“Η αγάπη μεγαλώνει στο σκοτάδι”: γράφει ο Σωτήρης Σαμπάνης

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Λίγα λόγια για το μυθιστόρημα…

Το μυθιστόρημα «Η αγάπη μεγαλώνει στο σκοτάδι» προέκυψε από την εσωτερική ανάγκη να ολοκληρώσω την πορεία ενός ήρωά μου η οποία είχε ξεκινήσει χρόνια πριν. Η αγάπη μου για τον χαρακτήρα αυτού του ήρωα είναι βαθιά και διαχρονική. Αποτυπώθηκε σ’ έναν θεατρικό μονόλογο «Το σώμα του χρόνου» και στο προηγούμενο μυθιστόρημά μου Σκανταλόπετρα.

Αυτό το μυθιστόρημα γεννήθηκε όταν −κάποια στιγμή− βρήκε γόνιμο σπέρμα σε ένα ερώτημα: «Πόση αθωότητα, πόση ειλικρίνεια και υπευθυνότητα έχει σπαταληθεί άραγε για την αγάπη που δεν εκφράστηκε, για την αγάπη που δεν βρήκε αναπαμό αλλά μεγάλωσε στα σκοτεινά του νου και της ψυχής; Πόση μεγαλοψυχία χρειάζεται για να την υποδεχτεί κανείς και πως μπορεί να την ανταποδώσει;»

Πάσχισα να σκιαγραφήσω μια απάντηση. Κυοφορήθηκε σε μια περίοδο εκτεταμένης στοχαστικής ενατένισης, σχετικά με την –ας μου επιτραπεί η έκφραση− συμπυκνωμένη συμπεριφορά του ανθρώπου, ως άτομο αλλά και ως «σύνολο». Διαγκωνίστηκε σ’ ένα περιβάλλον αμείλικτα ρεαλιστικό, θρυμματίστηκε από συμπεριφορές, πλαισιώθηκε από ανθρώπινες αδυναμίες και ίντριγκες. Σεργιάνισε στα σκοτάδια της ψυχής και του νου, πάλεψε μαζί τους. Σπατάλησε όση αθωότητα υπήρχε στον πυρήνα της, ταξίδεψε δειλά ή με ζέση έξω από τα σώματα και αναζήτησε εναγώνια μια συμπαντική επαφή φυγής. Τελικά, γεννήθηκε και έσκουξε. Στη συνέχεια σαν κόκκος ενέργειας, αθροίστηκε στην κλεψύδρα του «όλου».

Η μυθιστορία αποτυπώνεται ως ένα ταξίδι στα άδυτα της μνήμης, βαθαίνει στα σκοτάδια της και επανέρχεται, με ένα τρόπο δομικά σύνθετο. Ο χρόνος −που διατρέχει τα γεγονότα και τις ζωές των ηρώων− δίνει μια αξίνα στη μνήμη. Εκείνη χωρίς αντίρρηση, αρχίζει να σκάβει αδιαμαρτύρητα σε ολοένα και βαθύτερα παγιωμένα σκοτάδια και να φέρνει στην επιφάνεια κομμάτια του εαυτού της.

Παραθέτω το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

«Μελβούρνη. Ένα αναπάντεχο γράμμα φέρνει με ορμή στη ζωή του παραλήπτη μια νεκρή γυναίκα, τον γιο της, τη διευθύντρια ενός ιδρύματος και έναν ψυχίατρο. Ο καθένας με τον τρόπο του, εκμεταλλεύεται τα αδιευκρίνιστα κομμάτια του παρελθόντος για να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα, καθιστώντας τον παραλήπτη κομπάρσο στη ζωή του. Κι αυτός μόνος, με οδηγό την αγάπη πασχίζει να φωτίσει την αλήθεια και να απαντήσει στα ηθικά διλήμματα που εγείρονται».

