Δέσποινα Σιμάκη: “Ο Ίκαρος και η δική του πατρίδα”

Στον τόπο και στο χώρο που έπρεπε, πραγματοποιήθηκε η πρώτη παρουσίαση του νέου βιβλίου της Δέσποινας Σιμάκη “Ο Ίκαρος και η δική του πατρίδα” των εκδόσεων Υδροπλάνο (ISBN 978-618-5453–60-2). Η συγγραφέας έκανε και την εικονογράφηση.

Η παρουσίαση έγινε στο ανοιχτό μικρό θεατράκι (μικρογραφία των αρχαίων θεάτρων, δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της ιδιοκτήτριας του χώρου Χαρούλας Κοτσάνη του Κύκλου Πολιτισμού και Τέχνης, που το παραχωρεί για εκδηλώσεις) του χωριού Πηγή στην Ικαρία, στις 9 Αυγούστου.

H Δέσποινα Σιμάκη γεννήθηκε στην Ικαρία το 1971. Σπούδασε Φιλοσοφία στη Θεσσαλονίκη, εργάστηκε στην εκπαίδευση και ασχολήθηκε ως εργαζόμενη και εθελόντρια με τη φροντίδα παιδιών στο σύλλογο “Το Χαμόγελο του Παιδιού”. Έχει συμμετάσχει σε συλλογικές εκδόσεις παραμυθιών και ιστορικών από τον τόπο της και έχει συγγράψει τον θεατρικό μονόλογο “Περί φωτός”. που ανέβηκε στο χώρο του Μουσείου Φωταερίου στο Γκάζι. Μελέτησε τη στιχουργική τέχνη και την εικονογράφηση στο χώρο του Μικρού Πολυτεχνείου, ενώ το τελευταίο διάστημα ζει στον τόπο καταγωγής τη; και ασχολείται με τη συγγραφή και την εικονογράφηση παραμυθιών.

Όπως επισημαίνουν οι εκδόσεις “Υδροπλάνο”: Στο παραμύθι αυτό ο Ίκαρος έχει την καταγωγή που ξέρουμε όλοι από τον πανάρχαιο μύθο. Αλλά η πτήση του εδώ εκτυλίσσεται διαφορετικά. Η πτώση στη θάλασσα δεν είναι απλά ένα ατύχημα, μια απερισκεψία ενός άμυαλου νέου. Ο δικός μας ο Ίκαρος έχει την τόλμη να κατανοήσει βαθιά τα λόγια του πατέρα του, παίρνει το ρίσκο να πετάξει μαζί του και το ακόμη μεγαλύτερο να τον αποχωριστεί, όταν νιώθει πως είναι η ώρα να χαράξει τη δική του πορεία. Είναι ένα παραμύθι για την ελευθερία, για τη δύναμη που πρέπει να έχουμε οι άνθρωποι προκειμένου να κατακτήσουμε τις αληθινές αξίες αυτής της ζωής. Δεν έχει σημασία το αποτέλεσμα, η πτήση μόνο”.

Την εκδήλωση άνοιξε η συγγραφέας και ομιλητές ήταν ο Γιάννης Παπαγιάννης συγγραφέας, ο Ηλίας Γιαννίρης αντιπρόεδρος της Εταιρείας Ικαριακών Μελετών και ο Γιώργος Πλακίδας φιλόλογος.

Ενδιαμέσως των ομιλιών που έκαναν οι προλογίζοντες το βιβλίο, αποσπάσματα διάβαζε η ηθοποιός Τάνια Παλαιολόγου.

Aπό την πλευρά του ο Γιάννης Παπαγιάννης, ανέφερε μεταξύ άλλων: “Ξεκινώντας να μιλήσει κανείς για ένα παραμύθι, δεν μπορεί να διαχωρίσει το κείμενο από την εικονογράφηση. Σε διαφοροποίηση από ένα κείμενο ενηλίκων, όπου η πολυπλοκότητα της γλώσσας μπορεί να αποδώσει πολλαπλά επίπεδα πραγματικότητας, στο παιδικό βιβλίο όπου η εκφραστικότητα υποχρεωτικά απλοποιείται, η εικονογράφηση είναι εκείνη που θα αναδείξει την ουσία του κειμένου. Με χαρά κι έκπληξη διαπίστωσα ότι συγγραφέας και εικονογράφος είναι το ίδιο πρόσωπο, δηλαδή η Δέσποινα Σιμάκη. Με έκπληξη γιατί οι ζωγραφιές της είναι ιδιαίτερες, με απαλά χρώματα μέσα στα οποία δίνεται η αντίθεση του κόκκινου, με απλό υλικό, κατά πάσα πιθανότητα μολύβι, που όμως αποδίδει όχι μόνο την κίνηση αλλά κυρίως το συναίσθημα των προσώπων.

