντώνουν και πάλι τη φωτιά. Επ’ αυτού ο Υπουργός Οικονομίας Μπέσεντ δήλωσε την πως ενδεχομένως να χρειαστεί να συνομιλήσουν τηλεφωνικά οι Πρόεδροι Τραμπ και Σι στο αμέσως επόμενο διάστημα.

Πέραν αυτών και με βάση τα όσα είναι γνωστά, η πλευρά Τραμπ φαίνεται να υποχώρησε μετά από πιέσεις μεγάλων αμερικανικών εταιρειών, ειδικά στο χώρο της τεχνολογίας και του χρηματοπιστωτικού τομέα. Ωστόσο, έχει ήδη επιβάλει περιορισμούς στις εξαγωγές ευαίσθητων τεχνολογιών, όπως σε εξελιγμένους ημιαγωγούς. Ακόμη, αναμένεται να επιδιώξει κάποιες ειδικές διευθετήσεις για εξαγωγές προς την Κίνα LNG και αγροτικών προϊόντων, κατά το πρότυπο των συμφωνιών του 2019, προς το τέλος της πρώτης διακυβέρνησης Τραμπ.

Η Κίνα από την πλευρά της, παρά την αρχικά σθεναρή στάση Σι, σύμφωνα με αναφορές αισθάνθηκε σε κλάδους της οικονομίας της ήδη τις συνέπειες ενός αποκλεισμού από κρίσιμες αμερικανικές αγορές, όπως π.χ. στη βιομηχανία παιχνιδιών, επίπλου, ρούχων κλπ. και οι οποίες είναι δύσκολο να υποκατασταθούν από άλλες. Επίσης, παρακολουθεί με ανησυχία τους ανταγωνιστές της στην περιοχή, όπως την Ιαπωνία, το Βιετνάμ, την Ταϊβάν και την Ινδία να επιδιώκουν να «τα βρουν» με τις ΗΠΑ, απομονώνοντας την ίδια.

Επομένως,  ποιος έχει ανάγκη περισσότερο τον άλλον και που μπορεί να καταλήξουν οι αμερικανοκινεζικές σχέσεις, τουλάχιστον στο εμπορικό τομέα, σε μια εποχή τέτοιων αλληλεξαρτήσεων ερωτάται ο κ. Χαζάκης. Αλλά και πόσο η Κίνα μπορεί να προχωρήσει σε μια –μερική έστω-αποδολαριοποιηση της οικονομίας της ;  Να σημειωθείς πάντως ότι όπως εξελίσσονταν τα πράγματα,  μια αμερικανική αντίδραση  ήταν αναμενόμενη και πέραν της πολιτικής Τραμπ. Ενδεικτικά, το 2000 οι ΗΠΑ είχαν το 25% της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής και η Κίνα το 6%. Σήμερα η Αμερική είναι στο 12% και η Κίνα στο 35%.  

Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Βρυξέλλες απέφυγαν προσωρινά την επιβολή δασμών 50% που απειλούσε να επιβάλει ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ.  Ωστόσο παραμένει ασαφές πώς η ΕΕ θα μπορέσει να συνδυάσει την επιδίωξή της για μια αμοιβαία επωφελή συμφωνία με τις σκληρές παραχωρήσεις που ζητά η Ουάσιγκτον.

Είναι γνωστό πως ο Ευρωπαίος Επίτροπος Μάρος Σέφκοβιτς βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με τον υπουργό Εμπορίου των ΗΠΑ, Χάουαρντ Λάτνικ, με έμφαση στην εξεύρεση λύσεων στους τομείς της αεροδιαστημικής, του χάλυβα, των ημιαγωγών και των κρίσιμων ορυκτών. Επίσης, σύμφωνα με πληροφορίες, η ΕΕ εξετάζει ακόμη και το ενδεχόμενο να αυξήσει τις εισαγωγές βόειου κρέατος χωρίς ορμόνες, όπως έκανε πρόσφατα η Βρετανία. Από την άλλη, η αμερικανική πλευρά είναι δεδομένο πως ζητά αύξηση των ευρωπαϊκών εισαγωγών σε LNG και σε οπλικά συστήματα, αλλαγή του καθεστώτος του ΦΠΑ ως προς τις δικές εξαγωγές, αλλά και μεγαλύτερη αποσύνδεση των ευρωπαϊκών οικονομιών από την Κίνα.

Όπως και να έχει η αμερικανική αγορά είναι η μεγαλύτερη για τις ευρωπαϊκές εξαγωγές αγαθών, οι οποίες ανέρχονται σε περίπου 600 δις και δημιουργούν ένα πλεόνασμα σχεδόν 250 δις. Όμως το ποσό αυτό πέφτει σε περίπου 100 δις. αν αφαιρεθεί το μεγάλο πλεόνασμα της εισαγωγής αμερικανικών υπηρεσιών στην ΕΕ, για το οποίο ξεχνά να μιλήσει ο Πρόεδρος Τραμπ.

Όσον αφορά τις τακτικές της ΕΕ, υπάρχουν τρεις λύσεις :  Η Ευρώπη να έρθει σε συμφωνία, να λάβει αντίμετρα ή απλά να αγνοήσει πολλές από τις προκλήσεις και επιθέσεις Τραμπ. Όμως, επί αυτών η Ευρώπη κινδυνεύει να διχαστεί. Χώρες όπως η Ιρλανδία και η Ολλανδία, που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το εμπόριο με τις ΗΠΑ, θα αντιδράσουν αρνητικά σε οποιαδήποτε σκληρή απάντηση. Άλλες, όπως η Γερμανία και η Ιταλία ανησυχούν για μια κλιμάκωση που θα πλήξει τις ακόμη μεγάλες εξαγωγές τους. Έτσι, δεν μένουν και πολλοί εταίροι που υιοθετούν μια μαχητική στάση απέναντι στις ΗΠΑ. Και φυσικά, τα εμπορικά/γεωοικονομικά ζητήματα της Ευρώπης μπλέκονται με τα γεωπολιτικά ζητήματα και τα θέματα ασφάλειας για τα οποία  η ΕΕ εξακολουθεί να ζητά την κάλυψη των ΗΠΑ.

Ακόμη, τις προηγούμενες μέρες πήρε διαστάσεις μια απόφαση του «Δικαστηρίου Διεθνούς Εμπορίου» των ΗΠΑ (ένα suis generis εθνικό δικαστικό όργανο που διαθέτουν από το 1980 οι ΗΠΑ για τη ρύθμιση  των διεθνών εμπορικών συναλλαγών τους, όπως αυτές τις αντιλαμβάνονται), το οποίο έκρινε ως παράνομη τη χρήση ειδικών εξουσιών για καταστάσεις κρίσης που χρησιμοποίησε ο Πρόεδρος Τραμπ ως προς την επιβολή δασμών, παρακάμπτοντας τα νομοθετικά σώματα του Κογκρέσου.

Όμως πολύ γρήγορα η κυβέρνηση Τραμπ αντέδρασε προσφεύγοντας σε ομοσπονδιακό εφετείο που ανέστειλε την προηγούμενη απόφαση και ετοιμάζεται να φέρει το ζήτημα στο Ανώτατα Δικαστήριο, όπου διαθέτει μια πλειοψηφία φιλικών δικαστών. Ούτως ή άλλως, όπως υπογραμμίζει και ο κ. Χαζάκης, νομικοί και οικονομικοί παράγοντες στις ΗΠΑ εξήγησαν τους πολλούς τρόπους που έχει η κυβέρνηση Τραμπ για να παρακάμψει τέτοιες αποφάσεις δικαστικών οργάνων.

Έτσι, η διαμόρφωση των νέων εμπορικών σχέσεων των ΗΠΑ, όπως και του όλου διεθνούς συστήματος, θα βασιστεί αποκλειστικά σε γεωοικονομικούς, αλλά και γεωπολιτικούς παράγοντες και συσχετισμούς. Και επ’ αυτού πολλοί παράγοντες, όπως π.χ. η Πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ κρίνουν ότι σε κάθε περίπτωση η κατάσταση των χαμηλών δασμών και των ανοικτών οικονομιών χωρίς πολλούς προστατευτισμούς έχει πλέον τελειώσει. Και τούτο δεν ξεκίνησε μόνον τώρα, με τη διακυβέρνηση Τραμπ, αλλά είναι τουλάχιστον μερικά χρόνια που συμβαίνει με τις ΗΠΑ, την Κίνα κι άλλες οικονομίες ανά την Υφήλιο. Όπως σχολιάζεται με τον κ. Χαζάκη ο ΠΟΕ υπολειτουργεί από το 2019, καθώς οι ΗΠΑ δεν διορίζουν εκπροσώπους στα διαιτητικά του όργανα ήδη από την α΄ διακυβέρνηση Τραμπ, κατάσταση όμως που δεν άλλαξε ούτε τα 4 χρόνια της διακυβέρνησης Μπάιντεν. Το ορθό θα ήταν η αποκατάσταση των λειτουργιών και εξουσιών του ΠΟΕ, όπως τονίζει ο  κ. Χαζάκης, αλλά αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα συμβεί. Και τελικά η τελευταία που δείχνει να κατανοεί αυτές τις νέες τάσεις και να προσπαθεί εσπευσμένα να προσαρμοστεί είναι η ΕΕ.