“Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες”: γράφει ο Γιάννης Σκαραγκάς

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ο οδηγός μιας άγνωστης και συναρπαστικής Αθήνας, όπως ξετυλίγεται στις σελίδες του μυθιστορήματος
«Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες»:

Το μυθιστόρημα Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες είναι η ιστορία μιας γυναίκας που μετακομίζει από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στην Αθήνα της Μπελ Επόκ. Συμμετέχοντας ενεργά στους προοδευτικούς και διανοούμενους κύκλους της εποχής, αποφασίζει να ιδρύσει ένα γυναικείο λογοτεχνικό περιοδικό που θα διαφέρει από τα στερεότυπα με τα οποία αποσιωπάται η Ελληνίδα της εποχής.

Η Ελλάδα της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, ιδίως από το 1893 με την πτώχευση, είναι ένα φαντασμαγορικό σκηνικό ακόμα και μέσα στα σκοτεινά του μυστικά. Ο εγχώριος διχασμός κυριαρχεί σε κάθε σημαντική απόπειρα ενηλικίωσης του σχετικά νεοσύστατου κράτους. Οι πράκτορες των Συμμάχων αλωνίζουν ανενόχλητοι δρώντας παρασκηνιακά μέσα και έξω από το παλάτι και μοιράζουν χρήματα για τη μεγαλύτερη επιρροή τους στα πολιτικά πράγματα. Οι Γερμανοί, παρ’ όλη τη στήριξή τους στη Σοφία, επιδιώκουν την εκθρόνιση του βασιλιά Γεωργίου και εκσυγχρονίζουν τον οθωμανικό στρατό. Η Ελλάδα προετοιμάζεται ηθικά και συναισθηματικά για τον καταστροφικό πόλεμο του 1897 με αφορμή τις σφαγές στην Κρήτη από τους Οθωμανούς. Η τρόικα της εποχής θέτει ασφυκτικούς κανόνες στην ελληνική οικονομία με αντάλλαγμα την κάλυψη των πολεμικών αποζημιώσεων υπέρ της Πύλης και των δανείων του ελληνικού κράτους. Η κοινωνική και νυχτερινή ζωή μοιράζεται σε παρέες και κύκλους που έχουν τους δικούς τους κανόνες. Και μέσα σε όλα αυτά η διαμάχη για το ποια θα πρέπει να είναι η γλώσσα των Ελλήνων αρχίζει να παίρνει τη σκοτεινότερη μορφή της μέσα από την απόπειρα να μεταφερθεί το Ευαγγέλιο στη δημοτική.

Σε αυτό το εξωτικό σκηνικό ενός μεγάλου ονείρου αλλά και ενός επικίνδυνου διχασμού, με μια ηρωίδα, μια γλώσσα και ένα κράτος να διεκδικούν την ενηλικίωσή τους, δραματοποιείται μια σειρά από ιστορικές λεπτομέρειες που συνθέτουν τον περίτεχνο και ατμοσφαιρικό του κόσμο. Κάποιες από αυτές τις λεπτομέρειες είναι οι εξής:

1. Το μυθιστόρημα ξεκινά λίγο πριν τις βίαιες εξεγέρσεις εναντίον του χριστιανικού πληθυσμού της Αλεξάνδρειας και τον βομβαρδισμό της πόλης από τον Βρετανικό Μεσογειακό Στόλο τον Ιούλιο του 1882.
2. Η Δανάη παντρεύεται και ακολουθεί στην Αθήνα έναν ψυχίατρο, ο οποίος δουλεύει στο πρώτο νοσοκομείο που ειδικεύεται στις αφροδίσιες νόσους. Βρίσκεται σε μια φτωχική περιοχή έξω από την πόλη, την Κολοκυνθού ή Κολοκυθού στο Γκαζοχώρι (σημερινό Γκάζι).
3. Κάποια από τα πιο γνωστά επαναστατικά και σατιρικά έντυπα της εποχής που συγκεντρώνουν την πλειοψηφία της πολιτικοποιημένης και διανοούμενης νεολαίας είναι ο Ραμπαγάς του Κλεάνθη Τριαντάφυλλου, ο Ασμοδαίος των Εμμανουήλ Ροΐδη και Θέμου Άννινου και το Μη χάνεσαι του Βλάση Γαβριηλίδη.4. Οι ιερόδουλες στην Αθήνα ονομάζονται παξιμάδες λόγω της συνήθειάς τους να προκαλούν κλέβοντας το παξιμαδάκι που συνοδεύει τον καφέ των αντρών που συχνάζουν στα καφενεία.5. Τον Νοέμβριο του 1895 η Αθήνα και ο Πειραιάς μετρούν θύματα και εκτεταμένες καταστροφές από τις καταιγίδες στα μέσα του μήνα.
6. Στο Κολωνάκι της εποχής κυριαρχούν οι Λιδωρικιώτες γαλατάδες που περνούν από πόρτα σε πόρτα για να πουλήσουν το φρέσκο γάλα που αρμέγουν επί τόπου.

7. Η Αθήνα μεταμορφώνεται πολεοδομικά για τις ανάγκες των πρώτων Ολυμπιακών Aγώνων. Το 1889 φωταγωγούνται με ηλεκτρικό για πρώτη φορά ορισμένες πλατείες της πόλης. Με δάνειο ύψους 300.000 δραχμών από την Εθνική Τράπεζα ο δήμαρχος ξεκινά εργασίες ανάπλασης και κατασκευών. Η Αθήνα είναι μια πόλη πνιγμένη στη σκόνη και με έναν κτηματομεσιτικό χάρτη ο οποίος ανανεώνεται. Μία από τις πιο περιζήτητες και ακριβές περιοχές της εποχής είναι η σημερινή Νεάπολη που μεταμορφώθηκε από τους χτίστες που αρχικά φιλοξενούσε στα λιγοστά της σπίτια.8. Η τελετή έναρξης των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 είναι εντυπωσιακή και κοσμοπολίτικη, όχι όμως και ο περίγυρος στο στάδιο. Πέρα από το πλήθος που δεν έχει μπει στην τελετή, οι δρόμοι είναι γεμάτοι από το αίμα των ζώων στα υπαίθρια σφαγεία και την τσίκνα από τις σούβλες των πωλητών.

9. Στην ιστορία ζωντανεύουν κάποια χαρακτηριστικά στέκια της εποχής, όπως τα ζαχαροπλαστεία του Ζαχαράτου, ο Τζίτζικας, ο Ζαβορίτης, ο Σοφός Κοραής, Αι Δύο Καρδίαι, κ.ά.

10. Η Καλλιρρόη Παρρέν, η πρώτη Ελληνίδα φεμινίστρια, που πρωταγωνιστεί στο περιβάλλον της ηρωίδας, ιδρύει το Άσυλο της Αγίας Αικατερίνης για ανύπαντρες μητέρες, ιερόδουλες και κακοποιημένες εργάτριες και το Άσυλο των ανιάτων γυναικών.

11. Ο διαπληκτισμός ανάμεσα στον Ροΐδη και την Παρρέν βασίζεται εν μέρει σε πραγματική διαμάχη. Ο Ροΐδης ειρωνεύεται δημοσίως τις χειραφετημένες γυναίκες, και η Παρρέν του απαντάει συστηματικά μέσα από τη στήλη της, κατηγορώντας τον ότι δεν ξέρει τις γυναίκες και ότι υπερασπίζεται ένα παλιό καθεστώς.
12. Το πρώτο φύλλο της Εφημερίδας των Κυριών της Παρρέν στις 8 Μαρτίου του 1887 κόστιζε 10 λεπτά και ξεπούλησε τις πρώτες ώρες της κυκλοφορίας του.

