Ο Γιάννης Παλαβός γράφει για τη Φλάννερυ Ο’Κόννορ και το “Ημερολόγιο προσευχής”

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Η Φλάννερυ Ο’Κόννορ (1925-1964) εξέδωσε κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής της δύο μυθιστορήματα (Wise blood, 1952 και The violent bear it away, 1960) και μία συλλογή διηγημάτων (A good man is hard to find, 1955). Μετά τον θάνατό της δημοσιεύτηκε ένας δεύτερος τόμος με διηγήματα (Everything that rises must converge, 1965), καθώς και άλλα γραπτά της, όπως δοκίμια, βιβλιοκρισίες και επιστολές. Το έργο της είναι διαποτισμένο από τη βαθιά καθολική της πίστη και από ένα αδιόρατο μεταφυσικό στοιχείο που συνδέεται με την έννοια του Κακού∙ θα έλεγε κανείς ότι τα κείμενά της αποτελούν μια διαρκή αναψηλάφηση του Κακού, άλλοτε βίαιη και άλλοτε πλάγια φωτισμένη με ειρωνικό χιούμορ.

Στην Ελλάδα η Ο’Κόννορ είναι σχετικά άγνωστη. Το 1965 κυκλοφόρησε το The violent bear it away με τίτλο Και οι βιασταί αρπάζουσιν αυτήν (μετάφραση: Αλέξανδρος Κοτζιάς, εκδόσεις Φέξη∙ το μυθιστόρημα επανεκδόθηκε από τον Κέδρο το 1995) και το 1986 το A good man is hard to find ως Σπάνιο να σου τύχει καλός άνθρωπος (μετάφραση: Ρένα Χατχούτ, εκδόσεις Γράμματα)∙ ωστόσο και τα δυο βιβλία είναι εξαντλημένα εδώ και χρόνια.

Δυσκολεύομαι να εξηγήσω γιατί στη χώρα μας το έργο της Ο’Κόννορ δεν έχει συναντήσει την ανταπόκριση που του αξίζει. Ένας λόγος είναι, ίσως, οι στενοί δεσμοί του με τον καθολικισμό∙ ένας δεύτερος θα μπορούσε να είναι ότι η Ο’Κόννορ καταξιώθηκε κυρίως ως διηγηματογράφος και, όπως γνωρίζουμε, τα διηγήματα δεν αποτελούν πρώτη επιλογή ούτε των εκδοτών ούτε των αναγνωστών. Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση των εκδόσεων Αντίποδες να μεταφέρουν στα ελληνικά το Ημερολόγιο προσευχής και μελλοντικά να εκδώσουν και άλλα έργα της είναι αξιέπαινη, διότι καλύπτει ένα σημαντικό κενό. Γι’ αυτό, όταν μου προτάθηκε να μεταφράσω το Ημερολόγιο, δέχτηκα με χαρά.

Το ολιγοσέλιδο αυτό βιβλίο ανακαλύφθηκε στα κατάλοιπα της Ο’Κόννορ μόλις το 2002 και κυκλοφόρησε το 2013. Τα σύντομα κείμενα που το συναπαρτίζουν δεν είναι διηγήματα∙ το τετράδιο περιλαμβάνει ημερολογιακές καταγραφές της συγγραφέως, που τότε ήταν είκοσι ενός ετών. Γράφοντας το Ημερολόγιο προσευχής, η Ο’Κόννορ προσπαθούσε να διαχειριστεί μια δραματική εσωτερική αντίφαση: από τη μια επιθυμούσε διακαώς να είναι σωστή χριστιανή κι από την άλλη να γίνει σπουδαία συγγραφέας. Η καθημερινότητα, η ίδια η πράξη, της έδινε να καταλάβει ότι ο ένας δρόμος ήταν συχνά ασυμβίβαστος με τον άλλο. Οι εγγραφές του Ημερολογίου αποτελούν μια σειρά από ιδιότυπες προσευχές της συγγραφέως, γραμμένες ως απόπειρα να υπερβεί τον διχασμό της. Δεν γνωρίζουμε αν η Ο’Κόννορ θα δημοσίευε ποτέ αυτό το νεανικό τετράδιο στην περίπτωση που δεν έφευγε τόσο πρόωρα από τη ζωή∙ εκείνο που ξέρουμε είναι πως το Ημερολόγιο αποτελεί τεκμήριο της αγωνίας μιας προικισμένης συγγραφέως, που επιθυμούσε να προσεγγίσει τον θεό αλλά τη βάραινε η επίγνωση της ανεπάρκειας που είναι συνυφασμένη με τα ανθρώπινα. Ταυτόχρονα συνιστά μια ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τη σταδιακή ωρίμαση μιας συγγραφέως που έμελλε να γράψει ορισμένα από τα αρτιότερα διηγήματα του 20ού αιώνα. Με άλλα λόγια, πέρα από μαρτυρία της πνευματικής αγωνίας της Ο’Κόννορ, το Ημερολόγιο είναι και μια ξενάγηση στο συγγραφικό εργαστήρι με οδηγό μια σπουδαία δημιουργό κατά την περίοδο που πάλευε να σπάσει το τσόφλι της αρχίζοντας την πορεία προς τον εαυτό της.

Γιάννης Παλαβός

Το Ημερολόγιο προσευχής της Φλάννερυ Ο’ Κόννορ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αντίποδες (σελ. 80, τιμή: 7,80€), σε μετάφραση του Γιάννη Παλαβού και επίμετρο του Σταύρου Ζουμπουλάκη.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΒΟΣ γεννήθηκε το 1980 στο Βελβεντό Κοζάνης. Σπούδασε δημοσιογραφία στο ΑΠΘ και πολιτιστική διαχείριση στο Πάντειο. Το 2005 ήρθε πρώτος στον πανελλήνιο διαγωνισμό διηγήματος για νέους συγγραφείς που διοργάνωσε το Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών. Τον Απρίλιο του 2007 κυκλοφόρησε η συλλογή διηγημάτων του Αληθινή Αγάπη και άλλες ιστορίες από την Intro Books. Το βιβλίο περιελήφθη στη μικρή λίστα του περιοδικού Διαβάζω για το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα.
Την άνοιξη του 2007 έγραψε το σενάριο της μικρού μήκους ταινίας Ο τοίχος (σκηνοθεσία: Χλόη Μάντζαρη), η οποία συμμετείχε στο τμήμα «Short Film Corner» του 61ου Φεστιβάλ των Κανών (2008). Τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς κέρδισε το πρώτο βραβείο στον πανελλήνιο διαγωνισμό για νέους συγγραφείς που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Μεταίχμιο και η εφημερίδα «Arta Press».
Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά Το Δέντρο, (Δε)κατα, Εντευκτήριο, Η Παρέμβαση, Π, Project amoeba, Monkie, στην εφημερίδα Arta Press και στον συλλογικό τόμο Tales from the city, stories from the sea. Το 2009 κυκλοφόρησε το Σαν Άνγκρε / Τα δάκρυα της Φον Μπράουν (μαζί με τον Σωτήρη Μπαμπατζιμόπουλο, εκδ. Τόπος, 2009) και το 2012 το Αστείο (εκδ. Νεφέλη, 2012), που τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο διηγήματος και το βραβείο διηγήματος του ηλεκτρονικού περιοδικού Ο Αναγνώστης. Σε συνεργασία με τον Τάσο Ζαφειριάδη έγραψε, επίσης, το σενάριο του κόμικ Το πτώμα (εκδ. Jemma Press, 2011), το οποίο εικονογράφησε ο Θανάσης Πέτρου.