ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
Ο Machado de Assis, μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος, ποιητής και κριτικός, «είναι ο καλύτερος μαύρος συγγραφέας μέχρι σήμερα», σύμφωνα με τον Harold Bloom, το συγγραφέα του πολυσυζητημένου έργου Ο Δυτικός Κανόνας στο οποίο κατηγοριοποιεί και αξιολογεί τους εκατό μεγάλους συγγραφείς του δυτικού κόσμου από την αρχαιότητα ως τον εικοστό αιώνα. Ο Philip Roth βρίσκει πως ο Machado de Assis έχει αναλογίες με τον Beckett, η Susan Sontag θεωρεί πως είναι «ο μεγαλύτερος συγγραφέας που έχει να επιδείξει η Λατινική Αμερική», ενώ στον κατάλογο των συγγραφέων με τους οποίους έχει παραβληθεί περιλαμβάνονται επίσης ο Flaubert και ο Henry James. Μαζί με τον Πορτογάλο Eçα de Queiroz –λογοτεχνικό ανταγωνιστή του (αλλά, υπό μία έννοια, και συναγωνιστή του) στην καθιέρωση του Ρεαλισμού στην πορτογαλόφωνη γραμματεία–, είναι αναντίρρητα οι πιο σημαντικοί συγγραφείς του 19ου αιώνα που έγραψαν σε πορτογαλική γλώσσα. Παρ’ όλα αυτά και παρά το γεγονός πως υπήρξε ο ιδρυτής τη Βραζιλιάνικης Ακαδημίας Γραμμάτων και το επίκεντρο της λογοτεχνικής ζωής του Ρίο ντε Ζανέιρο επί δεκαετίες, ποτέ δεν τα κατάφερε να ζει από το έργο του: ήταν αναγκασμένος να το συνδυάζει με τη δημοσιογραφία και το δημοσιοϋπαλληλίκι προκειμένου να ενισχύει τον προϋπολογισμό του.
Στο ιδιότυπο και εν πολλοίς αυτοβιογραφικό αυτό μυθιστόρημα υπό μορφή ημερολογίου, ο συγγραφέας αφήνει να διαφανεί τι στα μέχρι τότε βιβλία του ήταν αυτογραφικής εμπνεύσεως και τι μυθοπλασία απαντώντας σε φήμες και αστικούς μύθους πολλών συνδημοτών του και θαυμαστών του (!) στο Ρίο ντε Ζανέιρο, τη λεγόμενη «θαυμαστή πόλη». Πρωταγωνιστής –εκτός από την ίδια την πόλη…– αλλά και αφηγητής είναι ο σύμβουλος Άιρες, επιτυχημένος εξηντάρης διπλωμάτης, ο οποίος επιστρέφει οριστικά από την Ευρώπη στο Ρίο ντε Ζανέιρο, χήρος και άτεκνος, για να ξεκινήσει τη ζωή του ως συνταξιούχου. Στο ημερολόγιό του καταγράφει και σχολιάζει τη μουντή «νέα ζωή» του, ενώ παρακολουθεί –από την «κλειδαρότρυπα» αλλά όχι μόνο…– με εμμονή, αγάπη, ειρωνεία αλλά και πάθος τη ζωή του γηραιού αγαπημένου άτεκνου ζεύγους των Αγκιάρ. Ειδικότερα, την περίεργη σχέση που αυτό αναπτύσσει με την όμορφη νεαρή χήρα Φιντέλια, προσηλωμένη ακόμη στον νεκρό σύζυγό της, που τόσο αγάπησε, καθώς και με τον φιλόδοξο νεαρό Τριστάου. Με το ίδιο πάθος μελετάει, κατ’ αντιπαραβολή, και το φαινόμενο του έρωτα. Στον εαυτό του αλλά και στους δυο νέους. Ο φιλογυνισμός του είναι εντυπωσιακός για τα δεδομένα της εποχής. Το βιβλίο είναι ένα από τα καλύτερα και ειλικρινέστερα μυθιστορήματα σε πορτογαλική γλώσσα για τη λεγόμενη τρίτη ηλικία και τις ευαισθησίες της. Άλλοτε παιδιάστικες και άλλοτε μεταφυσικές. Και άλλοτε παιδιάστικα μεταφυσικές…
O συγγραφέας υπήρξε πολύ επιτυχημένος ως ρομαντικός. Μετά στράφηκε στο Ρεαλισμό, έναν Ρεαλισμό με μπόλικα στοιχεία από έναν πρωιμότατο Μοντερνισμό όλο μπρίο και επινοητικότητα, ο οποίος απηχεί το παράλογο (της ανθρώπινης ύπαρξης). Η γραφή του, εναλλάξ περίτεχνη και «ατημέλητη», παλιομοδίτικη και μοντέρνα, μελαγχολική και ειρωνική, σκληρή και τρυφερή, νηφάλια και ταραγμένη, έχει ως φόντο της πλοκής την ιδιόμορφη αστική ζωή των Τροπικών στο Ρίο ντε Ζανέιρο –την αγαπημένη πόλη που ο συγγραφέας νιώθει πως αποχαιρετά και περιγράφει με αγάπη και οικειότητα– της διετίας 1888-1889, τότε που η Βραζιλία κατάργησε τη δουλεία και τη μοναρχία.
