Τη μελέτη της για την κατάσταση των ευρωπαϊκών εκδοτικών επιχειρήσεων, για το έτος 2020, χρονιά της υγειονομικής κρίσης, παρουσίασε η Ομοσπονδία Ευρωπαίων Εκδοτών (FEP). Η εν λόγω μελέτη βασίζεται στα στοιχεία και στις εκτιμήσεις των μελών της FEP.
Όπως επισημαίνεται σχετικά: “Η εικόνα που προέκυψε ανέδειξε την ανομοιογένεια του τοπίου, αλλά και την πρόθεση του κλάδου να ξεπεράσει τις δυσκολίες, καθώς εκδότες και βιβλιοπώλες επέδειξαν εντυπωσιακή προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες, επινοώντας καινοτόμες λύσεις.
Κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων πολλοί ήταν εκείνοι οι αναγνώστες που ανακάλυψαν εξ αρχής το βιβλίο, ως μέσο εκπαίδευσης και αυτοβελτίωσης, αλλά και σαν διέξοδο διαφυγής. Είναι σαφές, από τα ευρήματα της μελέτης, ότι ο ρόλος της πολιτικής ηγεσίας είναι καταλυτικός για την ανάκαμψη και τη βιωσιμότητα του κλάδου. Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη μετάβαση στην επόμενη ημέρα, είναι ένα δίκαιο νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, η συγκράτηση της παντοδυναμίας των ψηφιακών πλατφορμών και η κυβερνητική υποστήριξη.
Σύμφωνα με τη FEP: “το 2020 ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη χρονιά για το βιβλίο, με πολλές διαφοροποιήσεις και αποκλίσεις, ανάλογα με τη χώρα και την αγορά, αλλά όχι καταστροφική για τον κλάδο, καθώς επέδειξε αξιοσημείωτες ικανότητες ανθεκτικότητας. Μια πιο ενδελεχής όμως ανάγνωση των αριθμών, όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στη μελέτη, αφενός, καταδεικνύει τις τεράστιες διαφοροποιήσεις εντός του οικοσυστήματος του βιβλίου και αφετέρου, τον κίνδυνο που ελλοχεύει σε βάθος χρόνου από τις επιπτώσεις της κρίσης στην πολιτιστική πολυμορφία.
Όπως προκύπτει από τη μελέτη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2020 έδωσαν μια ανάσα στην αγορά. Με το άνοιγμα των φυσικών καταστημάτων, το αναγνωστικό κοινό στράφηκε στα βιβλιοπωλεία, στηρίζοντας μάλιστα ιδιαίτερα τα καταστήματα της γειτονιάς. Επιπλέον, εκμεταλλευόμενοι την αποκτηθείσα από το πρώτο lockdown εμπειρία, αρκετοί ήταν οι επιχειρηματίες που επένδυσαν στο ηλεκτρονικό εμπόριο και σε εναλλακτικούς τρόπους εξυπηρέτησης των πελατών, ενισχύοντας τη βιωσιμότητά τους για τους επόμενους μήνες.
Το δεύτερο κύμα της πανδημίας επέβαλε επιπλέον περιοριστικά μέτρα, διαφορετικά ανά χώρα, αναδεικνύοντας τις σημαντικές ανομοιογένειες ανάμεσα στις ευρωπαϊκές αγορές. Πιο συγκεκριμένα, οι σκανδιναβικές χώρες ήταν ανάμεσα στους «κερδισμένους», παρουσιάζοντας αύξηση από 8,7% έως 12%. Σημαντικό ρόλο στην αύξηση έπαιξαν οι ηλεκτρονικές πωλήσεις και τα audiobooks. Η Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Υπήρξαν και χώρες, όπως η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία, οι οποίες αν και δεν είχαν να επιδείξουν τόσο εντυπωσιακά αποτελέσματα όσο οι σκανδιναβικές, δεδομένων των συνθηκών, είχαν μια σχετικά καλή πορεία. Στην Ελλάδα, με το άνοιγμα των βιβλιοπωλείων τον Δεκέμβριο του 2020, σημειώθηκε αύξηση των πωλήσεων, η χρονιά όμως έκλεισε με σημαντική πτώση.
Επιπροσθέτως, ο αντίκτυπος της πανδημίας διαφοροποιήθηκε από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τα κανάλια διανομής, τους εκδοτικούς τομείς, τα μεγέθη των εκδοτικών επιχειρήσεων και τις θεματικές κατηγορίες των βιβλίων. Για παράδειγμα, οι χώρες που παρουσίασαν αύξηση, είτε είχαν ήδη μια σημαντική παρουσία στο διαδίκτυο, είτε επιδεικνύοντας αντανακλαστικά, κατάφεραν να προσαρμοστούν εγκαίρως στις νέες συνθήκες.
Αυτό από τη μια πλευρά σηματοδότησε την ενίσχυση της θέσης των ψηφιακών πλατφορμών, όπως η Amazon. Από την άλλη όμως, μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, που κινήθηκαν με ευελιξία, ενισχύοντας την ψηφιακή παρουσία τους ή επινοώντας ευρηματικούς τρόπους για την εκτέλεση των παραγγελιών των αναγνωστών, κατάφεραν να περιορίσουν τις απώλειες και σε ορισμένες των περιπτώσεων ακόμα και να επιτύχουν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Σε αυτό συνέβαλε η στήριξη των τοπικών κοινωνιών, που κινητοποιήθηκαν στηρίζοντας τα βιβλιοπωλεία της γειτονιάς”.
Eπίσης στην έκθεση τονίζονται τα εξής: “Αντιθέτως, οι μεγάλες αλυσίδες αντιμετώπισαν σημαντικές δυσκολίες. Αυτό εν μέρει οφείλεται στο γεγονός ότι τα καταστήματά τους βρίσκονται συνήθως σε συγκροτήματα (malls), σε αεροδρόμια ή στο εμπορικό κέντρο των πόλεων, κοντά σε γραφεία, δηλαδή σε σημεία που είτε έκλεισαν, είτε μειώθηκε σημαντικά η επισκεψιμότητά τους. Επίσης οι μεγάλες αλυσίδες, λόγω του μεγέθους και της οργανωτικής δομής τους, δεν είχαν την ικανότητα άμεσης προσαρμογής, συγκριτικά πάντα με τα μικρά καταστήματα.
Σημειωτέον, ότι ο βιβλιοπωλικός κλάδος ήταν μεταξύ αυτών που δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα, καθώς ακόμα και εκείνοι οι επιχειρηματίες που κατάφεραν να διατηρήσουν τις πωλήσεις τους σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο, είδαν τα κέρδη τους να επηρεάζονται από τα αυξημένα κόστη που απαιτεί η επένδυση στην ψηφιακή τεχνολογία.
Όπως είναι αναμενόμενο, ανακατατάξεις παρουσιάστηκαν στην αγοραστική συμπεριφορά και στα αναγνωστικά κριτήρια του κοινού. Αύξηση παρατηρήθηκε στις πωλήσεις των eBooks και των audiobooks σχεδόν σε όλες τις χώρες. Κι εδώ οι σκανδιναβικές χώρες κατέχουν τα πρωτεία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σουηδίας, όπου οι πωλήσεις των eBooks αυξήθηκαν κατά 12,1%, οι πωλήσεις των audiobooks κατά 41,5%, με τα τελευταία να κατέχουν ποσοστό 90% επί των συνολικών ηλεκτρονικών πωλήσεων. Οι πωλήσεις πολλαπλασιάστηκαν και στην Ελλάδα, όπου ορισμένοι εκδότες επανήλθαν στην αγορά των eBooks, μετά από απουσία ετών. Βέβαια το συνολικό μερίδιο αγοράς στη χώρα παραμένει μικρό, πιθανόν κάτω του 1%, όπως και σε άλλες μικρές αγορές, π.χ. στην Πορτογαλία και τη Λετονία. Με την εξαίρεση των σκανδιναβικών χωρών, στις υπόλοιπες χώρες, η αύξηση των πωλήσεων στα eBooks και στα audiobooks, δεν ήταν τέτοια ώστε να ισοσκελίσει τις απώλειες της χρονιάς.
Σημαντικές επίσης διαφορές παρατηρήθηκαν και στις επιπτώσεις που είχε η κρίση στα επιμέρους είδη βιβλίων. Πιο συγκεκριμένα, αυξητική ήταν η τάση στα παιδικά βιβλία, στα κόμικς, στα βιβλία αυτοβελτίωσης, μαγειρικής και δραστηριοτήτων. Από την άλλη πλευρά, τα λογοτεχνικά βιβλία, τα βιβλία τέχνης και τα εικονογραφημένα επηρεάστηκαν περισσότερο, με δεδομένο ότι η προσωπική συμβουλή του βιβλιοπώλη παίζει σημαντικό ρόλο στην τελική απόφαση του αναγνώστη. Όπως είναι αναμενόμενο, καταστροφικά ήταν τα αποτελέσματα για τα ταξιδιωτικά βιβλία. Η κατηγορία των ευπώλητων, καθώς και οι τίτλοι γνωστών και καθιερωμένων συγγραφέων επηρεάστηκαν λιγότερο, συγκριτικά με τους νέους τίτλους, ειδικά εκείνους που υπογράφουν πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς.
Η κρίση ανέδειξε και ορισμένες νέες τάσεις. Μια τέτοια ήταν η εντυπωσιακή αύξηση του ηλεκτρονικού δανεισμού (e-lending), σε ορισμένες χώρες, όπως για παράδειγμα στη Γαλλία, όπου ο δανεισμός των eBooks, μέσω του προγράμματος Prêt Numérique en Bibliothèque (PNB), αυξήθηκε το 2020 κατά 78%, ξεπερνώντας το ένα εκατομμύριο.
Σημαντική δυστυχώς ήταν και η αύξηση των φαινομένων πειρατείας, ειδικά κατά τη διάρκεια των lockdowns.
Επίσης η τάση αναβολής ή ματαίωσης της κυκλοφορίας τίτλων, που παρατηρήθηκε τον Ιούλιο, επιβεβαιώθηκε στο τέλος του 2020, στις περισσότερες χώρες, χωρίς να μπορούμε ακόμα να προσδιορίσουμε της συνέπειες που θα έχει σε βάθος χρόνου για την πολιτιστική πολυμορφία.
Συνοψίζοντας τα ευρήματα της μελέτης, παρά τη διαπίστωση ότι το βιβλίο επέδειξε ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα, παραμένει γεγονός ότι οι συνέπειες στα επιμέρους τμήματα του εκδοτικού κλάδου είναι σε μεγάλο βαθμό διαφοροποιημένες. Εκείνοι οι τομείς που επλήγησαν βαρύτερα, αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες και τα προβλήματά τους μπορεί να προκαλέσουν επιπλοκές στον ευρύτερο κλάδο. Επίσης είναι μεγάλη η αβεβαιότητα σχετικά με τη δυναμική και τη βιωσιμότητα των νέων τάσεων που αναδείχθηκαν το 2020, καθώς και για τις μακροχρόνιες συνέπειες που μπορεί να έχουν στην πολιτιστική βιομηχανία.
Το δεδομένο είναι ότι η ανάγκη για λήψη άμεσων ενισχυτικών μέτρων από τις κυβερνήσεις είναι επιτακτική. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να εφαρμοστούν σε όλη την αλυσίδα αξίας του βιβλίου, από τους δημιουργούς και τους εκδότες έως και τους αναγνώστες, με στόχο να προστατευθεί η πολυμορφία του κλάδου εν γένει.
Καθώς οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα οριστικοποιούν τα σχέδια ανάκαμψης για τους πληγέντες κλάδους, καθώς τα ευρωπαϊκά όργανα θα εξετάζουν τη ρύθμιση της λειτουργίας των ψηφιακών πλατφορμών, οι δημόσιες αρχές θα πρέπει να εστιάσουν την προσοχή τους σε εκείνους του παράγοντες του κλάδου του βιβλίου που επωμίστηκαν το βάρος της κρίσης και να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητά τους, ώστε να είναι σε θέση να συνεχίσουν να συμβάλουν στην πολιτιστική πολυμορφία που αποτελεί ζητούμενο”.
Διαβάστε την έκθεση στα ελληνικά και στο πλήρες κείμενο στα αγγλικά
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος