Σιμόν Γιάκομπ-Βέιλ: Από το Άουσβιτς στην Προεδρία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (audio)

Έρευνα: Θωμάς Σίδερης

Η Σιμόν ήταν η μικρότερη από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας Γιάκομπ και γεννήθηκε στο θέρετρο της Νίκαιας στη Γαλλική Ριβιέρα στις 13 Ιουλίου 1927. Ο πατέρας της, βραβευμένος αρχιτέκτονας, κατάφερε να πείσει τη μητέρα της να εγκαταλείψει τις σπουδές της στη χημεία αφότου παντρεύτηκαν τη δεκαετία του 1920. Όπως και οι περισσότεροι άλλοι Εβραίοι στη Γαλλία, η οικογένεια Γιάκομπ υπάκουσε απρόθυμα στις διαταγές όταν το καθεστώς των Ναζί και των συμμάχων τους κατέλαβαν την εξουσία τον Ιούνιο του 1940. Η οικογένεια Γιάκομπ θα καταγραφεί ως «ανεπιθύμητη» στα ναζιστικά αρχεία και θα σχηματιστεί ο εβραϊκός της φάκελος. Αυτός ακριβώς ο φάκελος θα βοηθήσει όχι πολύ αργότερα τη γαλλική αστυνομία και τη γερμανική Γκεστάπο να εντοπίσει την οικογένεια της Σιμόν, όπως και όλες τις εβραϊκές οικογένειες της Γαλλίας.

Ο εκτοπισμός

Καθώς οι Γάλλοι υπήκοοι ζούσαν στην ιταλική ζώνη κατοχής, η οικογένεια Γιάκομπ απέφυγε τους πρώτους γύρους του εκτοπισμού, που είχαν ως στόχο κυρίως τους ξένους Εβραίους, που ζούσαν στο βόρειο τμήμα της Γαλλίας το οποίο είχε ήδη καταληφθεί από γερμανικά στρατεύματα. Αλλά οι αντισημιτικοί νόμοι εφαρμόζονταν ήδη με σκληρό και βάναυσο τρόπο. Ο Αντρέ Γιάκομπ θα εγκαταλείψει τη δουλειά του ως αρχιτέκτονας και θα αλλάξει το όνομα της μικρότερης κόρης του σε Ζάκι προκειμένου να κρύψει την προέλευσή της.

Η κατάσταση θα επιδεινωθεί δραματικά τον Σεπτέμβριο του 1943. Τα ναζιστικά στρατεύματα προελαύνουν μέχρι τη Γαλλική Ριβιέρα και προχωρούν σε μαζικές δολοφονίες και αθρόες συλλήψεις. Η Σιμόν ήταν τότε 16 χρόνων. Τον Μάρτιο του 1944 θα λάβει το απολυτήριο του λυκείου και σχεδόν αμέσως μετά θα συλληφθεί από δύο μέλη των Ες-Ες. Το ημερολόγιο δείχνει 30 Μαρτίου 1944. Λίγες ημέρες αργότερα, η Γκεστάπο θα συλλάβει και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς της, με εξαίρεση την αδερφή της Ντενίζ, η οποία είχε ήδη προσχωρήσει στην «Αντίσταση στη Λυών». Η Ντενίζ αργότερα εκτοπίστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ραβένσμπρουκ, από όπου επέστρεψε μετά τον πόλεμο.

Ωστόσο, ενώ η Ντενίζ αντιμετωπίστηκε ως μαχητής της αντίστασης, η Σιμόν και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς της αναγκάστηκαν να υποστούν τη μοίρα που επιφυλάχθηκε στους Εβραίους της Γαλλίας κατά τη σκοτεινή αυτή περίοδο στην ιστορία. Οι γυναίκες απελάθηκαν στο Άουσβιτς, το μεγαλύτερο από τα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου, στις 13 Απριλίου 1944, φτάνοντας εκεί μετά από ένα φρικτό τριήμερο ταξίδι παγιδευμένοι σε ένα βαγόνι που προοριζόταν για μεταφορά βοοειδών. Έναν μήνα αργότερα, ο πατέρας και ο αδελφός της Ζαν θα επιβιβαστούν αναγκαστικά στο «Convoy 73», το μόνο τρένο από τη Γαλλία με κατεύθυνση προς τις χώρες της Βαλτικής και με τελικό προορισμό τη Λιθουανία. Η Σιμόν δεν θα άκουγε ποτέ ξανά κάτι γι’ αυτούς.

