«Η Παναγία των εντόμων»: γράφει η Ούρσουλα Φωσκόλου

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Η «ενδιάμεσος ύλη» της
Παναγίας των εντόμων

Ανοίγω το σημειωματάριό μου, ένα τετράδιο χαρισμένο που κοιμόταν στο συρτάρι μου για δυο τουλάχιστον χρόνια, και ανακαλύπτω την πρώτη εγγραφή για την Αλίκη. «Πώς γνώρισα την Αλίκη» γράφει στην κορυφή της σελίδας κι από κάτω, με φροντισμένα γράμματα και δίχως μουτζούρες, οι πρώτες σκέψεις μου για τη νουβέλα που θα γινόταν εντέλει η Παναγία των εντόμων. Τηλεγραφικά: «νηπιαγωγείο, Χριστουγεννιάτικη γιορτή, εγώ ο μάγος, εκείνη η Παναγία». Συνεχίζω το ξεφύλλισμα του τετραδίου και βρίσκομαι στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Έχω στο νου μου το Μουσείο Γουλανδρή στην Κηφισιά, ωστόσο ανακαλύπτω σε μιαν άκρη το σχεδιάγραμμα με τις αίθουσες κάποιου άλλου μουσείου, εκείνου που ζει και υπάρχει στο βιβλίο που γράφεται καθώς γεμίζω τις σελίδες. Διαβάζω τις σημειώσεις μου και ξέρω τι θέλω να πω: ο αφηγητής, ένας νεαρός που δεν έχει όνομα, περπατώντας χωρίς φανερό σκοπό στην ανοιξιάτικη Αθήνα, συναντά έπειτα από χρόνια το κορίτσι που ερωτεύτηκε στο νηπιαγωγείο. Η Αλίκη, που υποδύθηκε την Παναγία στη σχολική γιορτή των Χριστουγέννων, είχε συνταράξει το νεαρό αγόρι ωθώντας τον να κάνει την πρώτη του εσωτερική επανάσταση. Μεγαλωμένος σε ένα περιβάλλον όπου το ιερό, η λατρεία, η προσευχή έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο, έκανε το αδιανόητο: κατέρριψε την Αγία Οικογένεια από το βάθρο και τοποθέτησε στη θέση της την Αλίκη.

«Τότε ήταν που αποφάσισα πως άλλη Παναγία για μένα δεν υπάρχει, παρά μόνο η Αλίκη».

Καθώς ο νεαρός περιδιαβάζει τους έρημους διαδρόμους του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, σκηνές από τη νύχτα της επανασύνδεσης αποκαλύπτονται σταδιακά στον αναγνώστη, αλλά και στον ίδιο τον αφηγητή, που φαίνεται να τις έχει απωθήσει από τη μνήμη του. Η συνάντηση με την Αλίκη σ’ ένα μπαρ στους πρόποδες της Ακρόπολης μοιάζει ονειρική, έχει όμως μια απροσδόκητη, αθέλητη κατάληξη. Ανάμεσα στα ταριχευμένα ζώα η μορφή της Αλίκης ξεπροβάλλει με κάθε ευκαιρία. Ο αφηγητής τοποθετεί με τη φαντασία του το γυμνό κορμί της στις προθήκες, δίπλα σε μια τεχνητή λίμνη από ρητίνη, ανάμεσα σε πυκνές λόχμες, το πιο ντελικάτο έκθεμα στο προσωπικό του μουσείο. Τα δάχτυλά της στολίζουν μικροσκοπικά τατουάζ με τη μορφή εντόμων, κάτι που εξάπτει ακόμη περισσότερο τη φαντασία του.

Τι είναι αυτό που τον ωθεί να επισκεφθεί το μουσείο; Τι συνέβη αλήθεια την προηγούμενη νύχτα; Με ποιον τρόπο μπορεί να εκπληρωθεί ένας έρωτας που έχει τόσο εξιδανικευτεί; Γρήγορα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης ότι παρακολουθεί τις σκέψεις ενός ατόμου με εμμονές: στη λεπτομέρεια, στην εναλλαγή φωτός και σκιάς, στις μυρωδιές και στις υφές των πραγμάτων. Ενός ατόμου που έχει περάσει μια αθόρυβη και καταπιεσμένη παιδική ηλικία, που ζει πρωτίστως και κυρίως μια εσωτερική ζωή η οποία φλέγεται, κοχλάζει, ξεχειλίζει και ξεσπά με τον πιο λάθος τρόπο, παρασέρνοντας στον διάβα της τα πάντα. Ο ήρωας της Παναγίας των εντόμων, αυτός ο άνθρωπος της μη-πράξης, αποφασίζει για μία φορά να δράσει. Οι προθέσεις του είναι αγνές, όμως το αποτέλεσμα αποβαίνει καταστροφικό και η συνέχεια δεν είναι παρά μια απόπειρα εξιλέωσης, εξαγνισμού, καθαγιασμού. Το απόσπασμα από το Περί τα ζώα ιστορίαι του Αριστοτέλη που βρίσκει αναρτημένο στην «Αίθουσα των εντόμων», μοιάζει γραμμένο για εκείνον. Μοιάζει με ερώτηση και απάντηση μαζί, μοιάζει με ερώτηση καταδικασμένη να μην απαντηθεί ποτέ. Τα έντομα, γράφει ο Αριστοτέλης, είναι φτιαγμένα όχι από οστά και σάρκα, αλλά από μιαν «ενδιάμεσο ύλη». Από αυτήν την «ενδιάμεσο ύλη» υποψιάζεται πως είναι φτιαγμένος και ο ίδιος ο αφηγητής.

Στο τελευταίο κεφάλαιο της νουβέλας, τον λόγο παίρνει η Σοφία, η δεύτερη φωνή της Παναγίας των εντόμων, για να δώσει στα πράγματα την πραγματική τους διάσταση. Η Σοφία, υπάλληλος στο μουσείο, επιφορτισμένη με το καθήκον να παρακολουθεί τις κάμερες ασφαλείας που είναι εγκατεστημένες στις αίθουσες, δείχνει να μαγεύεται από τον αλλόκοτο νεαρό με το φωτεινό πρόσωπο. Η ασπρόμαυρη λιγνή μορφή του σκαλίζει τη μνήμη της ανασύροντας εικόνες από το παρελθόν, ξυπνώντας επιθυμίες και φέρνοντας στην επιφάνεια ανεκπλήρωτους έρωτες. Η αφήγηση της Σοφίας, μιας γυναίκας που βρίσκεται στον αντίποδα της φασματικής μορφής του νεαρού άνδρα, εκτός των άλλων, κάνει την ιστορία του ακόμη πιο τραγική, καθώς αποκαλύπτει ακόμη μια πτυχή της, το κλειδί της οποίας δίνεται στον αναγνώστη ήδη από την προμετωπίδα του βιβλίου.

«Βεβαιωθείτε Κύριε, ότι το χέρι που έσφιγγε / με τόση δύναμη την άμμο ήτανε της Μαρίας»
(Τάκης Σινόπουλος, Η νύχτα και η αντίστιξη)

Ούρσουλα Φωσκόλου

Η νουβέλα της Ούρσουλας Φωσκόλου Η Παναγία των εντόμων κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κίχλη (σελ.: 112, τιμή: €10,00).
Μακέτα εξωφύλλου: Ούρσουλα Φωσκόλου. Βασισμένη στην κυανοτυπία του Hippolyte Bayard με τίτλο Arrangement of Specimens (1842).

Η ΟΥΡΣΟΥΛΑ ΦΩΣΚΟΛΟΥ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1986. Σπούδασε νομικά και εργάζεται ως γραφίστρια και web designer. Συμμετέχει στη συντακτική επιτροπή τού λογοτεχνικού περιοδικού Φρέαρ και επιμελείται τη σελίδα του στο διαδίκτυο. Διηγήματα και μεταφράσεις της έχουν δημοσιευθεί σε πολλά λογοτεχνικά περιοδικά. Η πρώτη της συλλογή διηγημάτων Το κήτος (Κίχλη, 2016) τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα και με το Βραβείο Νέου Λογοτέχνη του περιοδικού Έναστρον – Κλεψύδρα 2017.