Αυτός ακριβώς είναι ο πυρήνας του μυθιστορήματος. Δεν θα βρούμε κάτι λιγότερο από αυτό. Θα συναντήσουμε όμως πολλά περισσότερα. Ώριμες συμπεριφορές και όχι, ψέματα, αλήθειες, πλεκτάνες, συμβολισμούς, μεταφυσικές αναζητήσεις, συναισθήματα αγάπης και μίσους, φωτός και σκότους. Άνθρωποι από διαφορετικές χώρες καταγωγής, διαφορετικά κοινωνικά συστήματα και οικογενειακές καταβολές, διαφορετικές κουλτούρες, συναντήθηκαν κάποια στιγμή της ζωής τυχαία και όρισαν τη μικρή κοινωνία τους. Μια κοινωνία η οποία ενώ μοιάζει να έχει κυριολεκτικά σβήσει, επανασυντίθεται ξαφνικά χάριν ενός νέου άνδρα, ο οποίος πάσχει από εγκεφαλική παράλυση. Αυτός ο άνδρας αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της ιστορίας, η οποία σιγά σιγά «ντύνεται» με τη σάρκα της αφήγησης. Η παρουσία του είναι το ερέθισμα για να αποκαλύψουμε τους χαρακτήρες των ανθρώπων που τον πλαισιώνουν. Φυσικά, όπως φοβόμουν άλλωστε, δεν μπόρεσα να εμβαθύνω στον χαρακτήρα αυτού του ανθρώπου. Αφοπλισμένος εγώ, κλειστός σαν στρείδι εκείνος, απόμακρος και σιωπηρός, ανέκφραστο αγρίμι, δεν μου επέτρεψε, ούτε λεπτό, να εισχωρήσω στον συναισθηματικό του κόσμο. Η ψυχρή του ματιά δήλωνε ότι θα υπερασπιζόταν μέχρι τέλους το εσωτερικό του άβατο. Είναι βέβαια παρών −ή ωσεί παρών−, καταλαμβάνει τον χώρο του, διατρέχει την καθημερινότητα των άλλων, πότε επώδυνα και πότε ανώδυνα ή αδιάφορα, προσπαθεί να εκφραστεί. Αντιλήφθηκα όμως ότι κάποιες αποσπασματικές κινήσεις και συμπεριφορές, σηματοδοτούσαν μιαν αμυδρή αναλαμπή μέσα στο σκοτάδι του. Αυτή η αναλαμπή με κινητοποίησε. Τι συνέβαινε λοιπόν στα βάθη αυτής της ψυχής; Αδύναμος και ανίκανος να ανασύρω κάτι βαθύτερο από ένα τόσο άγνωστο κόσμο, τον κόσμο του, αποδέχτηκα το ελάχιστο: Τα συναισθήματα αγάπης αυτού του άνδρα, συνθλιμμένα ή όχι, υπάρχουν και μεγαλώνουν στον πιο σκοτεινό θάλαμο της ψυχής του.

Ίσως αυτό το μυθιστόρημα, όπως και τόσα άλλα εξάλλου, να έχει πολλές αναγνώσεις. Η δική μου αποτύπωση είναι το ερέθισμα για να ταξιδέψει κανείς όπως εκείνος θέλει. Σαν ένας πίνακας ζωγραφικής μέσα από τον οποίο καθένας βλέπει και απομονώνει, ένα άγνωστο κομμάτι του εαυτού του.

Ένα συμπέρασμα για μένα:
Συνειδητοποιώ στην πορεία μου ότι ο χρόνος που κάποτε θεωρούσα ότι δεν υπήρχε ή πως αγνοήθηκε, αμφισβητήθηκε και εξοστρακίστηκε από τα νιάτα μου, συνωστίζεται τώρα δραματικά μέσα μου, έξω μου και παντού. Κάνει ολοένα και πιο αισθητή την παρουσία του, μπλέκεται διαρκώς στα πόδια μου. Με σκουντάει για να μου υπενθυμίσει ότι διανύω ένα υπόλοιπο που δεν γνωρίζω. Ότι ξόδεψα πολλή ενέργεια προσπαθώντας ν’ ανακαλύψω ποιος ήμουν και που ανήκω. Ότι η ανάγκη ν’ ανακαλύψω τον εαυτό μου υπερτερούσε του φόβου μου. Ότι αν τον συναντούσα τυχαία κάπου, μάλλον δεν θα τον ακολουθούσα εκ νέου.

Αφού πρώτα θα πω −με τη σύμφωνη γνώμη όλων των ηρώων του βιβλίου μου και με μια φωνή− ότι ένας κόσμος χωρίς αγάπη είναι σίγουρα ένα ολέθριο μέρος, θα κλείσω με τους παρακάτω στίχους του Ινδού ποιητή Ραµπιντρανάθ Ταγκόρ, ο οποίος εκφράζει µε υπέροχο τρόπο τη µοναδική αξία κάθε παιδιού, υγιούς ή όχι. Του παιδιού από το οποίο έχουµε πάρα πολλά να µάθουµε:

«Άσε τους να δουν το πρόσωπό σου, τέκνο µου, κι έτσι θα µάθουν τη σηµασία των πάντων• άσε τους να σε αγαπήσουν κι έτσι θα αγαπήσουν ο ένας τον άλλο».