Στο στρατόπεδο του θανάτου

Οι νέοι της ηλικίας της συνήθως οδηγούνταν κατευθείαν στους θαλάμους αερίου στο Άουσβιτς, αλλά η Σιμόν είπε ψέματα για την ηλικία της, ακολουθώντας τη συμβουλή ενός τροφίμου που μιλούσε γαλλικά. Καταγράφηκε στο στρατόπεδο εργασίας, ξυρίστηκε από το κεφάλι μέχρι τα δάχτυλα των ποδιών της και της χάραξαν στο χέρι της τον σειριακό αριθμό 78651. «Από τότε και μετά, ο καθένας μας ήταν απλώς ένας αριθμός, βυθίστηκε στη σάρκα μας», θυμάται χρόνια αργότερα στα απομνημονεύματά της. «Ένας αριθμός πάνω στο δέρμα μας που από κάτω χτυπούσε η καρδιά μας. Αλλά δεν είχαμε άλλη ταυτότητα. Η ταυτότητά μας πια ήταν αυτός ο αριθμός».

Για αρκετούς μήνες, η Σιμόν, η μητέρα της και η αδερφή της Μαντλίν υπέμεναν την τελετουργική ταπείνωση και την κολακευτική ρουτίνα των απελάσεων και της μεταφοράς των ανθρώπινων φορτίων. Κουβαλούσαν ογκόλιθους, έσκαβαν τάφρους και έκτιζαν επιχώματα – ενώ αγωνίζονταν να παραμείνουν όρθιοι και να αποφύγουν τους φοβισμένους θαλάμους αερίου. Όταν το Άουσβιτς εκκενώθηκε τον Ιανουάριο του 1945, καθώς πλησίαζαν τα σοβιετικά άρματα μάχης, οι τρεις γυναίκες θα συμμετέχουν στις τρομερές «πορείες θανάτου», φτάνοντας τελικά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν Μπέλζεν. Εκεί η Σιμόν θα τοποθετηθεί στην κουζίνα του κολαστηρίου.

Εκείνη την περίοδο τα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης μαστίζονται από επιδημίες τύφου. Στις 13 Μαρτίου 1945 η μητέρα Υβόν θα φύγει από τη ζωή. Η Μαντλίν θα αρρωστήσει και αυτή από τύφο αλλά θα γλιτώσει κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, όταν πια τα συμμαχικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το Μπέργκεν-Μπέλζεν στις 15 Απριλίου. Όταν ένας Βρετανός αξιωματικός ζήτησε από τη Σιμόν να του πει την ηλικία της, εκείνη του απάντησε είπε να τη μαντέψει. «Είπε ότι πρέπει να είμαι γύρω στα 40. Αλλά σίγουρα με έκανε μεγαλύτερη, μου το είπε αυτό να μη με πληγώσει». Η Σιμόν ήταν τότε ένα κορίτσι 18 χρόνων. Στις 17 Μαΐου 1995, 50 χρόνια μετά την απελευθέρωσή της, η Σιμόν θα εκφωνήσει έναν συγκλονιστικό λόγο για τις ευρωπαϊκές αξίες και το ευρωπαϊκό πνεύμα ως τη μόνη ασπίδα απέναντι στις διάφορες εκφάνσεις της ρητορικής μίσους.

Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών

Με την επιστροφή της στη Γαλλία, αμέσως μετά την απόκτηση του απολυτηρίου της, άρχισε τις σπουδές της στην Νομική του Πανεπιστημίου Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού (Science Po), όπου και γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο και πατέρα των τριών γιών της, Αντουάν Βέιλ. Μετά τις σπουδές της άσκησε για μερικά χρόνια τη δικηγορία ώσπου πέτυχε στις εθνικές εξετάσεις δικαστών το 1956. Στην πορεία, κατέλαβε ανώτατη θέση στην Εθνική Διοίκηση Σωφρονιστικών Υποθέσεων του Υπουργείου Δικαιοσύνης και ήταν υπεύθυνη για ζητήματα που αφορούσαν την διαβίωση και την ιατρική περίθαλψη των γυναικών στις φυλακές. Οκτώ χρόνια αργότερα παραιτήθηκε για να αναλάβει καθήκοντα διευθύντριας πολιτικών υποθέσεων, όπου πέτυχε σημαντική πρόοδο στις συνθήκες κράτησης των γυναικείων φυλακών, ενώ παράλληλα εξασφάλισε το δικαίωμα υιοθεσίας από τις γυναίκες και το δικαίωμα ελέγχου των οικογενειακών νομικών ζητημάτων και από τους δύο γονείς.

Τη δεκαετία του 1970, η Σιμόν θα δώσει μία προσωπική τιτάνια μάχη για τη νομιμοποίηση της άμβλωσης. Έχοντας στα χέρια της το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου υγείας, θα σχεδιάσει ένα πλαίσιο πολιτικής και θεσμοθέτησης μέτρων υπέρ των αδυνάτων. Θα διευκολύνει την πρόσβαση στην αντισύλληψη όλων των γυναικών και θα αναλύσει ενώπιον της ανδροκρατούμενης γαλλικής εθνοσυνέλευσης το νομοσχέδιο για την νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Στις 17 Ιανουαρίου του 1975 κατάφερε μετά από τεράστιο αγώνα, αγνοώντας προσωπικές απειλές και αντισημιτικές ύβρεις, να καταστήσει νόμιμη την άμβλωση στην Γαλλία, με τον περίφημο «Νόμο Βέιλ», γεγονός που προκάλεσε τεράστια αναταραχή στην συντηρητική κοινωνία της εποχής.

Το όραμα μιας γυναίκας για την Ενωμένη Ευρώπη

Μετά τον πόλεμο, ως επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, η Σιμόν δεν μπορούσε να καταλάβει πώς μια ευρωπαϊκή χώρα θα μπορούσε να κηρύξει τον πόλεμο σε μια άλλη. Καθώς προχωρούσε η πολιτική της σταδιοδρομία στη Γαλλία, μεγάλωνε και
η προσήλωσή της στην ιδέα μιας Ευρώπης στην οποία δεν θα μπορούσαν να επαναληφθούν ποτέ τέτοιου είδους φρικαλεότητες. Έτσι, όταν το 1979 ο Πρόεδρος Ζισκάρ Ντ΄Εστέν ζήτησε από τη Βέιλ να τεθεί επικεφαλής του ψηφοδελτίου του κόμματός του στις πρώτες άμεσες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εκείνη άδραξε την ευκαιρία.

Η Βέιλ εξελέγη νομίμως μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο την επέλεξε ως πρόεδρό του. Έτσι τέθηκε επικεφαλής του πρώτου άμεσα εκλεγμένου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και έγινε η πρώτη γυναίκα επικεφαλής θεσμικού οργάνου της ΕΕ. Διετέλεσε επίσης πρόεδρος της επιτροπής νομικών υποθέσεων και υπήρξε μέλος των επιτροπών περιβάλλοντος, πολιτικών υποθέσεων, εξωτερικών υποθέσεων και ασφάλειας, καθώς και της υποεπιτροπής ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, ήταν μέλος της ειδικής επιτροπής για την επανένωση της Γερμανίας, η οποία συγκροτήθηκε το 1990. Κατά τη διάρκεια της θητείας της στο Κοινοβούλιο, διετέλεσε επίσης πρόεδρος και αντιπρόεδρος της Φιλελεύθερης και Δημοκρατικής Ομάδας, της μετέπειτα Φιλελεύθερης, Δημοκρατικής και Μεταρρυθμιστικής Ομάδας. Το 1981 της απονεμήθηκε το Βραβείο Καρλομάγνου για τη συνεισφορά της στην ευρωπαϊκή ενότητα.