“Ο Θάνατος κι ο φίλος του” του Pedro Antonio de Alarcón: γράφει η Δήμητρα Σταυρίδου

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ο Πέδρο Αντόνιο ντε Αλαρκόν, Ισπανός συγγραφέας του 19ου αιώνα (1833-1891), είναι μία από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις που ευτύχησε να γνωρίσει την επιτυχία και την αναγνώριση όσο ακόμα ζούσε.
Το γνωστότερo έργο του είναι το Τρικαντό, στο οποίο στηρίχθηκε το ομώνυμο μπαλέτο τού Μανουέλ ντε Φάγια, αρκετά χρόνια βέβαια μετά τον θάνατο του συγγραφέα.

Ο Θάνατος κι ο φίλος του είναι μία «φανταστική ιστορία» όπως επιγράφεται από τον ίδιο τον Αλαρκόν στον υπότιτλό της. Διαδραματίζεται στην Ισπανία των αρχών του 17ου αιώνα και παίρνει ως αφορμή ένα πραγματικό ιστορικό γεγονός: ο Ισπανός βασιλιάς Φίλιππος Ε’ παραιτείται από τον θρόνο βάζοντας στη θέση του τον νεαρό πρωτότοκο γιο του Λουδοβίκο Α’, καθώς ο ίδιος εποφθαλμιά το γαλλικό στέμμα που πιστεύει ότι θα φορέσει σύντομα, αφού, ο επίσης νεαρός Γάλλος βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΕ’ είναι ετοιμοθάνατος. Όμως, όπως συμβαίνει συνήθως με τα σχέδια, τόσο των απλών θνητών όσο και των γαλαζοαίματων, τα πράγματα δεν εξελίσσονται ομαλά: σύντομα αρρωσταίνει βαριά και ο Λουδοβίκος Α’ και το ζήτημα που θα κρίνει ποιος θα φορέσει το γαλλικό και ποιος το ισπανικό στέμμα έγκειται στο ποιο παιδί θα πεθάνει πρώτο. Αυτή είναι η πληροφορία που χρειάζεται να ξέρει με σιγουριά ο κυνικός Φίλιππος Ε’ προκειμένου να μη βρεθεί εκτός πολιτικής εξουσίας. Ποιος όμως μπορεί να προβλέψει τον θάνατο;

Σε αυτό το ερώτημα του βασιλιά αναλαμβάνει να απαντήσει ο κεντρικός πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Χιλ Χιλ. Νόθος γιος ενός ευγενούς, μεγάλωσε ως βαλές στο αρχοντικό του κόντε Ρίο ντε Νουέβο, όπου ερωτεύτηκε την όμορφη και πλούσια Έλενα Μοντεκλάρο. Ο Χιλ Χιλ μορφώνεται με λατινικά, ξιφασκία και σκάκι και κάνει όνειρα να παντρευτεί την αγαπημένη του Έλενα, όταν ξαφνικά ο θάνατος σαρώνει τη ζωή του: ο προστάτης του αποδημεί εις Κύριον και η χήρα κοντέσα Ρίο ντε Νουέβο τον πετά στο δρόμο. Ο Χιλ Χιλ αναγκάζεται να αναλάβει το παλιό τσαγκαράδικο του πατέρα του για να επιβιώσει. Πάμφτωχος και απελπισμένος, καθώς δεν μπορεί καν να πλησιάσει πια την αγαπημένη του, επιχειρεί να δώσει τέρμα στη ζωή του. Την κρίσιμη στιγμή, λίγο πριν καταπιεί το δηλητήριο που θα τον απαλλάξει από τα βάσανά του, εμφανίζεται μπροστά του ένα μαυροντυμένο πλάσμα που του προσφέρει τη φιλία του.