Με χαρά γιατί είναι σημαντικό για το παιδικό βιβλίο να είναι ο εικονογράφος και ο συγγραφέας το ίδιο πρόσωπο, έτσι ώστε να μπορεί να επιτύχει τον συνδυασμό ιδεών και συναισθημάτων που επιδιώκεται. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που όλα τα επιτυχημένα διεθνώς παιδικά βιβλία προέρχονται από ζωγράφους – συγγραφείς. Η Δέσποινα Σιμάκη δεν έγραψε λοιπόν απλώς αλλά έφτιαξε ένα βιβλίο για παιδιά όπου αναπτύσσει ξανά τον γνωστό μύθο του Ικάρου. Ωστόσο οι παρεμβάσεις της είναι καθοριστικές στην περιγραφή και στην ανάπτυξη του μύθου, με τρόπο ώστε επί της ουσίας να τον ξαναγράφει. Παρά το σύντομο κείμενο, έχουμε πολλά να παρατηρήσουμε, που αφορούν στη σχέση του πατέρα Δαίδαλου με τον γιο Ίκαρο, τη σχέση του γιού με τη μητέρα αλλά και την σταδιακή γνωσιακή ανάπτυξη του παιδιού.

Στόχος της δημιουργού κατά τη δική μου ανάγνωση και οπτική είναι ακριβώς αυτός, να περιγράψει μέσα από το παραμύθι την πορεία ενός παιδιού από την άγνοια στη γνώση, ανελευθερία στην ελευθερία. Επίσης υπάρχει εμφανής πολιτική στόχευση, καθώς στο κείμενο τονίζεται η δυνατότητα του ανθρώπου να επιλέξει ο ίδιος την πατρίδα του κι επομένως προκύπτει μια άμεση αντιστοιχία με τη σημερινή πραγματικότητα, τις προσφυγικές ροές και τη γενικότερη συζήτηση περί εθνικότητας και πατρίδας. Το περιβάλλον που επιλέγεται για την εξέλιξη του μύθου είναι το ολοκληρωτικό καθεστώς του βασιλιά Μίνωα και ο μύθος μας περιγράφει την πορεία του γιού υπό την καθοδήγηση του πατέρα προς την ελευθερία. Οι αξίες με τις οποίες ανατρέφεται ως παιδί αποδεικνύονται αναληθείς και οι πραγματικές αξίες είναι αυτές που αναπτύσσει με την ενηλικίωση, επιλέγοντας την ελευθερία από τον πλούτο και τις τιμές”.

Ακολούθησε η παρέμβαση του Γιώργου Πλακίδα που υπήρξε και καθηγητής της Δέσποινας Σιμάκη που ανέφερε μεταξύ άλλων ότι:
Διαβάζοντας το παραμύθι της Δέσποινας σκεφτόμουν τι θα έλεγαν πολλοί σήμερα αν έβλεπαν τον Ίκαρο να πνίγεται στη θάλασσα: Καλυμμένα σε ευρύτερους κύκλους, φανερά όμως μεταξύ τους ή στο διαδίκτυο (θα τον υμνούσαν όπως εμείς σήμερα ή θα έλεγαν;)
Καλά να πάθει.
Και τι το ήθελε να έρθει εδώ πέρα; Να έμενε εκεί που ήταν και να πολεμήσει.
Γιατί να φύγει από την Κρήτη; Μια χαρά περνούσε.
Άσε που στην Κρήτη έχουν κι άλλη θρησκεία (μια περίεργη με ταύρους, κέρατα και τέτοια). Μήπως ήθελε να μας προσηλυτίσει;;
Άσε που εκεί στη Μινωική Κρήτη έχουν και σε μεγάλη υπόληψη τη γυναίκα.
Ρε μπας κι ήταν πράκτορας;
Μήπως τον έστειλαν οι εχθροί του έθνους να αλλοιώσει τον πολιτισμό μας;
Κι αυτός ο πατέρας του, ο Δαίδαλος, πολύ με τους Αιγύπτιους μοιάζει η τεχνοτροπία του. Και καλά τώρα, δεν ξέρουν ακόμη οι Αιγύπτιοι τι σημαίνει μουσουλμανισμός Αλλά οι διεθνείς συνωμότες ξέρουν. Στέλνουν τώρα τον Ίκαρο και σε 2-3000 χρόνια θα μας φέρουν και τη μαντήλα και θα μας αλλοιώσουν εμάς τους εκλεκτούς!
Ζούμε σε μια εποχή αντιφατική, που παρά την εκρηκτική διάδοση της πληροφορίας, την κατάρρευση των συνόρων, την εποχή του παγκόσμιου χωριού, όπως συνηθίσαμε να λέμε, η καχυποψία για τον ξένο, η φοβία για το άγνωστο γίνεται όλο και πιο δυνατή

Αυτοί είναι οι κύριοι συμβολισμοί του μύθου.
Η Δέσποινα όμως δεν μένει σ αυτά. Αναδεικνύει κι άλλα στοιχεία του μύθου και προσθέτει τα δικά της, φτιάχνοντας στην ουσία μια καινούρια, μια δικιά της ιστορία.

