«Η Φιλοσοφία του Φόβου»: γράφει ο Τριαντάφυλλος Σερμέτης

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Όταν το 2017 άρχισα να ερευνώ και να συγγράφω το βιβλίο Η Φιλοσοφία του Φόβου, δεν φανταζόμουν πόσο θα επιδεινωνόταν το συναίσθημα του φόβου λόγω της πανδημίας στο παγκόσμιο πλανητικό χωριό και την επικαιρότητα που θα αποκτούσε το συγκεκριμένο βιβλίο. Η έννοια του φόβου με απασχολούσε από πολύ νωρίτερα, ειδικότερα από τις αρχές του 21ου αιώνα, εξαιτίας του φόβου που προκάλεσε η τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους πύργους την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Η διαχείριση του φόβου από τις κυβερνήσεις, προς όφελος της ασφάλειας των πολιτών, ήταν ένα ζήτημα προς διερεύνηση, καθώς τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ελευθερία πολλές φορές έρχονταν σε σύγκρουση με την ασφάλεια. Η εργαλειοποίηση του φόβου από τις κυβερνήσεις οδηγούσε με ακρίβεια σε καθεστώτα ανελεύθερα, με τον μανδύα της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Με όχημα, λοιπόν, τον φόβο η ανθρωπότητα εισερχόταν σε έναν κόσμο δυστοπικό, όπου το μέλλον αποκτούσε φοβικά χαρακτηριστικά για τους περισσότερους ανθρώπους. Φιλοσοφικά η αφορμή για να συγγράψω το βιβλίο αυτό ήταν το γεγονός ότι η έννοια του φόβου απασχόλησε αρκετά τον Αριστοτέλη και τον Επίκουρο. Τον στοχασμό μου στο θέμα του φόβου επέκτεινα διερευνώντας τη φιλοσοφική σκέψη των Κίρκεγκωρ, Νίτσε, Χάιντεγγερ, Καντ, Σαρτρ, Φουκώ και Φρομ.

Έτσι, προέκυψε το βιβλίο αυτό ως το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας, με πρώτο το βιβλίο μου Απελπισία: Η Υπαρκτική Αστοχία του Ανθρώπου να Είναι (Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ 2019).

Ο φόβος είναι ένα αρνητικό συναίσθημα που ανήκει στην κατηγορία των παθών και σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την επιθυμία. Όσο επιθυμούμε ταυτόχρονα φοβόμαστε. Το βιβλίο Η Φιλοσοφία του Φόβου είναι ένα φιλοσοφικό δοκίμιο που το περιεχόμενό του χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος διερευνώνται οι φιλόσοφοι που προανέφερα και στο δεύτερο μέρος επιχειρείται να γίνει μια κριτική θεώρηση του φόβου στη σύγχρονη εποχή και του ρόλου που διαδραματίζει αυτός στις σύγχρονες κοινωνίες. Μέσα από την οντολογική και κριτική διερεύνηση στοχεύει το βιβλίο να αναδείξει την απόπειρα των εξουσιαστικών δομών να χειραγωγήσουν τους ανθρώπους, με αφορμή τις απειλές που προέρχονται είτε από την τρομοκρατία είτε από διάφορες πανδημίες είτε από ο,τιδήποτε εμπεριέχει την απειλή του θανάτου.

Υπάρχουν δύο είδη φόβου: ο πρωτογενής και ο δευτερογενής. Ο πρωτογενής φόβος είναι εκείνος που εγγράφεται στον άνθρωπο από τη γέννησή του. Ο δευτερογενής φόβος προκύπτει ως ιδιαιτεροποίηση του πρωτογενούς φόβου. Είναι ένα απειλητικό γεγονός απώλειας της ύπαρξης ή μέρους αυτής. Στην καθημερινότητά μας υπάρχουν δεκάδες φόβοι που απειλούν με οποιαδήποτε απώλεια. Φοβόμαστε λ.χ. να ανοιχτούμε, να αγαπήσουμε αλλά και να αγαπηθούμε, από φόβο μήπως πληγωθούμε· αν καπνίζουμε φοβόμαστε ότι θα πάθουμε καρκίνο· φοβόμαστε ακόμα και να αναπνεύσουμε γιατί μπορεί να μολυνθούμε· όταν δουλεύουμε φοβόμαστε μήπως μείνουμε άνεργοι· αν φάμε πολύ φοβόμαστε μήπως αρρωστήσουμε. Όλοι αυτοί οι μικροί φόβοι κυριαρχούν στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Από τον βαθμό του φόβου σε όλα αυτά τα μικρά καθημερινά πράγματα και από τη διάθεση της υπέρβασης του φόβου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ποιότητα της ζωής, η οποία συνίσταται στον βαθμό της ελευθερίας του κάθε ανθρώπου.