Σωτήρης Σαμπάνης

ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

«Το ζοφερό παρελθόν της την επισκέπτεται τη στιγμή που μπαίνει και κάθεται στο αυτοκίνητό της. Της φαίνεται ανυπόφορο και γελοίο. Η απάτη και η ευπιστία το κατακλύζουν και το απομυζούν. Πιστεύει πως ήρθε η ώρα να το προσπεράσει και να αποσπαστεί από αυτό για πάντα. Να το δει να ξεμακραίνει και να στεγνώνει σαν μια σταγόνα νερού πάνω σε γυαλί. Να δημιουργηθεί ένα τεράστιο κενό με το χθες. Να είναι σε θέση να ψηλαφίσει μέσα του κάθε λάθος και ματαιοδοξία. Όλη της η ζωή κυνηγημένη από την πραγματικότητα και τον πόνο. Επιζητά για τελευταία φορά να τη δει να παρελαύνει μπροστά της κι ύστερα να σβήσει και να χαθεί στιγμιαία, όπως οι ψυχροί υδρατμοί σ ένα ζεστό δωμάτιο. Έτσι, μ’ αυτόν ακριβώς τον τρόπο και με την ίδια ταχύτητα να φύγει κι εκείνη ήσυχα και ανώδυνα μαζί τους, σίγουρη ότι δεν θα ξαναφανεί πουθενά στον χρόνο που ξέρει και τον έχει μετρήσει δευτερόλεπτο το δευτερόλεπτο, και τον έχει λαξεύσει στο δέρμα της. Κι αν τύχει και περάσει σε μια άλλη του διάσταση τότε -ποιος ξέρει-, ίσως συνειδητοποιήσει μιαν άλλη αλήθεια για τους ανθρώπους που τη συντρόφεψαν ή κούρσεψαν το διάβα της».

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Σωτήρης Μιχ. Σαμπάνης γεννήθηκε στις Καμάρες Αιγιαλείας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Δημόσιο Δίκαιο στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στον χώρο της Λογοτεχνίας το όνομά του συνδέεται με τα μυθιστορήματα: Θέλω να μείνω με τον μπαμπά (2000), και Κόκκινος χορός (2003), από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Το 2007 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του Οι Δίδυμες από τις εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος, και Σκανταλόπετρα (2015) από τις εκδόσεις Διόπτρα. Το νέο του μυθιστόρημα Η αγάπη μεγαλώνει στο σκοτάδι κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα (σελ.: 382, τιμή: €14,90).
Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές: Μεσίστιοι Πόθοι, (2008) από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη και πρόσφατα (2017) την ποιητική συλλογή με τίτλο Ρωγμή στο απροσπέλαστο από τις Εκδόσεις Σκόλη.
Η παρουσία του στον χώρο του Θεάτρου συνδέεται με τα έργα του:
•     «Ευγενείς Αγωνίες» (γυναικείος μονόλογος), το οποίο απέσπασε το Α΄ Κρατικό Βραβείο Συγγραφής Θεατρικού Έργου για το έτος 2009 στον διαγωνισμό του Υπουργείου Πολιτισμού. Το έργο παρουσιάστηκε επί σκηνής το 2012 από την εταιρία «ΣΥΝ-ΕΠΙ» στο «Από Μηχανής Θέατρο».
•     «Ηλιθιότητας Εγκώμιο» Διασκευή, εμπνευσμένη από το θεατρικό έργο του Νηλ Σάιμον «Οι Ηλίθιοι». Το έργο παρουσιάστηκε επί σκηνής από το Θεατρικό Εργαστήρι “Εν Δράσει” του Δήμου Ταύρου στο 3ο Διαδημοτικό Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου Δήμων Αττικής (καλοκαίρι 2010).
•     «Το σώμα του χρόνου» (ανδρικός μονόλογος). Το έργο παρουσιάστηκε το 2013 από την Εταιρεία Θεάτρου «Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ» στο Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης».