«Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία»: η Μαριάννα Μίσιου εξηγεί τις τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ενεργητική και πληθυντική ανάγνωση στα βιβλία χωρίς λέξεις

H ειδίκευσή μου στην παιδική λογοτεχνία, με έμφαση στον ευρύτερο τομέα των σχεδιαστικών λογοτεχνιών, αλλά και η αναγνωστική μου προτίμηση στα κόμικς, με ώθησε στη μελέτη διαφόρων τομέων των εικονιστικών αφηγήσεων, με σκοπό να κατανοήσω, να εμβαθύνω και να μοιραστώ τις γνώσεις μου στη χρήση κόμικς και εικονοβιβλίων ως ζωντανού και επιδραστικού μέσου στην παιδική και νεανική κουλτούρα. Στην πορεία μου αυτή, διαπίστωσα ότι οι εικόνες δεν είναι μόνο για τα μικρά παιδιά, η ανάγνωση δεν είναι μόνο λέξεις, οι ιστορίες δεν είναι μόνο κείμενα. Εξ’ ου και το ενδιαφέρον μου για τα βιβλία με εικόνες και μάλιστα μόνο με εικόνες, απότοκο του οποίου αποτελεί η πρόσφατη μελέτη μου με τίτλο Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία. Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις, από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο (2020).

Τα βιβλία χωρίς λέξεις δεν αποτελούν σπάνιο είδος στον ευρύτερο χώρο της λογοτεχνικής παραγωγής. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα ότι τον 19ο αιώνα είχαν ως κύριο στόχο τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου του μικρού παιδιού. Αυτά τα βιβλία, των οποίων η ιστορία αναπτύσσεται μόνο οπτικά, προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως για το γεγονός ότι παίζουν με τους περιορισμούς της κάθε φόρμας ή των ειδών, παίζουν με τους κώδικες, αμφισβητούν καθιερωμένες δομές. Η απουσία ονομάτων που προσδιορίζουν τους χαρακτήρες, η δυσκολία απόδοσης της χρονικής διάρκειας με ακρίβεια, η αναγκαστική υπερβολή στις κινήσεις και τις εκφράσεις του προσώπου, η συμμόρφωση στους χωρικούς περιορισμούς της σελίδας, ο τρόπος μετάβασης από την μια εικόνα στην άλλη, και άλλοι περιορισμοί που θέτει ο συγκεκριμένος τρόπος αφήγησης, αντί να αποτελούν τροχοπέδη, λειτουργούν θετικά για τους καλλιτέχνες, που, συχνά παίζοντας μαζί τους, τους ξεπερνούν, εφευρίσκοντας συνεχώς νέους καταπληκτικούς τρόπους για να αποδώσουν την ιστορία.

Στην Ελλάδα κυκλοφορούν ελάχιστοι τίτλοι, κυρίως μεταφρασμένοι. Τα πρώτα ελληνικά που εμφανίστηκαν, εξ ’όσων γνωρίζω, είναι Το Κουμπί των Α. Ιωαννίδου, Ε. Γεωργάκη-Κόλλια, Ρ. Ποζίδου και Δ. Λούκρη (εικονογράφηση) από τις εκδόσεις Γράφημα (2017) και Η Φάλαινα το Αγόρι και η Θάλασσα ανάμεσά τους της Πέρσας Ζαχαριά από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο (2019). Αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι υπάρχει έντονη, ακόμα, η τάση να συσχετίζονται τα βιβλία με την ανάγνωση λεκτικών κειμένων. Έτσι, τα βιβλία χωρίς κείμενο δεν είναι εύκολο να γίνουν αποδεκτά, ιδιαίτερα για όσους προσκολλώνται στην ιδέα ότι δεν υπάρχει τίποτα να διαβάσει κανείς όταν δεν υπάρχουν λέξεις. Η απουσία κειμένου σε ένα βιβλίο μπορεί να προκαλέσει αμηχανία, ειδικά στους ενήλικες. Ωστόσο, η φαινομενική σιωπή απελευθερώνει τη διαδικασία της ανάγνωσης, καθώς ο αναγνώστης αναγκάζεται να ανασυγκροτεί θραύσματα, να ερμηνεύει οπτικά σύμβολα, να μαντεύει διάφορα γραφολογικά στοιχεία και, εν τέλει, να ανασυντάσει λυτρωτικά το νόημα της ιστορίας.

Όπως κάνει κάθε καλό βιβλίο, τα βουβά βιβλία μάς αναγκάζουν να κοιτάξουμε μέσα μας. Αλλά μία εικόνα δεν διαβάζεται με τον ίδιο τρόπο από όλους, γιατί κάθε μάτι περιέχει τη δική του κουλτούρα, τη δική του ιστορία, τα δικά του λόγια. Και γι’ αυτό ακριβώς μπορούμε να αναζητούμε συναναγνώστες και να κουβεντιάζουμε για τις παρανοήσεις, τις απογοητεύσεις, τις απορρίψεις, αλλά και τις απολαύσεις που μας δίνει ένα οπτικό κείμενο. Επειδή αυτά τα βιβλία είναι πλούσια σε εμπειρίες και με την έλλειψη της δηλωτικής δυνατότητας των λέξεων, όταν μοιραζόμαστε την αναγνωστική διαδικασία με άλλους αναγνώστες, η προσωπική μας άποψη για το νόημα της ιστορίας αλλάζει κάθε φορά. Έτσι, τα βιβλία χωρίς λέξεις γίνονται τόποι ανταλλαγής και συνάντησης όπου οι συνομιλητές μεταξύ τους δημιουργούν από κοινού την ιστορία. Αποτελούν τελικά έναν τρόπο να μπούμε όλοι οι αναγνώστες χωρίς διάκριση στο ίδιο επίπεδο, αυτό του ερμηνευτή. Και αυτό καθίσταται ιδιαίτερα γόνιμο στην πρόσληψη των βιβλίων αυτών στην εκπαιδευτική πράξη, γεγονός με το οποίο ασχολούμαι και ερευνητικά αλλά και στη διδακτική ενασχόλησή μου.

Κάθε βιβλίο χωρίς λέξεις είναι ένα παιχνίδι κατανόησης και ερμηνείας, μια πρόσκληση για ένα ταξίδι στο άγνωστο, που ξεκινάει με το ξεφύλλισμα των σελίδων. Σημασία έχει να δοκιμάσουμε μόνοι μας, αλλά και με άλλους, να ψάξουμε στις λεπτομέρειες, να διαβάσουμε χωρίς λεκτικά φίλτρα τις πολλές ιστορίες που κρύβονται στις εικόνες, τις ιστορίες των γραμμών, των χρωμάτων, των σχημάτων, του σκηνικού και των χαρακτήρων.

Μαριάννα Μίσιου

Το βιβλίο της Μαριάννας Μίσιου Βουβά κόμικς και εικονοβιβλία. Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο (σελ.: 208, τιμή: €35,00).

H Μαριάννα Μίσιου σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και εργάστηκε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ως καθηγήτρια Γαλλικής γλώσσας έως το 2016. Παράλληλα, συνέχισε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Αιγαίου στη Ρόδο. Το 2009 πήρε το διδακτορικό της δίπλωμα στα Κόμικς, και το 2019 ολοκλήρωσε τη μεταδιδακτορική της έρευνα στο αντικείμενο Λογοτεχνία – αφήγηση εικόνας, στο ίδιο Πανεπιστήμιο.
Aπό το 2010 διδάσκει το Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο στο Π.Μ.Σ. Παιδικό Βιβλίο και Παιδαγωγικό Υλικό και από το 2016 μέχρι σήμερα, διδάσκει τις Εικονιστικές Αφηγήσεις στο Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ.) στη Ρόδο. Oι επιστημονικοί της προβληματισμοί στρέφονται κυρίως σε θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις της παιδικής λογοτεχνίας, των εικονιστικών αφηγήσεων (κόμικς και εικονοβιβλία), των πολυτροπικών κειμένων και της διδακτικής τους. Από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο (2020) κυκλοφορεί η μελέτη της Boυβά κόμικς και εικονοβιβλία-Τεχνικές αφήγησης στα βιβλία χωρίς λέξεις. Eίναι επίσης η συγγραφέας του βιβλίου Τα κόμικς, από το περίπτερο στη σχολική τάξη από τις εκδόσεις ΚΨΜ (2010), καθώς και πολλών επιστημονικών άρθρων στην ελληνική, αγγλική και γαλλική γλώσσα.