13. Η θρησκόληπτη βασίλισσα Όλγα αποδίδει την αύξηση της εγκληματικότητας τα τελευταία χρόνια πριν από την αλλαγή του αιώνα αλλά και την ήττα στον πόλεμο του 1897 στην οργή του Θεού.
14. Εκτός από το περιβάλλον της Όλγας, που ασχολείται με τη μεταφορά του Ιερού Ευαγγελίου στη δημοτική, και η εφημερίδα Ακρόπολη του Βλάση Γαβριηλίδη έχει αναθέσει στον Αλέξανδρο Πάλλη την ίδια δουλειά. Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες επιλογές του είναι να μεταφέρει τον Μυστικό δείπνο ως Κρυφό τσιμπούσι.
15. Οι συντάκτες που πρωταγωνιστούν στους καβγάδες στα στέκια του μυθιστορήματος για τη μεταφορά των Ευαγγελίων στη δημοτική, δουλεύουν για εφημερίδες που επιτίθενται συστηματικά στους δημοτικιστές: είναι κυρίως οι Καιροί, το Σκριπ και το Εμπρός.
16. Οι κατηγορίες για ρωσικό δάκτυλο πίσω από τη δράση της Όλγας, έχουν να κάνουν με την επιδίωξη της τσαρικής Ρωσίας να υπονομεύσει την Εκκλησία της Ελλάδας λόγω της επιρροής της στους ομόδοξους λαούς των Βαλκανίων.
17. Οι αιματηρές συγκρούσεις που θα μείνουν γνωστές ως Ευαγγελικά ή Ευαγγελιακά ξεκινούν τη Δευτέρα, 6 Νοεμβρίου 1901, όταν πλήθος φοιτητών καταλήγουν στα γραφεία της εφημερίδας Άστυ και καταστρέφουν το κτήριο, καίγοντας αντίτυπα της εφημερίδας.18. Οι οδομαχίες κι οι ένοπλες συγκρούσεις εντείνονται στις 8 Νοεμβρίου. Καταφτάνει στην πόλη άγημα ναυτών από τον Πειραιά, με συνοδεία μπάντας και νεκροφόρων αμαξών — κάτι που δυναμιτίζει ακόμα περισσότερο την οργή του πλήθους. Ο Μητροπολίτης Προκόπιος λόγω της ιδιαίτερης σχέσης του με την Όλγα, αρνείται να αφορίσει τους μεταφραστές και παραιτείται. Παρά την ψήφο εμπιστοσύνης, παραιτείται αργότερα και η κυβέρνηση Θεοτόκη.19. Ο θλιβερός απολογισμός των συγκρούσεων είναι πάνω από 10 νεκροί και 80 τραυματίες.
20. Ο βουλευτής και υπουργός δικαιοσύνης στην κυβέρνηση του Ζαΐμη, Κωστής Τοπάλης, γράφει για την παρασκηνιακή δράση ξένης πρεσβείας στην ανάπτυξη της πολεμικής ρητορικής της περιόδου, σκιαγραφώντας τον ρόλο της γερμανικής διπλωματίας στις αναταραχές.

Γιάννης Σκαραγκάς

Το ιστορικό μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαραγκά Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κριτική (σελ.: 512, τιμή: €16,00).

Σχεδιασμός / Εικονογράφηση εξωφύλλου: Γιώργος Σκαραφίγκας, The Brood

Παρουσίαση του βιβλίου από τον συγγραφέα στο Πρώτο Πρόγραμμα και στη Βιβλιοθήκη του Πρώτου μπορείτε να ακούσετε εδώ.

Κείμενο του Γιάννη Σκαραγκά για τα Τρία θεατρικά του έργα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος, ο Γιάννης Σκαραγκάς έχει στο ενεργητικό του τα βιβλία Επιφάνεια (2002), Η πατρίδα της αφής (2004), Το αινιγματικό βλέμμα του αγγέλου (2008), Ο ουρανός που ονειρεύτηκες (2014), Τρία θεατρικά (2015) και Η κυρά της Ρω (2017), ενώ συμμετείχε στην ανθολογία Mode und Moden (Ελβετία, 2016). Έχει εργαστεί για πάνω από μία δεκαετία στον χώρο της τηλεόρασης και του κινηματογράφου. Γράφοντας στα ελληνικά αλλά και στα αγγλικά, διηγήματα και ποίησή του δημοσιεύονται την τελευταία δεκαετία σε αμερικανικά έντυπα όπως World Literature Today, Copper Νickel, American Chordata, The Charles Carter, Tower Journal, Spilled Milk, Midnight Circus κ.ά. Είναι μέλος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων και υπότροφος του ιδρύματος Fulbright. Έχει γράψει επτά θεατρικά έργα στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει τιμηθεί ως συγγραφέας από κορυφαία ιδρύματα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ (Literarisches Colloquium Berlin, Sulzberg Stiftung, OMI Writers New York, Landis&Gyr Stiftung, Fondation Ledig Rowohlt, University of Iowa/IWP, ενώ πρόσφατα του απονεμήθηκε το Editor’s Prize από το περιοδικό Copper Nickel του Πανεπιστημίου του Κολοράντο).
Προσωπική ιστοσελίδα: https://gianni-skaragas.wixsite.com/gianni-skaragas