«Το χιόνι των Αγράφων»: γράφει ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Τα νούφαρα της Κάρλας

Πρωτανέβηκα στη Βράχα και στην τριγύρω περιοχή το 2009. Δεν είμαι σίγουρος τι ακριβώς έψαχνα να βρω, ούτε και ξέρω τι ήθελα να κάνω – όλα ήταν ακόμη ασχημάτιστα εντός μου. Το μόνο για το οποίο μπορώ να δηλώσω βέβαιος είναι η φράση του Ανταίου για τα παιδιά της Κάρλας («…παγώσαν τα παιδιά σαν νούφαρα και έμειναν στη λίμνη Κάρλα», Στέλιος Κούλογλου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005), που βούρλιζε από μια τετραετία πριν το μυαλό μου.

Καταμεσήμερο του Αυγούστου παίρνω ένα δημοσιογραφικό μαγνητοφωνάκι. Είχα ήδη τρία βιβλία στο ενεργητικό μου. Μπορούσα λοιπόν να καμωνόμουνα τον συγγραφέα-ερευνητή. Βρήκα τα έμπεδα. Μου ’δειξαν τον χώρο της εκτέλεσης για την υπόθεση των ασυρμάτων. Νωρίς το απόγευμα σε μια ταβέρνα στα Φουρνά, ένας βασιλόφρων γέρος σήκωσε εναντίον μου μαγκούρα. Εν πάση περιπτώσει, κατάφερα στο τέλος να γεμίσω αρκετές κασέτες. Όλες με μαρτυρίες. Κάποιοι λίγοι είχαν πάρει μέρος στην πορεία, όλοι οι άλλοι κάτι ήξεραν, κάτι άκουσαν.

Ανάμεσά τους ήταν κι η συνέντευξη του Κώστα με σκυμμένο κεφάλι, χαμηλή και μπάσα φωνή. «Εδώ σε τούτη την πλατεία, σκοτώσανε τον φίλο μου» ξεκίνησε να λέει. Θυμάμαι ότι πού και πού σήκωνε τα μάτια και εξερευνούσε γύρω με βλέμμα πονεμένου ζώου. Είμαι πια βέβαιος ότι την ιδέα για Το χιόνι των Αγράφων σε κείνη την πλατεία τη συνέλαβα, τέλη Αυγούστου του 2009.

Χρειάστηκαν να περάσουν δώδεκα χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί. Στο μεταξύ το βιβλίο όλο γραφόταν κι όλο άλλαζε. Δεν είναι εύκολο πράμα να ασχολείσαι λογοτεχνικά με την ιστορία: εις διπλούν όλα τα προβλήματα και αισθητικά και λογοτεχνικά – εδώ μάλιστα εις τριπλούν, καθότι στη μέση μπαίνει κι η πολιτική. Είναι μεγάλες οι πονηρίες και της ιστορίας και της λογοτεχνίας και ακόμη μεγαλύτερες είναι οι πονηρίες της πολιτικής. Μια λεπτή κόκκινη γραμμή η ισορροπία, κάτι παραπάνω να πεις, λίγο να ενδώσεις στη φαντασία, αν σου ξεφύγει το συναίσθημα, μια προτίμηση να δείξεις, το ’χεις χαμένο το παιχνίδι κι είναι πολύ δύσκολο μετά το σώσεις.

Δεν ξέρω αν το ’σωσα κι ούτε δικαιούμαι να εκφέρω γνώμη. Θα αρκεστώ μόνο να πω ότι ένιωθα το θέμα να ζεματάει σαν καυτή πατάτα μέσα στο στόμα μου, τόσο που οι πιο πολλές σελίδες γράφτηκαν σε συνθήκες λυγμικής έντασης. Σε τούτη την πορεία συμπυκνωνόταν όλη η ιστορία του εμφύλιου πολέμου. Ανακαλούνταν τα μοιρολόγια της μάνας μου για το ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου. Επανέρχονταν οι συζητήσεις για τις πολιτικές ευθύνες της δεξιάς. Δυνάμωναν οι αντιπαραθέσεις για τα λάθη της αριστεράς. Παρεισέφρεε η αναθεωρητική ιστορική ανάγνωση. Ανέκυπτε η μεταμοντέρνα αντίληψη για την κειμενικότητα της ιστορίας. Ως γνωστόν, ούτε απ’ τη θεωρία ούτε και απ’ το ατομικό βίωμα δεν μπορείς να γλιτώσεις – και εδώ που τα λέμε, καλά κάνεις που δεν γλιτώνεις.

Όσες αποστάσεις κι αν κρατάς, ένα βιβλίο είναι μια θέση, κι όταν πρόκειται για λογοτεχνικό βιβλίο που καταγίνεται με την ιστορία είναι μια θέση απέναντι στη λογοτεχνία και στην ιστορία και στην πολιτική. Όσον αφορά λοιπόν τη θέση του δικού μου του βιβλίου θα πω ότι προσπάθησα να ακολουθήσω το παράδειγμα εκείνου του Κώστα, που κάθε πρωί άνοιγε το μπακάλικο, έψηνε τον καφέ, έβγαινε στο έξω τραπεζάκι, καλημέριζε τον φίλο που σκοτώθηκε στην πλατεία, χαμήλωνε τη φωνή και κατέβαζε τα μάτια όταν εξιστορούσε σε κάτι περίεργους σαν και του λόγου μου τους αγώνες, τις φυλακίσεις και τις εξορίες του.

Το ’62 που αποξηράνανε την Κάρλα ήταν εκεί, μου εκμυστηρεύτηκε, τον πήραν μεροκάματο στα εγγειοβελτιωτικά έργα. Ανάμεσα στις λάσπες και τις κομμένες καλαμιές βρήκαν και κάποιους σκελετούς. Οι λοιποί των συνεργείων νόμισαν ότι είναι από βουτηχτές ή από ψαράδες της λίμνης. Εκείνο το βράδυ μού είπε ότι κατέβασε πέντε ποτήρια τσίπουρο για να κοιμηθεί.

Εγώ απ’ την πλευρά μου έγραψα ένα βιβλίο.

Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης

Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης γεννήθηκε το 1970 στο Δυτικό Πέλλας. Εργάζεται ως φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση.
Έχουν εκδοθεί τα εξής βιβλία του: Τρεις μνήμες και δύο ζωές (διηγήματα), Μεταίχμιο, 2005· Καλά μόνο να βρεις (νουβέλα), Κέδρος, 2006· Το παραμύθι του ύπνου (μυθιστόρημα), Μεταίχμιο, 2008· Αστοχία υλικού (μυθιστόρημα), Μεταίχμιο, 2010· Ζώνη πυρός (διηγήματα), Μεταίχμιο, 2014· Η ιδιωτική μου αντωνυμία (μικρά πεζά), Κίχλη, 2018· Έξοδα νοσηλείας (μυθιστόρημα), Ενύπνιο, 2020. Το σπονδυλωτό μυθιστόρημα με τίτλο Το χιόνι των Αγράφων κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κίχλη (σελ.: 160, τιμή: €12,50). Στο εξώφυλλο: φωτογραφία του Γιάννη Αυγέρη.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε την παρουσίαση του βιβλίου από τον συγγραφέα εδώ.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

18 Φεβρουαρίου 1948. Η Ταξιαρχία Αόπλων Ρούμελης, υπό την αρχηγία του Γιώργου Γούσια, ξεκινά να μεταφέρει εφεδρείες για τον Δημοκρατικό Στρατό από τη Βράχα προς τη Μακεδονία. Χίλιοι τριακόσιοι επίστρατοι απ’ την ευρύτερη περιοχή των Αγράφων και της Θεσσαλίας, απειροπόλεμοι, ανεκπαίδευτοι, δίχως ρουχισμό, τροφή και όπλα, διασχίζουν τον κάμπο των Φαρσάλων, πέφτουν στη λίμνη Κάρλα, περνούν τον Πηνειό, φτάνουν στις πλαγιές του Ολύμπου, ανεβαίνουν στις κορυφές των Πιερίων και διαφεύγουν στη Μακεδονία, ενώ οι δυνάμεις του Κυβερνητικού Στρατού τούς καταδιώκουν ανελέητα. Οι απώλειες είναι συντριπτικές. Στο σπονδυλωτό μυθιστόρημα Το χιόνι των Αγράφων παρακολουθούμε τις τριάντα επτά μέρες της βασανιστικής πορείας τους.