«Φιρντάους» της Ναουάλ Αλ Σααντάουι: γράφει η Ελένη Καπετανάκη

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

«Άσε με να μιλήσω και μη με διακόψεις. Δεν έχω χρόνο να σ’ ακούσω, στις έξι το απόγεμα θα έρθουν να με πάρουν. Αύριο το πρωί δε θα υπάρχω. Δε θά ’μαι σε κανένα γνωστό μέρος. Το ταξίδι αυτό, σ’ έναν τόπο που κανείς πάνω σε τούτη τη γη δεν τον γνωρίζει ―ταξίδι που δεν το έχουν κάνει ούτε βασιλιάδες, ούτε πρίγκιπες, ούτε κυβερνήτες, ούτε αστυνομικοί―, με γεμίζει περηφάνια. Πάντα αναζητούσα κάτι να με κάνει περήφανη, κάτι για να νιώσω πως είμαι ανώτερη, ανώτερη κυρίως απ’ τους βασιλιάδες, τους πρίγκιπες, τους κυβερνήτες. Έπαιρνα στα χέρια μου μια εφημερίδα, έβλεπα τις φωτογραφίες τους κι έφτυνα τα πρόσωπά τους. Τό ’ξερα ότι δεν έφτυνα παρά μόνο την εφημερίδα, που τη χρειαζόμουν για να στρώσω τα ντουλάπια της κουζίνας. Όμως το έκανα, κι ύστερα άφηνα το φτύμα εκεί που ήταν, να στεγνώσει».

Η γυναίκα αυτή είναι αληθινή, με σάρκα και οστά. Αναζητά την ελευθερία και το σεβασμό προσπαθώντας να δραπετεύσει απ’ τη ζωή που της έχει επιβληθεί. Από τη φτωχή αγροτική ζωή και την κατώτερη τάξη πέρασε στην πολυτελή ζωή μιας υψηλά αμειβόμενης πόρνης και, περιμένοντας να την εκτελέσουν για τον φόνο του νταβατζή της, έχοντας αρνηθεί να ζητήσει χάρη από τον Πρόεδρο της χώρας, αφηγείται την ιστορία της στη Ναουάλ Αλ Σααντάουι που τον καιρό εκείνο έκανε έρευνα για τις γυναίκες που υποφέρουν από νευρώσεις στην Αίγυπτο. Η συγγραφέας σοκαρίστηκε τόσο που κατέγραψε τη μαρτυρία της Φιρντάους και δύο χρόνια αργότερα, το 1975, κυκλοφόρησε το βιβλίο που αποτελεί ένα από τα κλασικά και πολυμεταφρασμένα κείμενα της φεμινιστικής γραμματείας. Έχει μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες, έχει πουλήσει ένα εκατομμύριο αντίτυπα παγκοσμίως και διδάσκεται στα πανεπιστήμια ορισμένων αραβικών χωρών.

«Στον κόσμο της πατριαρχίας καμιά γυναίκα δεν είναι ελεύθερη», λέει η Ναουάλ Αλ Σααντάουι. Ψυχίατρος, συγγραφέας, ακτιβίστρια, γεννήθηκε το 1931 και είναι μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες του παγκόσμιου φεμινιστικού κινήματος. Το 1981 φυλακίστηκε για το έργο της στο οποίο μιλούσε για την καταπίεση και την κακοποίηση των γυναικών, λογοκρίθηκε και αργότερα αφέθηκε ελεύθερη αλλά, εξαιτίας απειλών για τη ζωή της, αναγκάστηκε να φύγει από την Αίγυπτο. Δίδαξε για χρόνια σε αμερικανικά πανεπιστήμια. Το 1996 επέστρεψε στο Κάιρο, όπου ζει μέχρι σήμερα. Έχει κατ’ επανάληψη βραβευτεί για το ανθρωπιστικό και συγγραφικό της έργο, ενώ χαρακτηρίζεται ευρέως ως «η Σιμόν ντε Μπωβουάρ του αραβικού κόσμου». Έχει γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, δοκίμια, θεατρικά έργα και αυτοβιογραφικά σημειώματα και είναι ιδρυτικό μέλος της «Ένωσης Αλληλεγγύης για τις γυναίκες στον Αραβικό κόσμο» και της «Αραβικής ένωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα». Το δεύτερο από τα εννέα παιδιά μιας φτωχής οικογένειας χωρικών, επιθυμούσε να γίνει χορεύτρια και ήταν καλύτερη στα γράμματα από τον μεγάλο της αδερφό που ήταν τεμπέλης. Οι γονείς της κατάλαβαν την αξία της και την υποστήριξαν, θέλησαν ωστόσο να την παντρέψουν στα 10 της χρόνια όπως κρατούσε η παράδοση. Εκείνη επαναστάτησε και κατόρθωσε να γίνει γιατρός. Σπούδασε με υποτροφία και γύρισε να εργαστεί στο χωριό της όπου έγινε μάρτυρας των ακροτήτων κατά του γυναικείου σώματος, όπως η κλειτοριδεκτομή που είχε υποστεί και η ίδια όταν ήταν 6 χρονών. Έγραψε για όλα αυτά και διώχτηκε από τις Αρχές.

«Από 10 χρονών ήθελα να αλλάξω τον κόσμο», έχει πει η Ναουάλ Αλ Σααντάουι, «γιατί καταλάβαινα πως είναι γεμάτος αδικίες. Δεν μπορείς όμως να αλλάξεις τον κόσμο μόνος, πρέπει να οργανωθείς, να συμπορευτείς με άλλους ανθρώπους. Κι αυτό έκανα αλλά η κυβέρνηση απαγόρευσε την οργάνωσή μου που σκοπό της είχε να απελευθερώσει τις γυναίκες οικονομικά, κοινωνικά, ιστορικά, ψυχολογικά και θρησκευτικά. Η καταπίεση των γυναικών είναι φαινόμενο της Ιστορίας, φαινόμενο κάθε κοινωνίας ανατολικής ή δυτικής, φαινόμενο της θρησκείας. Συνδέεται με την κοινωνική καταπίεση, τον καπιταλισμό όπου οι γυναίκες είναι αγαθά και την πατριαρχία. Αγαθά, επειδή η γύμνια και το κουκούλωμα είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Μεταφέρουν το ίδιο μήνυμα. Διότι το να καλύπτεις υποχρεωτικά μια γυναίκα με μαντίλα σημαίνει πως η γυναίκα αυτή είναι ένα σκέτο κορμί που πρέπει να σκεπαστεί. Το να ξεγυμνώνεις ένα γυναικείο σώμα σημαίνει και πάλι πως πρόκειται για ένα σκέτο κορμί».

46 χρόνια μετά από τη συγγραφή του βιβλίου, η Φιρντάους είναι ακόμα ζωντανή μέσα σε κάθε γυναίκα. Περισσότερο ή λιγότερο, σε Ανατολή και Δύση, σε όλες τις κουλτούρες, σε όλες τις θρησκείες, η πατριαρχία είναι τα δύο μέτρα και δύο σταθμά, το αντίθετο της δημοκρατίας μέσα στο σπίτι. Στη θέση της Φιρντάους -υποστηρίζει η Ναουάλ- θα μπορούσαν να είναι πολλές γυναίκες σε όλον τον κόσμο, σε οικογένειες πλούσιες ή φτωχές, σε χωριά ή πόλεις Δύσης και Ανατολής: πατέρας πατριαρχικός, γυναίκα υποταγμένη, δίχως επιθυμίες και προσανατολισμό, δεμένη στο άρμα του άντρα, αυτό να διαιωνίζεται και τίποτα να μην αλλάζει.

«Συνειδητοποίησα πως μισούσα τους άντρες και πως για χρόνια φοβόμουν να παραδεχτώ τούτο το μυστικό. Περισσότερο μισούσα τον άντρα που προσπαθούσε να μου κάνει κήρυγμα, που ισχυριζόταν πως ήθελε να με γλυτώσει απ’ τη ζωή μου. Τον απεχθανόμουν γιατί θεωρούσε τον εαυτό του ανώτερο από μένα και ικανό να με σώσει. Έπαιρνε τον ρόλο του λυτρωτή, του ήρωα – ρόλο που δεν τολμούσε βέβαια να παίξει υπό άλλες συνθήκες. Δοκίμαζε τον ρόλο του, τάχα ανώτερος και ευγενής, λέγοντάς μου την ίδια στιγμή πως εγώ ήμουν μια ξεπεσμένη. “Κοίτα τι ευγενής που είμαι. Το επίπεδό μου είναι τέτοιο που προσπαθώ να σε βγάλω απ’ τον βούρκο, τσούλα” έλεγε μέσα του. Απέρριπτα τον ρόλο του ήρωα που ήθελαν να παίξουν. Κανείς τους δεν ήταν εκεί, παρών, να με σώσει όταν ήμουν παντρεμένη κι ο άντρας μου με έδερνε και με κλωτσούσε. Κανείς τους δεν με έσωσε όταν ο έρωτας με διέλυσε και μ’ έκανε κομμάτια. Η ζωή της γυναίκας είναι πάντα ελεεινή, αλλά η ζωή της πόρνης ίσως να είναι λιγότερο κακή. Είχα πείσει τον εαυτό μου πως τη ζωή αυτή την είχα επιλέξει».

Ελένη Καπετανάκη

Το μυθιστόρημα Φιρντάους της Ναουάλ Αλ Σααντάουι κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δώμα | βιβλία στην Αθήνα σε μετάφραση από τα αραβικά της Ελένης Καπετανάκη (σελ.: 144, τιμή: €14,00).

Φωτογραφία εξωφύλλου: Ferdinando Scianna / Magnum Photos
Εκδοτική φροντίδα: Θάνος Σαμαρτζής & Μαριλένα Καραμολέγκου
Σειρά: testimonia / 4

«Πολύ πριν το κίνημα #MeToo, υπήρξε η Φιρντάους».
Brittle Paper

«Σαράντα χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, το βιβλίο αυτό παραμένει το ίδιο φρέσκο, δυνατό κι απαραίτητο».
Τhe Guardian

Η Ελένη Ε. Καπετανάκη σπούδασε Οικονομικές Επιστήμες. Για ένα διάστημα εργάστηκε ως τραπεζική υπάλληλος, την κέρδισε ωστόσο η αραβική γλώσσα και λογοτεχνία. Σήμερα ζει στην Αθήνα και ασχολείται με μεταφράσεις αραβικής λογοτεχνίας και ιστορικών έργων.