ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
Αναζητώντας έναν διαφορετικό Μεσαίωνα
Γράφοντας σε πρώτο πρόσωπο· εξιστορώντας μια προσωπική ιστορία, γιατι κάθε ιστορία μπορεί να γίνει προσωπική. Ακόμη και η Ιστορία θα μπορούσε να είναι – πέρα από επαγγελματική ασχολία – και μια προσωπική υπόθεση. Ένας ιστορικός αφιερώνει χρόνο, χρόνια, κοπιάζει, συχνά δεν ανταμείβονται οι προσπάθειές του και κάποιες φορές ούτε καν αμείβονται. Ο ιστορικός οφείλει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός· υπάρχουν, ωστόσο και φορές που θα αστοχήσει, που θα ερμηνεύσει «λανθασμένα» κάποια πηγή, που θα εξαγάγει συμπεράσματα όχι σωστά. Αλλά αυτή είναι και η ομορφιά της Ιστορίας και της επιστήμης εν γένει: να υπάρξει κάποιος, ακόμη και νεότερος, που θα αντιληφθεί το λάθος και θα προτείνει νέα, ορθότερη ερμηνεία.
Ο ιστορικός πρέπει, επίσης, να αγαπά την τέχνη του λόγου, να είναι ο ίδιος «λογοτέχνης»· πρέπει να είναι σμιλευτής του λόγου του και να προσπαθεί συνεχώς να βελτιώνει το κείμενό του. Να γράφει με ακρίβεια, έτσι που να μην μπορεί ο αναγνώστης να αγνοήσει καμία λέξη· πράγμα που είναι πολύ δύσκολο! Πρέπει να είναι και φωτογράφος που θα δημιουργεί εικόνες μέσα από τις οποίες θα μεταφέρει το παρελθόν στη σύγχρονή του εποχή. Πρέπει, τέλος, να ξέρει που θα βάλει τελεία. Γράφοντας πάντα σε πρώτο πρόσωπο, είμαι ένας ιστορικός που αγαπά τον Μεσαίωνα – εκείνον τον «όμορφο Μεσαίωνα, με τις πόλεις και τα Πανεπιστήμια» για τον οποίο μιλά συχνά ο Ζακ Λε Γκόφ. Είμαι ένας «περιπλανώμενος ιστορικός» που αρέσκεται στο να κινείται ανάμεσα στη συγγραφή και στη μετάφραση. Γιατι και η μετάφραση είναι μια συγγραφή: είναι η απόδοση μιας ιστορίας που επινόησε κάποιος άλλος και που εγώ καλούμαι να τη μεταφέρω στη γλώσσα που έμαθα να μιλώ, στη γλώσσα που έμαθα να γράφω, στη γλώσσα τη δική μας.
Ξεκίνησα να μεταφράζω δειλά με τη βοήθεια του πατέρα μου όταν ήμουν ακόμη φοιτητής στο Πανεπιστήμιο, στη Σιένα της Ιταλίας. Η αφέλεια της νεότητας και το θάρρος της όμορφης τρίτης δεκαετίας της ζωής, με έκαναν να θεωρώ τη μετάφραση «εύκολη υπόθεση»· κάτι σχεδόν αυθόρμητο. Κι έπειτα από τις πρώτες διορθώσεις στο κείμενό μου κατάλαβα πως είναι ιδιαίτερα δύσκολη εργασία!