Κύκνειο άσμα του συγγραφέα, το μυθιστόρημα αποτελεί παράλληλα και ένα πολιτικό, κοινωνικό και ιστορικό σχόλιο για τη Βραζιλία και την ειδική σχέση της με την πάλαι ποτέ μητρόπολη, την Πορτογαλία – η λατρεμένη σύζυγος του φτωχού και παρακατιανού, άσκημου, επιληπτικού και φιλάσθενου εν γένει συγγραφέα ήταν μια όμορφη και πλούσια αριστοκράτισσα Πορτογαλίδα. Αλλά είναι και ένας στοχασμός, άλλοτε ανάλαφρος και άλλοτε «βαρύς», για την ίδια τη λογοτεχνία, τη ζωή και την ιστορία. Ειδικότερα δε για τη συνύφανση των ατομικών γεγονότων με τα ιστορικά, καθώς και για το ειδικό βάρος των μεν και των δε για κάθε άνθρωπο. Δε λείπει ο πρωτότυπος εμπειρικός φιλοσοφικός στοχασμός για τα ανθρώπινα (έρωτα, γάμο, θάνατο, πίστη, ιδανικά κ.ά.) – για τα οποία ο συγγραφέας είχε κάποτε δηλώσει επιγραμματικά: Ο Θεός, για να είναι ο άνθρωπος ευτυχισμένος, επινόησε την πίστη και τον έρωτα. Ο Διάβολος, καθότι φθονερός, έκανε τον άνθρωπο να συγχέει την πίστη με τη θρησκεία και τον έρωτα με το γάμο.
Το Ρίο ντε Ζανέιρο της εποχής ήταν ένα περίεργο μίγμα αποικιακής πρωτεύουσας με σκόρπια χαρακτηριστικά που ήταν όντως πολύ μοντέρνα για τους καιρούς εκείνους. Αξίζει να σημειωθεί ότι την εποχή που έζησε εκεί ο συγγραφέας έζησε και δημιούργησε και μια σημαντικότατη συνθέτρια και πιανίστα και η πρώτη γυναίκα που διηύθυνε ορχήστρα στη Βραζιλία, η Chiquinha Gonzaga (1847-1935), με αρκετό νέγρικο αίμα και αυτή στις φλέβες της. Εμβληματική μορφή, δημιούργησε μεγάλο σκάνδαλο όταν, σε ηλικία 52 ετών, ερωτεύθηκε παράφορα μαθητή της ηλικίας 18 ετών και έφυγε να ζήσει μαζί του τον έρωτα στη Λισσαβώνα, όπου και πέθανε πλάι στον αγαπημένο της. Στις συνθέσεις της συνδύασε με επιτυχία «ακούσματα» της λαϊκής παράδοσης της χώρας (ιθαγενών, νέγρων, Πορτογάλων) με στοιχεία κλασικής αλλά και ελαφράς μουσικής από πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Μπορείτε να διακόψετε κάποια στιγμή την ανάγνωση του βιβλίου για να ακούστε ένα δείγμα της τέχνης της:
Νίκος Πρατσίνης
Από τις εκδόσεις Ροές, και στη σειρά «Ισπανόφωνοι και πορτογαλόφωνοι συγγραφείς», κυκλοφορεί, σε μετάφραση του Νίκου Πρατσίνη (του μεταφραστή του άλλου δημοφιλούς έργου του συγγραφέα, του Ελένα, σε εκδόσεις Gutenberg), ο οποίος υπογράφει επίσης την πρωτότυπη εισαγωγή και τις πολύ κατατοπιστικές σημειώσεις, το βιβλίο Απομνημονεύματα του Άιρες … αυτό που οι άνθρωποι αποκαλούν έρωτα (1908) του μεγαλύτερου Βραζιλιάνου συγγραφέα Joaquim Maria Machado de Assis (1839-1908).
Τίτλος πρωτοτύπου: Memorial de Aires.
Εικόνα εξωφύλλου: Ελαιογραφία σε καμβά A dama do livro (Η κυρία με το βιβλίο, 1882), του Ιταλού ζωγράφου Roberto Fontana (1844-1907). Σήμερα βρίσκεται στην Ακαδημία Γραμμάτων της Βραζιλίας.
Το βιβλίο κυκλοφορεί με την ενίσχυση του Προγράμματος Στήριξης για τη Μετάφραση και την Έκδοση Βραζιλιάνων Συγγραφέων στο Εξωτερικό, του Ιδρύματος Εθνικής Βιβλιοθήκης του Υπουργείου Τουρισμού της Βραζιλίας.
Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ
Ο Νίκος Πρατσίνης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Αποφοίτησε από το Χημικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης, σπουδές πορτογαλικής γλώσσας και λογοτεχνίας στη Λισσαβόνα και διερμηνείας στην Ελλάδα. Εργάζεται ως διερμηνέας και μεταφραστής (ισπανικά, πορτογαλικά, καταλανικά, αγγλικά), έχει διδάξει μετάφραση στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι συνιδιοκτήτης της εταιρίας μετάφρασης και διερμηνείας COM N. Πρατσίνης-Ε. Ζησίμου & Σία ΟΕ. Ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη συλλογική μετάφραση. Έχει μεταφράσει στα πορτογαλικά Σεφέρη και όλα τα ποιήματα του καβαφικού κανόνα σε συνεργασία με τον καθηγητή και ποιητή J. M. Magalhães. Στα ελληνικά έχει μεταφράσει πάνω από τριάντα λογοτεχνικά και δοκιμιακά έργα (κάποια συλλογικά) και αρκετά εκλαϊκευτικά.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος