Οι «Διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής σκέψης» του Μάικλ Όουξοτ: γράφει ο Παντελής Λέκκας

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ο Βρετανός πολιτικός φιλόσοφος Μάικλ Όουξοτ (1901-1990) είναι ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα. Στον υπόλοιπο κόσμο όμως, κυρίως τον αγγλόφωνο, η πρωτοτυπία της συμβολής του στην πολιτική σκέψη αναγνωρίζεται ευρύτατα και το έργο του προξενεί τεράστιο ενδιαφέρον. Την τελευταία τριακονταετία έχει δημοσιευθεί μέγας αριθμός βιβλίων και άρθρων για τον ίδιο, αλλά και για την συνάφεια των ιδεών του με εκείνες άλλων πολιτικών ή αμιγώς φιλοσοφικών στοχαστών.

Οι Διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής σκέψης είναι ένα από τα έργα του, που γράφτηκε πενήντα χρόνια πριν και δημοσιεύθηκε στα αγγλικά μόλις το 2007, δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατό του. Το βιβλίο αποτυπώνει την πολιτική φιλοσοφία του Όουξοτ ‘εν κινήσει’, σε μιαν εύληπτη και διεισδυτική ανασύνθεση της πολιτικής σκέψης από την κλασική αρχαιότητα έως τους Νεότερους Χρόνους.

Γεννάται όμως το ερώτημα, γιατί θα διάβαζε κάποιος τις Διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής σκέψης του Μάικλ Όουξοτ σήμερα; Τι έχουν να προσφέρουν μισόν αιώνα μετά την συγγραφή τους; Αυτό και μόνον δεν τις καθιστά παρωχημένες; Και πόσο χρήσιμη ή ενδιαφέρουσα μπορεί να είναι μια ιστορία της πολιτικής σκέψης που σταματά στον 19ο αιώνα, αντιμετωπίζοντας όλα όσα έχουν λεχθεί έκτοτε ως ανασυνθέσεις προγενέστερων αντιλήψεων;

Η σύντομη απάντηση σε αυτές τις εύλογες διερωτήσεις ή αντιρρήσεις είναι ότι, παρά την ηλικία τους και παρά τις ιδιαιτερότητές τους (ή μάλλον χάρη σε αυτές), οι Διαλέξεις του Όουξοτ δεν μοιάζουν με παρόμοιες πραγματεύσεις. Η μοναδικότητα οφείλεται σε πολλές επιμέρους αρετές, αλλά κυρίως στον απλό, κατανοητό και πειστικό τρόπο με τον οποίο ο Όουξοτ αντιλαμβάνεται τόσο την πολιτική σκέψη όσο και την ιστορία της.

Απαλλαγμένες από δυσνόητα θεωρητικά σχήματα και περίπλοκες ορολογίες, οι Διαλέξεις του Όουξοτ καθιστούν εύληπτες τις πολιτικές αντιλήψεις άλλων εποχών ενόσω περιγράφουν τις ιστορικές συνθήκες (τις ιδιαίτερες ‘πολιτικές εμπειρίες’) που τις γέννησαν. Συνάμα, συσχετίζουν τέτοιες πολιτικές αντιλήψεις εξηγώντας με ποιους τρόπους αναδιαμορφώνονται στο πέρασμα του χρόνου ώστε να ανταποκρίνονται σε νέες περιστάσεις και προβλήματα.

Ποια είναι όμως τα προβλήματα που, με διαφορετικούς τρόπους, έχουν απασχολήσει την πολιτική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, των Ρωμαίων, των μεσαιωνικών Ευρωπαίων και των Ευρωπαίων των Νεότερων Χρόνων; Τα κεντρικά ερωτήματα είναι απλά. Τι είδους πολιτική κοινότητα είναι αυτή στην οποία ανήκω; Πώς κυβερνάται και βάσει ποιου δικαιώματος κυβερνάται έτσι και όχι αλλιώς; Ποια είναι θεμιτή ή νομιμοποιημένη εξουσία; Τι είναι νόμος και γιατί έχει ‘κύρος’; Ποια είναι τα δικαιώματά μου και ποιες οι υποχρεώσεις μου; Σε ποιον οφείλω πολιτική νομιμοφροσύνη και γιατί;

Οι απαντήσεις, χαρακτηριστικά διαφορετικές στην κάθε πολιτική εμπειρία, συνθέτουν την πολιτική σκέψη που αυτή έχει αναδείξει. Ορισμένα από τα προβλήματα, ωστόσο, αποκτούν πιο σύνθετο χαρακτήρα στους Νεότερους Χρόνους εξαιτίας της ανάδυσης του μοντέρνου κράτους – τα ιδιαίτερα προβλήματα που έχουν να κάνουν με την δημοκρατική νομιμοποίηση αλλά και τις τεράστιες δικαιοδοσίες της μοντέρνας κρατικής εξουσίας. Ο Όουξοτ δείχνει τους βασικούς τρόπους με τους οποίους δόθηκαν καίριες (και καθοριστικές για τη συνέχεια) απαντήσεις στην πρωτόγνωρη και αινιγματική αυτή ιστορική εμπειρία του κράτους στη νεότερη εποχή.

Ο Όουξοτ είναι ομολογουμένως ένας συγγραφέας από άλλην εποχή και το έργο του μπορεί να φαίνεται καταρχάς ξεπερασμένο, χωρίς ενδιαφέρον παρά μόνον για έναν ιστορικό των ιδεών. Εάν όμως ο αναγνώστης κατορθώσει να γεφυρώσει το χάσμα του χρόνου, ανακαλύπτει ότι πρόκειται για έργο διατυπωμένο με παλιομοδίτικη φροντίδα, αλλά μεστό, προκλητικό, πρωτότυπο και πάντοτε επίκαιρο. Μεστό, επειδή ο Όουξοτ έχει όντως κάτι ουσιαστικό να πει – και το λέει με όμορφο και πειστικό τρόπο. Προκλητικό, επειδή όσα έχει να πει, αμφισβητούν με τον ρεαλισμό τους εύκολες ή κληροδοτημένες παραδοχές και ‘προσγειώνουν’ τον αναγνώστη σε μια αντίληψη περί πολιτικής εντελώς απομυθοποιημένη. Πρωτότυπο, επειδή αυτά που λέει, περιέχουν μια ιδιαίτερη ερευνητική μέθοδο για την κατανόηση των ανθρώπινων πραγμάτων – της πρακτικής ζωής, της πολιτικής, της ιστορίας, της φιλοσοφίας, του εαυτού μας. Και πάντοτε επίκαιρο, επειδή αυτή η ξεχωριστή προσέγγιση λαμβάνει εξαρχής υπόψη την αρχή της αβεβαιότητας στα ανθρώπινα πράγματα – τα οποία αναλύει με επιχειρήματα όχι ηθικολογικά ή κανονιστικά, αλλά λογικά και, εντέλει, βαθιά πολιτικά.

Παντελής Λέκκας

Το βιβλίο Διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής σκέψης κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος (σελ.: 752, τιμή: €31,90), σε μετάφραση του Παντελή Λέκκα, Καθηγητή Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η ελληνική έκδοση είναι εξοπλισμένη με επεξηγηματικές σημειώσεις του μεταφραστή, χρήσιμο γλωσσάριο και χρηστικά ευρετήρια ονομάτων και θεμάτων, ενώ συνοδεύεται από εκτενές Επίμετρο στο οποίο ο Παντελής Λέκκας παρουσιάζει και αξιολογεί το όλο έργο του Όουξοτ.
Ο Μάικλ Όουξοτ (1901-1990) ήταν Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο London School of Economics and Political Science.