Η μετάφραση απαιτεί χρόνο και προσωπικά πιστεύω πως είναι μια μοναχική εργασία. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα εσωτερική υπόθεση που παράλληλα βάζει τον «δημιουργό» σε περιπέτειες: η αναζήτηση της κατάλληλης λέξης ανάμεσα στις λεπτές και εύθραυστες σελίδες των λεξικών είναι μια από αυτές! Εκείνης της λέξης που θα αποδώσει ορθά το νόημα και, το σημαντικότερο, τη σκέψη του συγγραφέα. Διότι αυτό πρέπει να είναι η μετάφραση: να κάνει τον συγγραφέα να μιλήσει μια γλώσσα που, ενδεχομένως, δεν γνωρίζει και που του ανοίγει με τον τρόπο αυτό έναν νέο ορίζοντα. Αλλά να μιλήσει εκείνος και όχι εγώ ως μεταφραστής! Και όπως γράφει η Άννα Παπασταύρου, μια εξαιρετική μεταφράστρια με μεγάλη εμπειρία: «ο καλός μεταφραστής βάζει αυστηρά όρια στο εγώ του. Δεν παραφράζει, δε γράφει τη δική του ιστορία, δεν επιδιώκει την αυτοπροβολή» (Φρέαρ, Αφιέρωμα μετάφραση, Τεύχος 3).
֎
Πολλοί μιλούν για τον Μεσαίωνα· ακόμη περισσότεροι αναφέρονται στην εποχή αυτή με έκδηλα απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς: δεν είναι σπάνιο να διαβάζουμε και να ακούμε εκφράσεις όπως «εργασιακός Μεσαίωνας», «πού βρισκόμαστε, στον Μεσαίωνα;», «επιστρέψαμε στον Μεσαίωνα» και άλλες πολλές. Γιατί, όμως, ο Μεσαίωνας; Απλά γιατί «δεν υπήρξε ποτέ!»: ο «Μεσαίωνας» επινοήθηκε στην Αναγέννηση· την εποχή, δηλαδή, που οι ουμανιστές επέστρεφαν στον Ελληνικό και Ρωμαϊκό πολιτισμό. Σε μια εποχή που γέννησε την ανάγκη για ταύτιση με την κλασική Αρχαιότητα και συνεπώς την ανάγκη για «διαχωρισμό» από αυτό που παρεμβλήθηκε, από αυτό που υπήρξε ανάμεσα: στους Μέσους Χρόνους. Ειδικότερα, δε, όπως αναφέρει και η Chiara Frugoni, οι Σκοτεινοί Χρόνοι όπως χαρακτηρίστηκαν από τον Ιταλό δημοσιογράφο Indro Montanelli στα χρόνια του περασμένου αιώνα.
Στη δυτική Ευρώπη ο σύγχρονος πολίτης «βιώνει», παρατηρεί στην καθημερινότητά του τον Μεσαίωνα που έχει αποτυπωθεί στα κτήρια αλλά ακόμη και στους δρόμους, στις πλατείες, στην ίδια την πολεοδομική οργάνωση του ιστορικού κέντρου της πόλης του. Πρόκειται για ένα στοιχείο απτό που λείπει από την ελληνική πραγματικότητα! Και ακριβώς στο σημείο αυτό καλείται η βιβλιογραφία να παίξει τον δύσκολο ρόλο της δημιουργίας μιας σκηνογραφίας.
Γράφοντας πάλι σε πρώτο πρόσωπο· θυμάμαι τον εαυτό μου, ήδη από τα πρώτα φοιτητικά χρόνια στη Σιένα κι έπειτα στη Βενετία, να στέκομαι ώρες και να χαζεύω τις ράχες των βιβλίων που δημιουργούσαν πολύχρωμες απολήξεις στα ράφια. Θυμάμαι να ξεφυλλίζω τις πρώτες σελίδες και να διαβάζω με προσοχή τα περιεχόμενα. Και κάπου εκεί θα πρέπει να γεννήθηκε μέσα μου η ανάγκη (επιτρέψτε μου την αφέλεια) να προσφέρω στο αναγνωστικό κοινό της χώρας μας τα ωραία αυτά – συχνά εκλαϊκευμένα – αναγνώσματα. Όχι απαραίτητα «σπουδαία» έργα με την έννοια της αυστηρά επιστημονικής μελέτης που αλλάζει τα ιστορικά δεδομένα (και που όχι σπάνια είναι και ψυχρή) αλλά εξαιρετικά κείμενα, γραμμένα από σοβαρούς επιστήμονες. Βιβλία καλαίσθητα που θα έφερναν καινούργιες θεματικές για το ευρύ κοινό. Διότι στη δυτική Ευρώπη, αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής προσιτή στον λόγο ιστορία δεν σημαίνει χαμηλού επιπέδου ιστορία.
