“Η αλφαβήτα των πραγμάτων”: γράφει η Ειρήνη Γιαννάκη

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ποιο το νόημα να γράφει κανείς ποίηση σήμερα; Γιατί να προσθέσει μία ακόμα συλλογή στην υπερπληθώρα τίτλων που εκδίδονται κάθε χρόνο; Και τι το νέο μπορεί να προσδοκά πως θα αποφέρει η προσπάθειά του όταν, ως γνωστόν, «η ιστορία της ομορφιάς συμπληρώθηκε» κι όλα μοιάζουν να έχουν ήδη ειπωθεί; Είναι ερωτήματα που δεν γίνεται να μην απασχολούν έντονα όποιον ξεκινά πρώτη φορά για την περιπέτεια της γραφής.

«Δεν υπάρχει βασιλικός δρόμος, δεν υπάρχει λεωφόρος Συγγρού που να οδηγεί ίσια στην ποίηση» γράφει ο Σεφέρης στον «Μονόλογο πάνω στην ποίηση» στα 1939. Είναι κάτι που αντιλαμβάνεται αμέσως όποιος έρχεται σε επαφή με μια ποιητική προϊστορία που προκαλεί δέος• δεν υπάρχει ευθεία κι ανεμπόδιστη οδός για την ποίηση, μόνο δύσβατα κακοτράχαλα μονοπάτια. Ωστόσο, μια στάση στην παράδοση κι ένας φόρος τιμής στα πράγματα, δηλαδή στη ζωή την ίδια, επιβάλλονται, πριν βαδίσει κανείς εμπρός.

«H αλφαβήτα των πραγμάτων» είναι ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος: μια συλλογή από 24 ποιήματα, όπου οι τίτλοι ταξινομούνται από το Α μέχρι το Ω, όλοι μονολεκτικοί και όλοι σκόπιμα παραπεμπτικοί σε αντικείμενα χειροπιαστά και όχι αφηρημένες έννοιες. Είναι και μια προσωπική καταγραφή της εμπειρίας της γραφής που απαντά στα «πώς» και στα «γιατί», είναι και μια επιλεκτική αναδρομή σε σταθμούς της ελληνικής ποίησης, από το δημοτικό τραγούδι μέχρι τον μοντερνισμό, αλλά κυρίως μια απόπειρα ανάδειξης του χάσματος μεταξύ γραφής και ζωής, ζωής και τέχνης, φαντασίας και πραγματικότητας. Ολοφάνεροι αρωγοί σε αυτήν την πορεία ο Ζήσιμος Λορεντζάτος και η γενιά του ’30.

Είναι τεράστια η δυσκολία να μιλήσει κανείς για κάτι που αγγίζει τα όρια μιας σχεδόν υπερβατικής εμπειρίας. Η ποίηση είναι μια μαγική διαδικασία, μια αλχημεία. Το αποτέλεσμα που φτάνει στον αναγνώστη είναι ένα συνονθύλευμα από βιώματα, αισθήματα, διαβάσματα, ιδέες, εικόνες, αναμνήσεις, όνειρα, συνειρμούς, άλογα και εντελώς εκλογικευμένα στοιχεία, ένα μείγμα τη σύσταση του οποίου κι ο ποιητής ο ίδιος αδυνατεί να προσδιορίσει με ακρίβεια.

Έτσι καταλήγουμε σε ένα παλίμψηστο όπου τα στρώματα μόλις που διακρίνονται: Εδώ η Συγγρού ως σύμβολο της γενιάς του ’30 και μια πόλη που ψάχνει εναγωνίως τον δρόμο για τη θάλασσα, εκεί κάποιες ιδέες του Νικόλαου Κάλας και του Γιώργου Μακρή που αίφνης ταυτίζονται, αλλού μια «άγρια άνοιξη» που το σκάει απευθείας από τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου» του Παλαμά, ο Σεφέρης που ξεπροβάλλει ως όραμα στις ακτές του Ιονίου, ιστορικές φωτογραφίες που δίνουν έμπνευση, η μουσική που σώζει, ο ρυθμός και η ομοιοκαταληξία που παρηγορούν, η παραδαρμένη έννοια της ελληνικότητας, ένα προκατακλυσμιαίο τετράστιχο που διασώζεται από τη λαίλαπα του χρόνου, οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός και η Ακρόπολη που περιγελούν την αρχαιολατρία των ανάξιων επιγόνων, και τέλος το καταλυτικό «Αἰὼν παῖς ἐστι παίζων, πεσσεύων» του παππού Ηράκλειτου, με τη συνοδεία του επίμονου τερετίσματος των τζιτζικιών που μοιάζουν να εμπαίζουν το όλο παρακινδυνευμένο εγχείρημα.

Η γραφή είναι πάντα μια παράτολμη αποκοτιά, όπως κι ο ύπνος κάτω από την αγριοσυκιά σύμφωνα με τον μύθο της παράδοσης, αλλά εν τέλει το εγχείρημα αποτολμάται και το αποτέλεσμα τίθεται στην κρίση του αναγνώστη.

Ειρήνη Γιαννάκη
Photo credit: Bικτώρια Άλεξ

ΣΗΜΑΙΑΚΙΑ (από την ποιητική συλλογή “Η αλφαβήτα των πραγμάτων”)

Είδα τη Συγγρού σε όνειρο
κι ήμουνα ακριβώς στο μέσον
γύρω ερημιά
ούτε πεζοί ούτε τροχοφόρα
απ’ τη μια η θάλασσα να λαμπυρίζει
κι απ’ την άλλη οι Στύλοι να ’χουν τυλιχτεί στις φλόγες•
το ’νιωσα ολοκάθαρα
πως ήμουνα στη μέση της Συγγρού και μου ’γνεφε
      η θάλασσα
σιγομουρμουρώντας
οι λέξεις είναι έρωτας
και αρμυρό το νάμα.

Έβγαλα τότε μια φωνή
του κάκου αφού δεν μ’ άκουγε κανείς
η ελληνικότητά σας είναι μια κουρελού ουρά
      από σημαιάκια
που κάποτε αμολάγατε καμαρωτή καλούμπα
μα τώρα τηνε πήρανε παιδιά για να γεμίζουνε
αχτίνες ποδηλάτου.

Άλληνε μια φορά την ξαναείδα
γιρλάντα στο ετοιμόρροπο σανίδι
στην επαρχία σε μια Γκόλφω αφτιασίδωτη
που έτρωγε τις ρίζες της
και απάνω στο μεθύσι της παραφροσύνης της
φώναζε
οι λέξεις είναι έρωτας
και γιατρικό το θάμα

Ξύπνησα και ήμουνα ξανά στο πατρικό
κι η γυναίκα που συγύριζε το σπίτι
να σαλεύει κάτι είδε στον σκοροφαγωμένο Παλαμά
η άνοιξη η άγρια που χίμηξε απ’ τον φεγγίτη
φύσηξε πνοή στη βιβλιοθήκη
τότε η γυναίκα γύρισε και μας ψιθύρισε
οι λέξεις είναι έρωτας
—άλλο και τούτο—
το πράμα
είναι
θάμα.

Η ποιητική συλλογή της Ειρήνης Γιαννάκη Η αλφαβήτα των πραγμάτων κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μελάνι (σελ.: 42, τιμή: 7,50 €).

Εικόνα εξωφύλλου: Georgia O’Keeffe, Starlight Night, 1917, Ακουαρέλα σε χαρτί

Η Ειρήνη Γιαννάκη γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1979. Σπούδασε Βιβλιοθηκονομία και Συστήματα Πληροφόρησης. Έχει δημοσιεύσει δοκίμια και βιβλιοκρισίες σε λογοτεχνικά περιοδικά και στο διαδίκτυο (Lifo, Νέο Πλανόδιον, Kλεψύδρα, Το Δέντρο, litart.gr, ασσόδυο). Έχει επιμεληθεί τις ποιητικές συλλογές «Πάσα ανάσα» και «Δεν είναι η εποχή των κερασιών» του Γιώργου Δομιανού από τις εκδόσεις Υποκείμενο και Χαραμάδα αντίστοιχα. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Η αλφαβήτα των πραγμάτων είναι το πρώτο της βιβλίο.