Έχει ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει ο Αλαρκόν τη φιγούρα του Θανάτου: δεν πρόκειται για μία προσωποποίηση του κακού αλλά μάλλον για το αντίθετο ακριβώς:

Ήταν ένα πλάσμα γύρω στα τριάντα, τριάντα τρία, ψηλό, όμορφο, χλωμό, ντυμένο με ένα μακρύ χιτώνα και μια μαύρη κάπα. Τα μακριά μαλλιά του καλύπτονταν από έναν, επίσης πένθιμο, φρυγικό σκούφο. Δεν είχε ούτε ίχνος τριχοφυΐας, και εντούτοις, δεν έμοιαζε με γυναίκα. Ούτε με άντρα όμως έμοιαζε, παρά την αρρενωπή και δυναμική του έκφραση. Αυτό που πραγματικά φαινόταν να είναι, ήταν ένα πλάσμα άφυλο, ένα σώμα χωρίς ψυχή ή καλύτερα, μια ψυχή χωρίς καθορισμένο φθαρτό σώμα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν μια άρνηση προσώπου.

Ο Θάνατος, λοιπόν, γίνεται φίλος με τον Χιλ Χιλ και του προσδίδει το μοναδικό χάρισμα να προβλέπει με απόλυτη ακρίβεια ασθένειες και θανάτους. Ο Χιλ Χιλ γρήγορα γίνεται γνωστός ως ο καλύτερος γιατρός και έτσι καταφτάνει στην αυλή του Ισπανού βασιλιά: είναι ο μόνος που μπορεί να υποδείξει στον Φίλιππο ποιο στέμμα θα ελευθερωθεί πρώτο.

Αυτή η ιστορία του Αλαρκόν δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στον Τύπο της εποχής και χαρακτηρίζεται από έντονο μεταφυσικό στοιχείο. Ο Θάνατος δεν παραλείπει να πάει τον μικρό προστατευόμενό του μία βόλτα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, κάνοντας μια ξεχωριστή στάση στην Ιερουσαλήμ, όπου περιγράφεται η καθυπόταξη του Θανάτου στον Θεό μετά από μία σκληρή μάχη κατά την ανάσταση του Χριστού. Όμως και ο συγγραφέας δεν παραλείπει να δώσει εντέλει στον ήρωά του μία μεταθανάτια ευκαιρία εξιλέωσης για το τρομερό έγκλημα στο οποίο θα οδηγηθεί, όντας υπό την τρομερή επιρροή του σκοτεινού του Φίλου...

Μεταφραστικά, το βιβλίο ήταν μια μικρή πρόκληση, δεδομένου της χρονικής απόστασης των δύο αιώνων που μας χωρίζει από το πρωτότυπο, αλλά ήταν μια απολαυστική λογοτεχνική εμπειρία για εμένα, και ελπίζω και για τους αναγνώστες!

Δήμητρα Σταυρίδου

Το «φανταστικό» αφήγημα του Pedro Antonio de Alarcón Ο θάνατος κι ο φίλος του κυκλοφορεί, σε μετάφραση της Δήμητρας Σταυρίδου και επίμετρο του Βίκτωρος Ιβάνοβιτς, από τις Εκδόσεις Ροές (σελ.: 160, τιμή: 6,39 €).

Η Δήμητρα Σταυρίδου έχει κάνει μεταφραστικές σπουδές (Diploma in Translation – Institute of Linguists, London) και είναι τελειόφοιτος ισπανικής φιλολογίας. Μεταφράζει από την αγγλική (Anne Sexton, Thomas Hobbes, Henry James) και ισπανική γλώσσα (Carlos Franqui, Pedro Antonio de Alarcón) ενώ μιλά και γαλλικά. To 2015 ήταν υποψήφια για το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Ινστιτούτου Cervantes για το βιβλίο «Ο θάνατος κι ο φίλος του» του Pedro Antonio de Alarcón (Εκδόσεις Ροές). Μεγάλωσε στον Πειραιά αλλά τα τελευταία χρόνια ζει στο Αργοστόλι.