Τα κάλαντα του Λαζάρου στην Ήπειρο

Τα Λαζαρούδια ή ο Λάζαρης, παραδοσιακά κάλαντα, τραγουδιούνται στην Ήπειρο, μέχρι τις μέρες μας από παρέες παιδιών, στα χωριά και στις γειτονιές, το Σάββατο του Λαζάρου.

Στην μετακατοχική Ήπειρο, τα παιδιά από τις προηγούμενες μέρες φρόντιζαν να βρουν ή να φτιάξουν – με λυγαριές που είχαν φροντίσει να μαζέψουν από τα ποτάμια το καλοκαίρι- και να στολίσουν με λουλούδια, το καλάθι για τ’ αυγά, γιατί αυγά έδιναν ως επι το πλείστον οι νοικοκυρές.

Κάποιες έδιναν και ξερά σύκα ή καρύδια ή αμύγδαλα ή ακόμα και κουλούρια. Για να μη σπάνε τα αυγά μέσα στο καλάθι έβαζαν λίγο κοπανισμένο λινάρι, λίγο μαλλί ή λίγα άχυρα.

Πριν ξεκινήσουν, μέσα στο καλάθι ο καθένας της παρέας έβαζε από ένα αβγό, για “φώλι”, ώστε να βλέπουν οι νοικοκυρές ότι κι άλλες έδωσαν αυγό για να δώσουν κι αυτές.

Τα κάλαντα του Λάζαρου συνοδεύοταν από κυπριά (κουδούνια σε σχήμα καμπάνας, μικρότερου μεγέθους, κατάλληλο για γίδια), που τα έλεγαν “ζυγιές”. Συνήθως ήταν  ή τέσσερα μεγάλα κυπριά με μονό ή διπλό γλωσσίδι ή τρία κυπριά κι ένα κουδούνι. Η κάθε παρέα περηφανεύονταν για τη ζυγιά της: «Εμείς έχουμε τα μεγαλύτερα κυπριά…» ή «εμείς έχουμε κυπριά με διπλό γλωσσίδι και μια μεγάλη κουδούνα…»

Ένα παιδί της παρέας κρατούσε το καλάθι ενώ είχαν στα χέρια τους κι από ένα σκόπι (μαγκούρα/μπαστούνι) για να το χτυπούν στο σανιδένιο συνήθως, πάτωμα και να κρατάνε το ρυθμό.

Από νωρίς το πρωί παρέες – παρέες (συνήθως δυο-δυο) άρχιζαν να λένε τα κάλαντα, ενώ κατά τη διάρκεια της ημέρας διασταυρώνονταν στους δρόμους, έκαναν απολογισμό τι μάζεψαν και ποιος μάζεψε περισσότερα και που απομένει να πάνε…

Το μεσημέρι γινόταν η μοιρασιά με απόλυτη δικαιοσύνη, “ένα σου κι ένα μου”. Μετά τη μοιρασιά τα αυγά πήγαιναν στο σπίτι να παραδοθούν στη μητέρα για τις ανάγκες της οικογένειας και των ημερών του Πάσχα, με εξαίρεση ένα – δύο που ανταλλάσσονταν στο μπακάλικο του χωριού για λίγες καραμέλες ή λίγο χαλβά.

Σε κάθε σπίτι ρωτούσαν τους νοικοκυραίους: “να πούμε το Λάζαρο;” και στην καταφατική απάντηση έλεγαν τα κάλαντα (με παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή) χτυπώντας ρυθμικά τα κυπριά και το σκόπι.

Η εκδοχή που ακολουθεί είναι από το Ριζό (Αράχωβα) Φιλιατών Θεσπρωτίας, όπως μας το απήγγειλε ο Κωνσταντίνος Μπαλαούρας, με τη συνδρομή της Σταματούλας Μπαλαούρα και της Ζωής Ντρούκα:

Καλή ώρα σας, καλή βραδιά σας,

Καλώς σας βρήκαμε στην αφεντιά σας.

Αν κοιμόσαστε να σηκωθείτε

Κι αν καθόσαστε να φρικαστείτε (σημ: αφουγκραστείτε)

Για να ακούσετε θαύμα μεγάλο

Θαύμα ιερό, θαύμα σπουδαίο

Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια

ήρθε κι ο Χριστός στη Βηθανία

Εκεί έβρισκε Μάρθα, Μαρία.

Μάρθα που ‘ ναι ο Λάζαρος

Πού είναι ο αδερφός σου;

Και ο φίλος μου ο καρδιακός μου;

Να τος κείτεται στη γη θαμμένος

Τετραήμερος αποθαμένος

Και με τους νεκρούς ανταμωμένος

Τι ειν’ τα πόδια του τα νεκρωμένα

Τα χεράκια του σταυροδεμένα

Το χειλάκι του το μαραμένο

Το στοματάκι του πικρό φαρμάκι

Τα ματάκια του μυριονυστάζουν

Τότε κι ο Χριστός δακρύζει

Και τον Άδη φοβερίζει:

Άδη, Άδη Τάρταρε

Λάζαρε έβγα έξω!

Λάζαρος απελυτρώθει

Ανεστήθη και σηκώθη

Οι δυο οι αδερφούλες του τον αγκαλιάζουν

Και προς το Χριστό τον εδοξάζουν

Χριστέ μου παντοδύναμε και επί της γης του κόσμου

Τι ειν’, τούτο θαύμα που ‘καμες εδώ στη Βηθανία;

Πού κανες το νερό κρασί

Κι όλο θανατονέρι

Ανάστησες το Λάζαρο τρεις μέρες πεθαμένο

Ανάστησες το Λάζαρο που ήταν μεγάλη χρήση

Πες μας Λάζαρε τι είδες εις τον Άδη όπου πήγες

είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους

Φέρτε μου λίγο νεράκι

Να ξεπλύνω το φαρμάκι

της καρδίας, των χειλέων

και μη με ρωτάτε πλέον.

Το καντήλι του τρεις Άγιους γράφει

Γράφει ο Αι-Δημήτριος

Γράφει ο Αγιαξάρχιος

Και γράφει κι ο Μέγας Θόδωρος

Να μας βοηθούνε

Και στη Λαμπρή την Πασχαλιά,  

με τ’ άσπρα, με τα κόκκινα

με τα λαμπρά λουλούδια,

καλόκαρδοι να βγούμε

Εσείς και τα παιδάκια σας κι εμείς που τραγουδούμε.

Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει

Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει

Και του χρόνου!

Με πληροφορίες και φωτογραφίες από το Σύλλογο Ηπειρωτών Αγίων Αναργύρων “Ο Πύρρος”.