Μάνος Φορλίδας: Η φυγή μέσω της Τέχνης είναι το γιατρικό μας

Άγγελοι και διάβολοι σ’ έναν χορό ζωής και θανάτου, ελευθερίας και υποταγής, πλούτου και εξαθλίωσης πρωταγωνιστούν στο ιστορικό μυθιστόρημα «ο Γιος του Ρήγα» του Μάνου Φορλίδα που κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική. Ένα παιχνίδι ορίων -συχνά δυσδιάκριτο- με τον φθόνο και την απληστία να κινούν τα νήματα και να καθορίζουν τους κανόνες και τις επόμενες κινήσεις στη σκακιέρα. Μηχανορραφίες, παιχνίδια εξουσίας αλλά και προκαταβολές στον αγώνα για ελευθερία.

Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για την Τέχνη και τη διαχρονική δύναμη της εκπαίδευσης, και φυσικά για το βιβλίο του «Ο γιος του Ρήγα», που ανασταίνει μια καθοριστική για την Ελλάδα εποχή αναμοχλεύοντας ιστορίες και μυστικά καλά κρυμμένα στο ντουλάπι του χρόνου, μέσα από επίπονη έρευνα.

Οι ήρωες σας κινούνται προεπαναστατικά ανάμεσα σε Βιέννη, Τεργέστη, Βελιγράδι, Βουκουρέστι και Μοριά. Γιατί επιλέξατε τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο;

Διότι η συγκεκριμένη περίοδος κρύβει όλες τις διεργασίες που συνετέλεσαν στην εθνεγερσία. Μυστικές διαδικασίες, πυρετώδεις προετοιμασίες, πανευρωπαϊκές ζυμώσεις, πολιτικές, στρατιωτικές και εκπαιδευτικές, μέσα στον έσχατο κίνδυνο. Μια εποχή που κρύβεται ακόμη στην αχλύ του μύθου, τόσο σημαντική και με τόσα λίγα να γνωρίζουμε γι’ αυτήν. Ίσως ήταν το μυστήριό της, εκείνο που προσέλκυσε τη ματιά μου.

Τί αποδείχθηκε ποιο δύσκολο; Η ιστορική έρευνα για ν’ αναστήσετε την εποχή ή η ανάπτυξη των χαρακτήρων του βιβλίου; 

Η έρευνα υπήρξε μια πραγματική αποκάλυψη για μένα. Επίπονη μεν, άκρως ενδιαφέρουσα δε. Ζωντάνεψαν ολόκληροι κόσμοι μπροστά μου, σαν κάποιο χέρι να τράβηξε ένα σεντόνι και να φανερώθηκαν επτασφράγιστα μυστικά. Πως έζησαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, πως άντεξαν την τυραννία και τι ήταν αυτό που τους έφερε κοντά, ώστε να διεκδικήσουν ένα κοινό κι ελεύθερο μέλλον; Έμοιαζαν άραγε με μας και τι ήταν αυτό που τους έκανε τόσο γενναίους; Μετά από αυτήν την αποκάλυψη, οι χαρακτήρες δεν ήταν τόσο δύσκολο να ζωντανέψουν.

Γιατί επιλέξατε να στήσετε ένα ολόκληρο υφάδι- με αιχμή τον τίτλο του μυθιστορήματος- γύρω από το πρόσωπο του Ρήγα Βελεστινλή;

Ο Ρήγας στα μάτια μου είναι εκείνος που έδωσε το σύνθημα του αγώνα της ελευθερίας. Αυτός που είπε το πρώτο τραγούδι της, που την ύμνησε πρώτος, μετά από αιώνες σιωπής. Το απίστευτο θάρρος του, η θυσία του και πάνω απ’ όλα το όραμά του για ένωση των λαών, πιστεύω πως γοητεύει τον καθένα. Όπως πολύ γοητευτική βρίσκω και όλη την μυστική, υπόγεια διαδικασία της συνεννόησης για την εξέγερση, που αυτός ενεργοποίησε. Την μύηση αδελφών σε ένα κοινό όραμα, μέσα στο κλίμα τρομοκρατίας που επέβαλαν οι δυνάστες και την αδελφοποίησή τους, που καταργούσε τα εθνικά ή φυλετικά σύνορα. 

Οι πρωταγωνιστές σας, για να αφυπνίσουν συνειδήσεις επιλέγουν το «χαρτί» της Παιδείας. Είναι η «εκπαιδευτική επανάσταση» προπομπός όλων των εξελίξεων;

Πάντοτε. Κι αν έχουμε κάτι να διδαχτούμε από εκείνη την εποχή είναι πρώτιστα ότι, μέσω της Παιδείας, επιτεύχθηκε η ανατροπή ενός κόσμου άγριας τυραννίας και εκμετάλλευσης. Συνεπώς, με την εκπαίδευση, οι άνθρωποι μπορούν να πετύχουν τα πάντα.

Κι ενώ οι ήρωές σας βάζουν τους σπόρους για μια πατρίδα ελεύθερη, την ίδια ώρα τους κατατρώει το σαράκι της διχόνοιας. Είναι λέτε διαχρονικά η μεγαλύτερη απειλή για τους Έλληνες;

Σαράκι, όπως το είπατε. Ύπουλος και αδιόρατος εχθρός, αφανέρωτος συχνά στα μάτια, η διχόνοια. Ιστορικά είναι πάντα παρούσα στις κρίσιμες στιγμές του ελληνισμού κι έπαιξε τον ρόλο της στη διαμόρφωση του παρόντος. Αν θέλετε τη γνώμη μου, ακόμα και σήμερα δηλητηριάζει την κοινωνική και πολιτική ζωή. Πάντως, για να είμαστε αισιόδοξοι, διαχρονικά πάντα υποχωρεί απέναντι στους μεγάλους, κοινούς κινδύνους.

Στο βιβλίο σας, πέντε ξωμάχοι γίνονται εξιλαστήρια θύματα και η γη τους δίνεται δώρο στον Οθωμανό κτηματία για να μερώσει επειδή δεν απόκτησε τη γυναίκα που πόθησε. Πάντα οι αθώοι πληρώνουν τις διαφορές των ισχυρών;  

Όταν τα βουβάλια παλεύουν στον βάλτο, την πληρώνουν τα βατράχια, λέει η παροιμία κι οι αθώοι πληρώνουν το τίμημα της αδυναμίας τους να αντιδράσουν. Όμως όχι πάντα. Αν καταλάβουν την δύναμή τους κι ενωθούν, παύουν να είναι αδύναμοι κι αθώοι. Γιατί η δύναμη είναι πάντα ευθύνη κι οι δυνατοί σπάνια τη χρησιμοποιούν σωστά. Τα αποτελέσματα της βίας τελικά τα πληρώνουν όλοι, ένοχοι, αθώοι, θύτες και θύματα.

Δυσδιάκριτα τα όρια, ανάμεσα στο καλό και στο κακό στις ψυχές των χαρακτήρων του βιβλίου. Δεν ωραιοποιήσατε καταστάσεις…

Το καλό και το κακό είναι στοιχεία του κόσμου μας και του εαυτού μας. Κυλούν στο αίμα μας αγκαλιασμένα κι αξεδιάλυτα κι αν κόψουμε τις φλέβες μας θα σταματήσουν και τα δυο την ίδια στιγμή, όπως ζουν και υπάρχουν την ίδια στιγμή. Όλοι είναι ικανοί για το καλό, αλλά ταυτόχρονα και για το κακό. Μερικές φορές κάνουμε το κακό, προσπαθώντας να κάνουμε καλό και το αντίστροφο. Αλλά κυρίως, κάνουμε το κακό επειδή δεν μπορούμε να κάνουμε το καλό κι επειδή ξεχνάμε το ότι είμαστε άνθρωποι, φθαρτά υλικά μέσα σε ένα χαώδες σύμπαν.

Είναι καταλυτική η δύναμη του έρωτα; Στο μυθιστόρημά σας ανθίζει πέρα από φυλές, τάξεις και θρησκείες και οδηγεί τους ανθρώπους πέρα από τα όριά τους.

Ο Έρωτας είναι ανίκητος στη μάχη, όπως μας έχει διδάξει ο μεγάλος Σοφοκλής. Μα είναι ανίκητος και στη ζωή. Ο ερωτευμένος δεν γνωρίζει εμπόδια, αγαπά με πάθος κι είναι έτοιμος για όλα. Μ’ αυτήν την έννοια ο έρως είναι κινητήρια δύναμη που δεν αναγνωρίζει φυλές και σύνορα, ακριβώς γιατί είναι ανθρώπινος και αναφέρεται σε ανθρώπους, υπενθυμίζοντάς μας ότι όταν αγαπάμε κάτι σφοδρά είμαστε ικανοί να γκρεμίσουμε όλα όσα – απάνθρωπα – μας κλείνουν τον δρόμο.

Γιατί είναι δημοφιλή τα ιστορικά μυθιστορήματα; Τι αναζητά σε αυτά ο σύγχρονος αναγνώστης;

Ίσως αυτό που αναζητώ κι εγώ ως αναγνώστης: φυγή από μια ζοφερή πραγματικότητα και ταξίδι σ’ άλλους χρόνους και τόπους, για να γλυκάνει η ψυχή και να ξεχαστεί. Η φυγή μέσω της Τέχνης είναι αναμφίβολα το γιατρικό μας. Δευτερευόντως, πιστεύω ότι ο αναγνώστης αναζητά στο παρελθόν απαντήσεις για το παρόν, όπως και τη γνώση του κόσμου και της ανθρώπινης φύσης. Αναμφίβολα, η Ιστορία διδάσκει και το ιστορικό μυθιστόρημα βρίσκει τον κατάλληλο τρόπο να απευθυνθεί σε όσους γοητεύονται από το παρελθόν.

Ποια βιβλία σας γοητεύουν;

Με γοητεύουν εκείνα τα βιβλία που ατενίζουν φιλοσοφικά τη ζωή κι έχουν ως βασικό συστατικό την δύναμη του λόγου. Μια γλώσσα πλούσια, λυρική και όμορφη, που συνεπαίρνει τον νου και τις αισθήσεις. Πιστεύω πως πρώτιστα σε ένα βιβλίο μας κερδίζει ο λόγος, πολύ πριν φτάσουμε στην ψυχογραφία ή στα μηνύματα που αναζητούμε και τα οποία – ούτως η άλλως – με τη γλώσσα θα τα κατακτήσουμε.

Θα δώσετε συνέχεια στις ζωές των ηρώων σας με ένα νέο μυθιστόρημα;

Σε σας πρώτα αποκαλύπτω πως ναι, οι ήρωές μου προορίζονται να ζήσουν κι άλλο, μέχρι να ολοκληρώσουν τον δρόμο τους και να ολοκληρωθούν και οι ίδιοι. Κι αυτό με προέτρεψαν να το κάνω πολλοί από τους αναγνώστες του έργου. Άλλωστε, βασικό τους μέλημα και πάθος είναι η ελευθερία, που όμως δεν πρόλαβε να πάρει σάρκα και οστά στις σελίδες του «Ρήγα».