Αγωγός Νord Stream 2- Γιατί βρίσκεται στον αέρα;

Η κατασκευή του Nord Stream 2, του υποθαλάσσιου αγωγού που θα μεταφέρει αέριο από τη Ρωσία στη Γερμανία, έχει ολοκληρωθεί κατά 90% και ο αγωγός κανονικά αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία τον επόμενο χρόνο. Ωστόσο, Γερμανοί πολιτικοί έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι μπορεί να αποσύρουν τη στήριξη στο έργο ύστερα από την δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι, γνωστού επικριτή του Κρεμλίνου που τώρα νοσηλεύεται στη Γερμανία. Οι υποψίες πέφτουν στη Ρωσία, αν και σχετικές αποδείξεις δεν έχουν ακόμη παρουσιαστεί. Ωστόσο, με την αφορμή αυτή ορισμένες δυνάμεις, εντός Γερμανίας και κυρίως εκτός, ζητούν την εγκατάλειψη του Nord Stream ακόμη και σ’ αυτό το στάδιο, εν είδει κυρώσεων προς τη Μόσχα.

Toυ Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Ωστόσο, το παιχνίδι γύρω από την κατασκευή ή ματαίωση αυτού του αγωγού, με μεγάλη σημασία για τον ενεργειακό χάρτη της Ευρώπης, ήταν από την αρχή περίπλοκο. Ο αγωγός θα διπλασιάσει τη δυναμικότητα του υφιστάμενου Nord Stream 1 (επιπλέον 55 δις. κυβ, μέτρα φυσικού αερίου το χρόνο), καλύπτοντας ακόμη μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών αναγκών της Γερμανίας και στέλνοντας σημαντικές ποσότητες σε ακόμη 7 ευρωπαϊκές χώρες. Το κυριότερο, όμως, είναι πως θα βοηθήσει τη Ρωσία να παρακάμψει την Ουκρανία, που είναι η βασική δίοδος για το ρωσικό αέριο, κάτι που εκτός από οικονομική σημασία έχει και διεθνοπολιτικές συνέπειες για τις δύο πλευρές. Η Ρωσία χαλαρώνει την περίσφιξή της από φιλοδυτικές δυνάμεις  και μειώνεται η σημασία ενός μοχλού πίεσης που διαθέτει η Δύση προς τη Μόσχα.

Η ταυτότητα του αγωγού  

Η Συμφωνία για την κοινοπραξία του Nord Stream2 υπογράφηκε τον Ιούνιο του 2015, μετά 3 χρόνια από τη λειτουργία του Nord Stream 1 και θα έπρεπε να είναι λειτουργικός εντός του 2020.  Βασικός μέτοχος του είναι η ρωσική Gazprom και έχει σαν συνεταίρους τα γαλλική ENGIE, την αυστριακή ΟΜV, η αγγλοολλανδική Shell και τις γερμανικές Uniper και Wintershall, με την κάθε μια να μετέχει στην κοινοπραξία με περίπου 1 δις ευρώ. Η συνολική αξία του αγωγού αποτιμάται σε 10 δις. δολ.

Ο Νοrd Stream 2 θα έχει συνολικό μήκος 1224 χλμ. Ξεκινώντας από τις ακτές της Ρωσίας στη Βαλτική, διέρχεται από τις ΑΟΖ  της Φινλανδίας, της Σουηδίας και της Δανίας, με τις οποίες χρειάστηκαν περίπλοκες διαπραγματεύσεις. Στη συνέχεια προβλέπεται μια όδευση δυτικά της Γερμανίας, προς την Ολλανδία και Βρετανία, καθώς επίσης και προς τις χώρες της Κ. Ευρώπης.

Η διαδρομή αυτή μειώνει το κόστος και την περιπλοκότητα της μεταφοράς του αερίου, αλλά παρακάμπτει την Ουκρανία, στερώντας της γεωπολιτική σημασία, καθώς και 2-3 δις. $ δικαιώματα διέλευσης. Επίσης, ο αγωγός είναι αντίθετος με τα συμφέροντα άλλων επίδοξων προμηθευτών της Ευρώπης με φυσικό αέριο και ιδίως των ΗΠΑ, που επιδιώκουν να αυξήσουν τις εξαγωγές που ήδη κάνουν σε ευρωπαϊκές χώρες υγροποιημένου φυσικού αερίου.

Οι αγορές υγροποιημένου αερίου είναι ακριβότερες κατά 25%-30%, αλλά το επιχείρημα είναι πως συμβάλουν στην ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης από το σχεδόν μονοπώλιο της GAZ Prom στην προμήθεια της ΕΕ με φυσικό αέριο. Αυτό είναι μερικώς σωστό, αλλά ταυτόχρονα όχι ιδιαίτερα βάσιμο.

Μερικώς σωστό, γιατί το ποσοστό που η ΕΕ εξαρτάται από εισαγωγές ενεργειακών υλών για παραγωγή ενέργειας έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια στο 55% των αναγκών της για παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας. Και τούτο διότι, παρά την μεγαλύτερη συμμετοχή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στο ενεργειακό μείγμα, υπάρχει ανάγκη αναπλήρωσης των μονάδων που λειτουργούν με άνθρακα και πυρηνική ενέργεια, η χρήση των οποίων μειώνεται για περιβαλλοντικούς λόγους. Με βάση αυτή την αύξηση υπάρχει, αναλογικά, και άνοδος των ρωσικών εξαγωγών.

Από την άλλη, μια πιο προσεκτική ανάλυση του μείγματος που χρησιμοποιείται στο σύνολο της ΕΕ δεν δείχνει τόσο μεγάλη εξάρτηση από τη Ρωσία, καθώς το 29,9% της παραγωγής ενέργειας προέρχεται πλέον από ΑΠΕ, το 27,8% παραμένει να παράγεται από πυρηνικά εργοστάσια, το 16,4% από χρήση άνθρακα, το 13,6% από φυσικό αέριο και το 8,8% από πετρέλαιο. Στις δύο τελευταίες ενεργειακές ύλες η ρωσική συμμετοχή είναι μεν πλειοψηφική, αλλά όχι απόλυτη.

Yπόθεση Ναβάλνι: Μια δηλητηρίαση με «ενεργειακές» επιπτώσεις…

Τις πρώτες μέρες μετά την κατεπείγουσα εισαγωγή του Ρώσου αντιφρονούντα Αλεξέι Ναβάλνι στην εντατική νοσοκομείου της Σιβηρίας και την εν συνεχεία μεταφορά του σε ειδική μονάδα της Γερμανίας, η καγκελάριος της χώρας Ανγκελα Μέρκελ εμφανιζόταν αντίθετη σε κάθε προσπάθεια να συνδεθεί η συγκεκριμένη υπόθεση με την ολοκλήρωση του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2, έργου με στρατηγική σημασία για τη χώρα της.

Στη συνέχεια το Βερολίνο βρέθηκε σε διαβουλεύσεις με εταίρους του στην ΕΕ και συμμάχους του στο ΝΑΤΟ για το πώς να απαντήσει στην περίπτωση που η Ρωσία δεν δώσει επαρκείς εξηγήσεις για την υπόθεση του Ναβάλνι, ο οποίος σύμφωνα με Γερμανούς γιατρούς δηλητηριάστηκε με ένα σπάνιο νευροτοξικό παράγοντα.

Αν και η Ρωσία απάντησε πως δεν εμφανίζονται στοιχεία για το εάν και πως ο Ναβάλνι δηλητηριάστηκε, η κυβέρνηση της Μέρκελ άρχισε να δέχεται πιέσεις από έξω, αλλά και από μέσα, στην αρχή από τα κόμματα της αντιπολίτευσης και μετά από στελέχη της συμπολίτευσης, για να διακοπούν οι εργασίες κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου. Ωστόσο, η πλειονότητα των στελεχών του συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών, έδειξε τις τελευταίες μέρες πως απορρίπτει μια τέτοια κίνηση. Και η αλήθεια είναι ότι για την επιχειρηματική ελίτ της Γερμανίας η κατασκευή του Nord Stream 2 χαρακτηρίστηκε εξαρχής ως μια ζωτική επιλογή για την οικονομία της χώρας, διακινδυνεύοντας ακόμη και μια ρήξη με τις ΗΠΑ, που από την πρώτη στιγμή άρχισε να πολεμούν το έργο.

Έτσι, οι όποιες κυρώσεις κατά της Ρωσίας, στην περίπτωση απόδειξης εμπλοκής, παραπέμπονται τώρα από τη Γερμανία για να γίνουν σ’ ευρωπαϊκό επίπεδο και όχι σε συσχέτιση με τον Nord Stream. Επιπλέον, τα δεδομένα γύρω από τη δηλητηρίαση και τα ευρήματα μπερδεύονται, καθώς αναφέρονται ανταλλαγές πληροφοριών για τον Ναβάλνι μεταξύ του γερμανικού νοσοκομείου Σαριτέ που νοσηλεύεται, των εργαστηρίων του γερμανικού στρατού, του ανάλογου βρετανικού εργαστηρίου στο Πόρτ- Ντάουν καθώς και εργαστηρίων της Βουλγαρίας, που επί σοβιετικής εποχής είχαν ειδίκευση στα θέματα αυτά. Επιπλέον, αν στο παρελθόν υπήρξαν ισχυρές ενδείξεις για ρωσική ανάμειξη σε σειρά δηλητηριάσεων προσώπων που δεν ήταν αρεστά στη Μόσχα, αρκετοί διερωτώνται γιατί να επιδίωκε να δηλητηριάσει σ’ αυτή τη συγκυρία έναν αντίπαλό της με ανιχνεύσιμη ουσία της σοβιετικής περιόδου και στη συνέχεια να επιτρέψει τη μεταφορά του σε εξειδικευμένο νοσοκομείο της Γερμανίας…

Διεθνείς αντιδράσεις και πιέσεις…

Ο πρωθυπουργός της Πολωνίας Ματέους Μοραβιέτσκι κάλεσε ξανά τη Γερμανία να σταματήσει την κατασκευή του αγωγού αερίου Nord Stream 2, πέραν της υπόθεσης  Ναβάλνι, καθώς η Βαρσοβία θεωρεί πως το έργο αποτελεί απειλή για τη σταθερότητα στην περιοχή Ουκρανία, Λευκορωσία.  Η Πολωνία, αν και εισάγει το μεγαλύτερο μέρος των ποσοτήτων αερίου που καταναλώνει από τη Ρωσία, είναι από τις χώρες που αντιτίθενται εδώ και καιρό στον Nord Stream 2, υποστηρίζοντας ότι θα ενισχύσει την ήδη κυρίαρχη θέση της Ρωσίας στην αγορά αερίου της περιοχής.

Για ορισμένες μέρες και η Γαλλία φάνηκε να υψώνει τους τόνους και δια του υφυπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Κλεμάν Μπον  και να ζητά να συσχετιστεί η συνέχιση του Νοrd Stream 2 με την υπόθεση Ναβάλνι. Για διακοπή του έργου κάλεσαν και οι ΗΠΑ μέσω του Μάικλ Πομπέο, αν και ο Ντόναλντ Τραμπ, που συχνά κατηγορείται ότι επιδεικνύει χαλαρότητα απέναντι στον Βλαντιμίρ Πούτιν, είπε σε μια συνέντευξή του πως «δεν είχε δει ακόμη» στοιχεία για τη δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι.

Όμως, οι  Αμερικανοί, που προωθούν τις δικές τους εξαγωγές υγροποιημένου αερίου, είχαν ανακοινώσει πριν την υπόθεση Ναβάλνι πως το Κονγκρέσο θα εξετάσει το φθινόπωρο κυρώσεις για επιχειρήσεις που εμπλέκονται στον αγωγό. Η ανακοίνωση αυτή είχε ήδη προκαλέσει την έντονη αντίδραση της Γερμανίας, με την Άνγκελα Μέρκελ να δηλώνει πριν μερικές βδομάδες, στην επίσκεψή της στο Στράλζουντ, όπου καταλήγει ο αγωγός επί γερμανικού εδάφους, ότι «θεωρούμε τις αμερικανικές κυρώσεις εκτός του εδάφους των Ηνωμένων Πολιτειών ως μη νόμιμες». Ωστόσο, τους προηγούμενους μήνες οι απειλές των ΗΠΑ έπιασαν κάποιο τόπο, καθώς από το έργο αποχώρησε η ελβετική εταιρία Allseas, που είχε αναλάβει με ειδικά σκάφη μέρος της τοποθέτησης του αγωγού στη Βαλτική, φοβούμενη τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Η εν λόγω αποχώριση είχε προκαλέσει ήδη καθυστέρηση τουλάχιστον μερικών μηνών στην αποπεράτωση του έργου.

Από την πλευρά της Ρωσίας, τις μέρες που η γερμανική ηγεσία άρχισε να υιοθετεί τις κατηγορίες κατά της για την υπόθεση της δηλητηρίασης, η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, Μαρία Ζαχάροβα είχε κατηγορήσει το Βερολίνο ότι μπλοφάρει όταν υποστηρίζει ότι ο Αλεξέι Ναβάλνι δηλητηριάστηκε, εξυπηρετώντας «βρόμικες πολιτικές σκευωρίες» και είχε καλέσει τη Γερμανία να παρουσιάσει όλα τα στοιχεία που διαθέτει.

Στη συνέχεια ο εκπρόσωπος του Ρώσου προέδρου, Ντμίτρι Πεσκόφ, με αφορμή τις συζητήσεις για την επιβολή κυρώσεων στη Μόσχα, είχε επισημάνει ότι η κατασκευή του αγωγού Nord Stream-2 συνιστά διεθνές έργο εμπορικής σημασίας στο οποίο μετέχουν 100 εταιρίες από 12 χώρες. «Πώς είναι δυνατόν να γίνεται λόγος για επιβολή κυρώσεων σ’ ένα διεθνές έργο, όπως αυτό στο οποίο συμμετέχουν τόσες γερμανικές  και άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες;» διερωτήθηκε.

Τελικά, τα προηγούμενα 24ωρα ήταν η ίδια η Μέρκελ που έβαλε φρένο στις συζητήσεις αυτές, ρίχνοντας την μπάλα και στην Ε.Ε. και τονίζοντας ότι «η απόπειρα δηλητηρίασης του επικριτή του Κρεμλίνου, Αλεξέι Ναβάλνι, ήταν ένα συνταρακτικό γεγονός για το οποίο πρέπει να υπάρξει ευρωπαϊκή απάντηση» και εξηγώντας ότι «σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, πολλοί δεν θα έβλεπαν καμία σχέση μεταξύ της υπόθεσης Ναβάλνι και του αγωγού Nord Stream 2.

O Νοrd Stream και το ενεργειακό μέλλον της Ευρώπης

Οι ζυμώσεις και αντιπαραθέσεις γύρω από τον αγωγό Νord Steam 2 αναδεικνύουν τις αυξανόμενες επί τουλάχιστον μια 10ετία ανησυχίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη μεγάλη εξάρτηση της από εισαγόμενες πηγές ενέργειας. Και η ανησυχία αυτή έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση τα τελευταία χρόνια μιας σύνθετης ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ενέργεια, η οποία περιλαμβάνει στόχους από τη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα έως τον περιορισμό της εξάρτησης από εισαγόμενες πηγές ενέργειας.

Η Ρωσία, από την πλευρά της, έχει θέσει σαν κυρίαρχο στόχο της ενεργειακής πολιτικής της στην Ευρώπη τη διατήρηση των εσόδων από εξαγωγές ενέργειας στην ΕΕ, παρακάμπτοντας τις υφιστάμενες δομές μεταφοράς ενέργειας μέσω Ουκρανίας. Για το σκοπό αυτό δύο βασικά κανάλια μεταφοράς έχουν σχεδιαστεί και υλοποιούνται τα τελευταία χρόνια: πρόκειται για τον προαναφερόμενο Nord Stream 2, καθώς και τον αγωγό Turk Stream, οι οποίοι φιλοδοξούν να μεταφέρουν ρωσικό φυσικό αέριο στα βόρεια και νότια της ΕΕ.

Απ’ την άλλη, η πολιτική της ΕΕ για ρύθμιση και προστασία του ενεργειακού τομέα της περιλαμβάνει ρυθμιστικά εργαλεία, τα οποία ενώ σχεδιάστηκαν αρχικά για να ρυθμίσουν εσωτερικά θέματα της Ένωση, κατέληξαν να έχουν εξωτερική χρήση, προσδιορίζοντας και επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τις ενεργειακές σχέσεις της ΕΕ και των κρατών-μελών της με τρίτες χώρες και ιδίως με τη Ρωσία. Έτσι, οι νέοι ρωσικοί αγωγοί φυσικού αερίου προς την ΕΕ αντιμετωπίζουν συνεχή νομικά προβλήματα με αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας της Γερμανίας, και δικαστηρίων Διεθνούς Διαιτησίας οι οποίες δημιουργούν προσκόμματα στην ολοκλήρωση και λειτουργία τους.

Εν τέλει, πέραν των αμιγώς εμπορικών ζητημάτων, αποτελεί ερώτημα αν είναι η Ρωσία που εργαλειοποιεί τους αγωγούς της στην Ευρώπη για γεωπολιτικούς λόγους ή αν είναι η ΕΕ που μεταχειρίζεται την Ευρωπαϊκή Συνθήκη για την Ενεργειακή Χάρτα (που έγινε για να ρυθμίσει κυρίως θέματα της εσωτερικής αγοράς ενέργειας της ΕΕ) για να περιοριστεί η δραστηριοποίηση της GazProm, όπως και της Rosneft (αντίστοιχης ρωσικής εταιρίας πετρελαίου) στην Ευρώπη.  Ενδεχομένως βέβαια να ισχύουν και τα δύο.

Να σημειωθεί ότι ανάλογο σκηνικό έχει υπάρξει με την ολοκλήρωση και λειτουργία του αγωγού Turk Stream, που αυξάνει μέσω Μαύρης Θάλασσας την τροφοδοσία της Τουρκίας με ρωσικό φυσικό αέριο, αλλά και μέσω αυτής μέρος των Βαλκανικών Χωρών και της Κ.Ευρώπης. Και πάλι το έργο αυτό έχει αντιμετωπιστεί ως ενεργειακή περικύκλωση της Ευρώπης από τη Ρωσία (σε συνδυασμό μάλιστα με τον Nord Stream). Σε οποιαδήποτε περίπτωση ο Turk Stream -με την εντός Ευρώπης όδευσή του- είναι ανταγωνιστικός προς τον διερχόμενο και από την Ελλάδα TAP –που μεταφέρει στην Ν.Ευρώπη αέριο από το Αζερμπαϊτζάν- από το διασυνδετήριο αγωγό IGB και τον σταθμό μεταφόρτωσης υγροποιημένου αερίου (κυρίως αμερικανικού), που κατασκευάζονται στην Ελλάδα για να εξυπηρετήσουν τις Βαλκανικές χώρες. Και φυσικά ο Turk Stream είναι ανταγωνιστικός προς τον αγωγό East Med, αν αυτός έχει πιθανότητες να κατασκευαστεί στα επόμενα 10 χρόνια, μεταφέροντας στην Ευρώπη φυσικό αέριο από το Ισραήλ, την Αίγυπτο και όσο θα έχει βρεθεί και θα περισσεύει από την Κύπρο.