Επειδή, λοιπόν, το συναίσθημα του φόβου είναι βαθύ και ενστικτώδες και ιδιαιτεροποιείται στην καθημερινότητα σε μικρούς ή μεγαλύτερους φόβους απειλής και απώλειας μέρους ή όλης της ύπαρξής μας, αποτελεί εκμεταλλεύσιμο στοιχείο για τις εξουσιαστικές δομές, προκειμένου να εξουσιάζουν κοινωνικές ομάδες και να τις κρατούν πειθήνιες. Το δίπολο ασφάλεια και φόβος είναι τα στοιχεία εκείνα στα οποία στηρίζεται οποιαδήποτε εξουσιαστική δομή για να τραφεί και να θεριέψει.

Ο πολιτισμός μας χρειάζεται εμπιστοσύνη και όχι φόβο. Οδηγούμαστε σταδιακά σε μια ολοκληρωτική κοινωνία, όπου ο φόβος θα είναι καθολικός. Το πιο πιθανό αποτέλεσμα του σταδιακού ολοκληρωτισμού θα είναι να υπάρχει μια ατμόσφαιρα καχυποψίας και φόβου, καθώς και εύκολης διολίσθησης στη διαφθορά και στην προδοσία μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας, με συνέπεια η ζωή να δηλητηριάζεται.

Το βιβλίο Η Φιλοσοφία του Φόβου επιχειρεί να αναδείξει όλα τα παραπάνω και να θέσει στις σωστές διαστάσεις το συναίσθημα του φόβου, προκειμένου ο αναγνώστης να στοχαστεί πρώτιστα για τον εαυτό του, αλλά και συνολικότερα για την κοινότητα στην οποία ζει και συμμετέχει και ο ίδιος, με σκοπό να διαλυθούν προκαταλήψεις και στερεότυπα που δεσμεύουν τον σύγχρονο πολιτισμό και αναστέλλουν την ουσιαστική εξέλιξή του.

Τριαντάφυλλος Σερμέτης

Ο Τριαντάφυλλος Σερμέτης γεννήθηκε στη Λάρισα και τα τελευταία χρόνια διαμένει μόνιμα στη Θεσσαλονίκη. Οι σπουδές του είναι στη Φιλοσοφία και στη Θεολογία. Είναι Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εργάζεται ως Καθηγητής Φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε πολλά Φιλοσοφικά Συνέδρια και έχει συγγράψει πολλά φιλοσοφικά άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά. Επίσης, έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων, θεολογικού, φιλοσοφικού, πολιτικού και κοινωνικού περιεχομένου, σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Το επιστημονικό του ενδιαφέρον στη Φιλοσοφία εντοπίζεται στην Ηθική, στη Γνωσιολογία, στην Οντολογία και στην Αισθητική. Έχει επιμεληθεί και έχει συμμετάσχει σε αρκετά βιβλία. Επιπλέον, έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή Μύχιες Παύσεις (Εκδόσεις Πηγή 2015) και τη θεολογική και φιλοσοφική μελέτη Η Θεολογία της Αφύπνισης (Εκδόσεις Δαιδάλεος 2016). Έχει συγγράψει την ποιητική Συλλογή Άπειρος Κύκλος (Εκδόσεις Νησίδες 2018) και έχει συγγράψει τον Πρόλογο και την Εισαγωγή στην Ποιητική Ανθολόγηση Για τον Θεό και τον Έρωτα του Jalaluddin Rumi (Εκδόσεις Δαιδάλεος 2018). Επίσης, συμμετείχε μαζί με άλλους οκτώ (8) συγγραφείς στο συλλογικό έργο Ευτυχία και πώς να την κατακτήσετε (Εκδόσεις iWrite 2018). Έχει εκδώσει Στοχασμούς με τον τίτλο Στοχαστικά Τρίμματα (Εκδόσεις Νησίδες 2018), τα Φιλοσοφικά Δοκίμια ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ: Η Υπαρκτική αστοχία του Ανθρώπου να Είναι (Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ 2019) και Η Φιλοσοφία του Φόβου που κυκλοφορεί επίσης από τις Εκδόσεις Αρμός (σελ.: 222, τιμή: €14,00).