֎
Έτσι λοιπόν, περίπου πριν από δυο χρόνια, συναντήθηκα με έναν παλιό γνώριμο, τον Χρύσανθο Ξάνθη (που την εποχή εκείνη εξέδιδε – και εκδίδει ακόμη – το περιοδικό δρόμου Η Πόλη Ζει), στο γραφείο του, σε ένα από τα στενά δρομάκια που καταλήγουν στην οδό Πατησίων. Σε έναν μικρό χώρο – κατάντικρυ από ένα όμορφο νεοκλασικό οίκημα (εκεί όπου άλλοτε στεγαζόταν η προηγούμενη εκδοτική του δραστηριότητα) – ένα απόγευμα κι έπειτα από μια ολιγόωρη συζήτηση γύρω από τα βιβλία, τις εκδόσεις, τον Μεσαίωνα, γεννήθηκε η σειρά Ο Μεσαίωνας αλλιώς. Η πρότασή μου να μεταφραστεί και να εκδοθεί στα ελληνικά το βιβλίο Ο Μεσαίωνας στα μάτια μας. Γυαλιά, κουμπιά και άλλες μεσαιωνικές εφευρέσεις της Chiara Frugoni βρήκε – έπειτα από αρκετό καιρό αναζήτησης – έναν εκδότη που θέλησε να προχωρήσει στο εγχείρημα αυτό και να επενδύσει (όχι μόνο χρηματικά) σε μια έκδοση ιδιαίτερη! Και ήταν ιδιαίτερη τιμή και χαρά να γνωρίσω την Κιάρα Φρουγκόνι αλλά και να μεταφράσω το έργο της. Όποιος ξεφυλλίσει το βιβλίο είμαι βέβαιος πως θα εκτιμήσει – πέρα από το εύληπτο κείμενο – τις περισσότερες από εκατό έγχρωμες εικόνες που το συνοδεύουν. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο, λοιπόν, μιας σειράς που θα αφιερώσει χώρο και χρόνο στον Μεσαίωνα· μιας σειράς πρωτότυπης για την Ελλάδα που ευελπιστούμε να φέρει το κοινό πιο κοντά στον πραγματικό Μεσαίωνα που κάθε άλλο παρά σκοτεινός είναι…
Σέργιος Ν. Μοσχονάς
Το βιβλίο της Chiara Frugoni (Κιάρα Φρουγκόνι) Ο Μεσαίωνας στα μάτια μας. Γυαλιά, κουμπιά και άλλες μεσαιωνικές εφευρέσεις κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Λογότυπο (σελ.: 264, τιμή: €23,00).
Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Η Chiara Frugoni γεννήθηκε το 1940 στην Πίζα, όπου, έπειτα από το πτυχίο, ολοκλήρωσε την εξειδίκευσή της στη Scuola Normale Superiore. Δίδαξε Μεσαιωνική Ιστορία στα Πανεπιστήμια της Πίζας και «Roma II» και στο Παρίσι και φοίτησε στο Princeton, έχοντας κερδίσει μια υποτροφία στο Institute for Advanced Study. Συγκαταλέγεται στους σπουδαιότερους επιστήμονες που ασχολούνται με τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης και έχει βραβευθεί με το premio Viareggio 1994 στον τομέα της δοκιμιογραφίας για το έργο της Francesco e l’invenzione delle stimmate που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Einaudi. Η μέθοδός με την οποία ασχολείται με την ιστορία ήταν ανέκαθεν να ενώνει κείμενο και εικόνες, θεωρώντας τις ισάξιες πηγές. Βιβλία της έχουν μεταφραστεί στις κυριότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, στα ιαπωνικά και στα κορεατικά. Ανάμεσα στα έργα της διακρίνονται: A. Barbero και C. Frugoni, Dizionario del Medioevo, Laterza, Μπάρι, 1994· A. και C. Frugoni, Storia di un giorno in una città medioevale, Laterza Μπάρι, 1997· L’affare migliore di Enrico. Giotto e gli affreschi della Cappella Scrovegni, Einaudi, Τορίνο 2008· La voce delle immagini. Pillole iconografiche dal Medioevo, Einaudi, Τορίνο, 2010· Quale Francesco? Il messaggio nascosto negli affreschi della Basilica superiore ad Assisi, Einaudi, Τορίνο, 2015. Vivere nel Medioevo, uomini donne e soprattutto bambini, Il Mulino, Μπολόνια, 2017· Uomini e animali nel Medioevo. Storie fantastiche e feroci, Il Mulino, Μπολόνια, 2018· Paradiso vista Inferno. Buon Governo e Tirannide nel Medioevo di Ambrogio Lorenzetti, Il Mulino, Μπολόνια, 2019 και Paure medievali. Epidemie, prodigi, fine del tempo, Il Mulino, Μπολόνια, 2020.
Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ
Ο Σέργιος Ν. Μοσχονάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Είναι ιστορικός και φωτογράφος ιστορικού τοπίου. Σπούδασε Μεσαιωνική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Σιένας και έκανε μεταπτυχιακά στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας, καθώς και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών όπου και πρόσφατα υποστήριξε τη διδακτορική διατριβή του στην Ευρωπαϊκή Ιστορία. Έχει διδάξει θέματα Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Φροντιστήριο Ιστορικών Επιστημών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, στο Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Ενηλίκων του Κολλεγίου Αθηνών και έχει πραγματοποιήσει διαλέξεις προς το ευρύ κοινό (Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, Νάξος, Κεφαλονιά). Μεταφράζει επιστημονικά βιβλία και άρθρα από τα ιταλικά. Έχει αρθρογραφήσει στα περιοδικά «Ηλιαία», «Φιλοσοφία και Παιδεία» και συνεργάζεται με το περιοδικό «Η Πόλη Ζει». Ως εραστής της τέχνης της Φωτογραφίας, την οποία αγάπησε στη Σιένα, έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις που αφορούν στα κατάλοιπα πολιτισμών (Το Κάστρο Αγίου Γεωργίου της Κεφαλονιάς: Κατάλοιπα Ιστορίας, Παλική· Έρημα τοπία, Αυλίδα, τόπος μύθου και ιστορίας, τόπος οχυρός, Οι τέσσερις Ναυτικές Δημοκρατίες της Ιταλίας. Βενετία, Γένοβα, Πίζα, Αμάλφη) και έχει συνεργαστεί σε δύο ταινίες του Ισπανού ελληνιστή Pedro Olalla («Νυμφαίο της Μίεζας». Ο κήπος του Αριστοτέλη και Μετέωρη Ελλάδα). Προσπαθεί να ταξιδεύει, να ζωγραφίζει. Σκαρώνει, επίσης, από νεαρή ηλικία τραγούδια (στίχους και μουσική συνοδεία). Και γράφει…
Στην κύρια φωτό: Sandro Botticelli. O Άγιος Αυγουστίνος στο σπουδαστήριό του, νωπογραφία. Γύρω στο 1480. Φλωρεντία, εκκλησία των Αγίων Πάντων (αριστερά του εξωφύλλου). Giotto. H Stultitia (Μωρία), νωπογραφία, 1305, Πάδοβα, Capella Scrovegni (δεξιά του εξωφύλλου). Οι φωτογραφίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο Ο Μεσαίωνας στα μάτια μας. Γυαλιά, κουμπιά και άλλες μεσαιωνικές εφευρέσεις.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος