Ο ποιητής William Carlos Williams και «Η κόρη στην κόλαση»: γράφει ο Γιάννης Ζέρβας

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

O William Carlos Williams έγινε ευρύτερα γνωστός στην Ελλάδα μετά το κινηματογραφικό έργο «Paterson» που προβλήθηκε το 2016. Μέχρι τότε είχε μεταφραστεί ελάχιστα και αποσπασματικά, παρόλο που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς λογοτέχνες. Αυτό δεν είναι περίεργο, αν λάβουμε υπόψη ότι διαχρονικά, οι ελληνικές μεταφράσεις των σημαντικότερων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, έρχονται αξιοσημείωτα αργά: Η «Έρημη χώρα» εκδόθηκε το 1921 – εδώ η πρώτη μετάφραση έγινε το 1936, το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» εκδόθηκε ολοκληρωμένα το 1927 – εδώ η μετάφραση άρχισε το 1969 και ολοκληρώθηκε το 2015, ο «Οδυσσέας» εκδόθηκε το 1922 και μεταφράστηκε στα ελληνικά το 1990, τα «Φύλλα χλόης» έκαναν την τελευταία έκδοσή τους το 1891 και η πρώτη ελληνική μετάφραση παρουσιάστηκε μέσα στην δεκαετία του 1950.

Αυτή η καθυστέρηση οφείλεται, κατά την γνώμη μου, κυρίως σε δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η Ελλάδα σπάνια απολαμβάνει ομαλές και μακροχρόνιες ιστορικές περιόδους, που δίνουν χώρο, χρόνο και διάθεση για λογοτεχνική παραγωγή, ειδικά όταν μιλάμε για μετάφραση και για έργα του μεγέθους που προαναφέρθηκε. Ο δεύτερος είναι ότι είναι πολύ λίγοι οι διαθέσιμοι «εθελοντές» που θα αναλάμβαναν ευχαρίστως τέτοιου είδους εγχειρήματα, δεδομένου ότι μία μετάφραση απαιτεί πολύ περισσότερα προσόντα από την άριστη γνώση μιας ξένης γλώσσας και τα κίνητρα που προσφέρονται στους μεταφραστές στη χώρα μας είναι συνήθως αποθαρρυντικά. Άλλωστε το ευρύ κοινό δείχνει μια σαφή προτίμηση σε πιο εύπεπτα αναγνώσματα και αυτό μετράει πολύ στις εκδοτικές επιχειρήσεις που, βέβαια, θέλουν πρωτίστως να πουλήσουν. Να σημειωθεί, πάντως εδώ ότι το «ουδείς προφήτης στον τόπο του» ίσχυσε και για τον Williams: Η αναγνώριση και το Πούλιτζερ ήρθαν μετά τον θάνατό του, μέχρι τότε αντιμετωπίζονταν από το λογοτεχνικό κατεστημένο της εποχής μάλλον απαξιωτικά. O William Carlos Williams είχε ιδιαίτερη σχέση με την γενιά των μπητ. Έγραψε την εισαγωγή στο έργο του Allen Ginsberg «The Howl», και αυτό συνέβαλλε αρκετά στην επιτυχία του βιβλίου, (με τον ίδιο τον Ginsberg να το επικαλείται διαρκώς), όμως φαίνεται ότι η ποιητική σχέση του Ginsberg και γενικότερα η σχέση των Beats με τον Williams δεν ήταν αμφίδρομη: Ο μεν Williams κρατούσε μια μάλλον επιφυλακτική στάση απέναντι στην γενιά των Beats, ενώ οι τελευταίοι ένιωθαν ιδιαίτερα δεμένοι μαζί του και τον θεωρούσαν μέντορά τους. Πάντως, οι Beats μπόρεσαν να στηριχθούν σε μια ισχυρότατη, καινούργια, ποιητική «υποδομή», χάρη στον Williams που εισήγαγε στα αμερικανικά γράμματα μια τελείως διαφορετική και φρέσκια γραφή. Στη δική του επιρροή, στους δικούς του πειραματισμούς στην ποιητική φόρμα αλλά και στη δική του στάση ζωής οφείλονται οι μικρές και κοφτές φράσεις που συναντά ο αναγνώστης στα γραφτά τους και η γενικευμένη αμφισβήτηση των αξιών και των κυρίαρχων θεωρήσεων της μεταπολεμικής Αμερικανικής κοινωνίας. Σαφέστατα μιλάμε για μια σκυτάλη που παρέλαβαν, την οποία κατά σειρά πέρασαν ο ένας στον άλλον οι Whitman, Pound, Elliot και Williams.

Παράλληλα ήταν γιατρός. Πέρα από την ανιδιοτέλεια και τον ιδεαλισμό που τον διέκρινε από φοιτητή και από την εγγενή ευγένεια και ανθρωπιστική του κουλτούρα λόγω της αστικής του καταγωγής, ο Williams ασκούσε το ιατρικό επάγγελμα σε μια πολύ δύσκολη εποχή: Αυτή της μεγάλης αμερικανικής ύφεσης που ταλάνισε την αμερικανική κοινωνία για μια δεκαετία. Σ’ αυτό πρέπει να προστεθεί ότι το πελατολόγιό του αποτελείτο κυρίως από φτωχούς μετανάστες που στην καλύτερη περίπτωση δούλευαν περιστασιακά σε κακοπληρωμένες δουλειές. Το σημαντικό με τον Williams ήταν ότι αυτό το επέλεξε συνειδητά, μια και είχε κάθε δυνατότητα να ασκήσει άλλου είδους ιατρική σε πιο εύπορες κοινωνικές ομάδες, σε πιο οργανωμένα νοσοκομεία και σε πιο «τυχερές» περιοχές. Νομίζω ότι η λέξη «γνησιότητα» που χρησιμοποιεί ο Williams αναφέρεται στον ίδιο τον πυρήνα του ανθρώπου, εκείνον τον πυρήνα που αποκαλύπτεται όταν αναγκαστικά απογυμνώνεται από κάθε τι το επίπλαστο, όταν μένει μόνος με τον εαυτό του και τις βασικές του ανάγκες.

Γιάννης Ζέρβας

Η ποιητική ανθολογία Η Κόρη στην Κόλαση και άλλα ποιήματα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Printa, στη σειρά «Ποίηση για πάντα» (σελ.: 224, τιμή: €14,84). Στην εν λόγω ανθολογία περιλαμβάνεται το αριστούργημά του Αμερικανού ποιητή Η κόρη στην κόλαση, μια –η εκτενέστερη μέχρι στιγμής στη γλώσσα μας– επιλογή από το υπόλοιπο ποιητικό έργο του και, τέλος, ένα κείμενό του με οδηγίες προς νέους ποιητές.
Εισαγωγή – μετάφραση: Γιάννης Ζέρβας.
Έργο εξωφύλλου: Βαρβάρα Μαυρακάκη
Σχεδιασμός εξωφύλλου: Μαρία Βεϊοπούλου

ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Γουίλλιαμ Κάρλος Γουίλλιαμς (1883-1963) θεωρείται διεθνώς ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της αμερικανικής γλώσσας. Απεικονιστής στις καταβολές του και ισόβιος φίλος τού Έζρα Πάουντ, αποτέλεσε ηγετική μορφή του μοντερνισμού στην ποίηση και υπήρξε μέντορας πολλών νεότερων ποιητών, μεταξύ των οποίων και του δικού μας Νικόλαου Κάλας. Το έργο του επηρέασε καθοριστικά τους ποιητές της Γενιάς των Μπητ. Ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ έγραψε γι’ αυτόν ότι «ξεχώριζε, ήταν ο μόνος από τους μεγάλους ποιητές με όμορφη ψυχή και ο μόνος που κατάφερε να μείνει πιστός στην ανθρωπιά του». Γιατρός στο επάγγελμα, εγκατεστημένος στο τότε φτωχικό Νιου Τζέρσεϋ, ο Γουίλλιαμς παρατηρούσε τον απλό κόσμο γύρω του και πίστευε ότι υπήρχε μια γνήσια αμερικανική γλώσσα, διαφορετική από την επίσημη αγγλική, που διαμορφώθηκε από τους ανθρώπους της εργατικής τάξης και τους μετανάστες. Θεωρούσε χρέος του Αμερικανού ποιητή να γράψει σε αυτήν τη γλώσσα και να απεικονίσει τις ζωτικές δυνάμεις που ξεπηδούσαν μέσα από την καθημερινή σκληρότητα της αμερικανικής πόλης και φύσης.

ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ο Γιάννης Ζέρβας γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Ψυχιατρική στη Νέα Υόρκη και είναι καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1983 με την ποιητική ενότητα Τζούλια και ακολούθησαν τα ποιητικά έργα Ο Μετανάστης (1986), Τοιχογραφία (1992), Κλειδωμένος στο Γραφείο (1997), Η Πυξίδα της Άνοιξης (2001), Τζούλια 2 (2010), Massimo Gentile: Mass/age vs Body/work (2015), Οι Μικροί μου Ήρωες (2017), Ο έφηβος στο υπόγειο (2021), όλα από τις Εκδόσεις Άγρα. Έχει μεταφράσει T.S. Eliot (Το Εγχειρίδιο Πρακτικής Γατικής του Γερο-Πόσουμ, Άγρα 2000, με την Παυλίνα Παμπούδη), Sylvia Plath (Ο Γερο-Πανικός και η Βίβλος των Ονείρων, Άγρα 2002), καθώς και επιλογές ποιημάτων των Seamus Heaney, Adrienne Rich, Lee Breuer Pierre Reverdy και Irvin Yalom μαζί με την Ευαγγελία Ανδριτσάνου, την Ιστορία του στρατιώτη τού C. F. Ramuz, καθώς και ποιήματα των Kenneth Koch, Ted Hughes κ.ά. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και του Κύκλου Ποιητών. Ποιήματά του έχουν μετφραστεί στα Σουηδικά και στα Γαλλικά.