Τη λαχτάρα για μια πατρίδα που δεν θα μας μισεί.
Την προαιώνια ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου. Σε μια πατρίδα, σε ένα τόπο που θα τον αποδέχεται. Κι είναι απίστευτα δύσκολη η αποδοχή του άλλου, όσο κι αν σήμερα είναι μια καραμέλα που την επαναλαμβάνουν όλοι.

Ποια είναι όμως αυτή η πατρίδα; «Την πατρίδα σου πρέπει να την επιλέξεις» λέει ο Δαίδαλος. «Δεν χρειάζεται να είναι η δική σου ούτε αυτή που γεννήθηκες». «Πατρίδα μας είναι εκεί όπου γινόμαστε ελεύθεροι». Μια απάντηση εξαιρετικά επίκαιρη σήμερα που οι πατριδοκάπηλες κραυγές και οι επικλήσεις στο δίκαιο του αίματος ακούγονται ολοένα και δυνατότερα.

Η επιλογή της Ικαρίας δεν είναι βέβαια τυχαία. Και το τονίζει η Δέσποινα. Ο συνδυασμός της ηρεμίας με την αγριάδα. Της γαλήνης με την ένταση. Του βορρά με τον νότο. Αυτές οι αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν το νησί, συνθέτουν και τη ζωή του Ίκαρου. «Αφ υψηλά όμως έπεσεν και απέθανεν ελεύθερος» όπως υπέροχα συνοψίζει ο Κάλβος και επικαλείται ως κατακλείδα του παραμυθιού η Δέσποινα.
Διακριτικά η Δέσποινα, χωρίς να φωνασκεί, χωρίς να κάνει κήρυγμα, μας θυμίζει ότι τα τελευταία 30 χρόνια, χιλιάδες άνθρωποι είχαν τη μοίρα του Ίκαρου. Στα νερά του Αιγαίου, της Αδριατικής, της Μεσογείου. Αλλά και στα βουνά της Ηπείρου ή τα περάσματα του Έβρου. Τα δικά τους φτερά ήταν πολλές φορές οι βάρκες των διακινητών, οι αποπνικτικές κρύπτες στις μηχανές των φορτηγών και των ψυγείων όπου πέθαναν από ασφυξία. Άνθρωποι κυνηγημένοι που προσπάθησαν μάταια να ελευθερωθούν από έναν άλλο λαβύρινθο, το λαβύρινθο της φτώχειας, το λαβύρινθο του πολέμου, το λαβύρινθο της απόγνωσης.

Ποτέ ίσως κανείς δεν θα μάθει πού, πώς και γιατί πέθαναν. Κανένας δεν τους τίμησε με σπονδές και δεν τους ευχήθηκε καλό κατευόδιο. Ο Ίκαρος δεν είναι ένας. Είναι εκατοντάδες χιλιάδες.
Τα σύμβολα του μύθου είναι πολλά λοιπόν. Και ίσως αρκετά ευδιάκριτα για μας τους μεγάλους. Όμως η τέχνη της Δέσποινας και η μεγάλη της επιτυχία είναι ότι κάνει όλα αυτά τα σύμβολα προσιτά και καθαρά για τα παιδάκια.
Και εδώ είναι η μαγεία.
Φανερώνεται ότι η Δέσποινα δεν είναι μόνο ένας καλός γραφιάς.
Είναι και μια σπουδαία δασκάλα.
Προπάντων όμως αγαπάει τα παιδιά.
Όχι από καθέδρας.
Γίνεται κι αυτή παιδί.
Πώς άλλωστε θα μπορούσε να επικοινωνήσει με τα παιδιά αν δεν ήταν κι αυτή ένα παιδί!
Εξαιρετική όμως είναι και η εικονογράφηση του βιβλίου. Λιτές και καθαρές γραμμές που φανερώνουν το χαρακτήρα του κάθε ήρωα”.

Τέλος, από τα όσα είπε ο Ηλίας Γιαννίρης, σταχυολογούμε:

“Η συγγραφέας αφιερώνει το βιβλίο της …

«Στα υπέροχα παιδιά μου και σε όσους χάνουν τη ζωή τους αναζητώντας την ελευθερία τους και μια καινούρια πατρίδα»

Η αφιέρωση αφορά τη ζωή που προχωρά (τα παιδιά της συγγραφέως) και τη ζωή που χάνεται (τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που χάνονται στο Αιγαίο).
Επομένως αυτό το παραμύθι εξυμνεί τη ζωή, την αναζήτηση της ελευθερίας και την αναζήτηση πατρίδας.
Αυτά τα τρία στοιχεία, φαίνεται ότι κατά τη συγγραφέα κυριαρχούν στον μύθο του Ικάρου, ότι είναι η ουσία του μύθου.
Το βιβλίο της Δέσποινας Σιμάκη μας βοηθάει να παρακολουθήσουμε μια γνωστή ιστόρηση, αυτή του μύθου του Δαίδαλου και του Ίκαρου, με μια άλλη ματιά.

Ο μύθος του Ίκαρου έχει ένα ενδογενές πρόβλημα. Από τη μια αναφέρεται στην ελευθερία, στη νεότητα και στην τεχνολογική καινοτομία. Από την άλλη όμως έχουμε την καταστροφή, την πτώση του Ίκαρου, το θάνατο σε ένα βράχο σε ένα ορεινό νησί. Το νησί λοιπόν αυτό, με τα ψηλά βουνά, τους έντονους ανέμους και το επικίνδυνο πέλαγος, έχει σηματοδοτηθεί από το μύθο με μια σειρά αρνητικών εννοιών. Η κλασσική εξιστόρηση του μύθου δεν έχει κάτι το θετικό για την Ικαρία.
Η Δέσποινα Σιμάκη αντιστρέφει αυτή την αρνητική σηματοδότηση. Περιγράφει με ευρηματικό τρόπο λεπτομέρειες και φωτίζει το μύθο από τη βιωματική πλευρά του Ίκαρου, και όχι από την αφηγηματική και στείρα διδακτική πλευρά του μύθου.

Στο τρίτο μέρος γίνεται μια αλλαγή στη συμπεριφορά του ίδιου του Δαίδαλου. Ο Δαίδαλος είναι σαφής όταν εξηγεί ότι βγαίνει έξω από τα όρια της σχέσης μεταξύ βασιλιά και τεχνίτη: «Είναι η πρώτη φορά που κατασκευάζω κάτι που ο βασιλιάς δε γνωρίζει».

Ο Δαίδαλος βγαίνει και έξω από τα όρια της παιδαγωγικής του και γίνεται ένας στοργικός και ανθρώπινος πατέρας, γεμάτος αξίες και συμβουλές, έξω από το ρόλο του ως τεχνίτης:
«αύριο μόλις χαράξει θ’ ανεβούμε στην κορυφή εκείνου του λόφου και θα πετάξουμε!
Μη φοβηθείς. Θα πετάξουμε όπως πετάνε τα πουλιά.
Δίπλα μου θα ‘σαι. Κι εγώ θα σε οδηγήσω για να γνωρίσεις τα δυο πιο όμορφα πράγματα του κόσμου: Την ελευθερία και την πατρίδα!»

«Να τα θυμάσαι τα λόγια μου, γιατί εκεί πάνω δε θα μπορώ να σου μιλώ πολύ.»
«Έχεις κάνει λάθος. Απλά είμαι ένας καλός δούλος. Εκτελώ με δεξιοτεχνία ότι παράλογο με διατάζουν να κάνω ο βασιλιάς κι η βασίλισσα».
Οι βασιλιάδες τους ελεύθερους ανθρώπους όχι μόνο δεν τους αγαπάνε αλλά και τους θεωρούν τους πιο μεγάλους εχθρούς τους.
«Οι ελεύθεροι άνθρωποι από την άλλη δε δέχονται να κάνουν υποκλίσεις και πάντα υποφέρουν.»

Στη συνέχεια στο παραμύθι της Δέσποινας η σχέση μεταξύ πατέρα και γιού γίνεται πολύ έντονη.
«Την πατρίδα σου πρέπει να την επιλέξεις ο ίδιος και να ζήσεις εκεί για πάντα. Μα να είσαι ελεύθερος, παιδί μου, να διαλέξεις αυτό που η ψυχή σου λαχταρά.
Ο Ίκαρος σκέπασε με τις παλάμες το όμορφο πρόσωπό του. Έκλαψε για αρκετή ώρα.
-Ναι, θα έρθω. Θα γίνω ελεύθερος και θα βρω την πατρίδα μου. Θα έρθω, δε φοβάμαι!»
Ο φόβος! Ο φόβος είναι άγνοια, και ο Ίκαρος είναι μαζί με τον πατέρα του και του έχει εμπιστοσύνη.
Βασικό στοιχείο του μύθου του Ίκαρου είναι ότι πουθενά δεν αναφέρεται ο φόβος αλλά η περιέργεια για το άγνωστο”.

Διαβάστε τα πλήρη κείμενα των ομιλιών του Γιάννη Παπαγιάννη, του Γιώργου Πλακίδα και του Ηλία Γιαννίρη.